ADDA dagiti barayti ti soybean nga ad-adu ti maibungada agbatay iti sagudayda a pannakayadaptarda iti lugar a yanda, ken iti reaksionda kadagiti peste ken sakit nga agraraira iti dayta a lugar.
Kinapudnona, adda pay dagitay barayti nga ad-adu ti maibungada kadagiti panawen nga at-atiddog ti aldaw ngem ti rabii, ken adda met dagitay barayti nga ad-adu ti maibungada kadagiti panawen nga at-atiddog ti rabii ngem ti aldaw. Ngarud, nasken a pilien dagiti mannalon no ania a barayti ti imulana kadagitoy a panawen.
Gagangay nga at-atiddog ti rabii manipud iti Nobiembre agingga iti Enero sa mangrugi nga umatiddog ti aldaw no mangrugin ti kalgaw.
Ngem adda met dagiti barayti nga adu latta ti maibungada uray maimulada iti ania man a panawen a kayat dagiti mannalon. Dagitoy ti barayti a napintas a pagpilian dagiti mannalon nga irekrekomendar ti Department of Agriculture (DA) ken mabalin mga imulada a kas komersial a barayti iti sapasap a lugar ti Filipinas: BPI Sy 4, PSB Sy 2, PSB Sy 1, PSB Sy 3, PSB Sy 5, PSB Sy 6, PSB Sy 7, ken NSIC Sy 8.
TULONG ITI MANNALON: No Kasta, Kayatmo Met ti Agmula, Atanud?
Agtangken dagitoy a barayti iti 90-100 nga aldaw kalpasan ti panagmula. Malaksid iti NSIC Sy 8 nga arsagid iti peste, amin dagiti pito a barayti ket naandurda kadagiti gagangay a peste a mangkapkapet iti legumbre. No maited ti umno a pannakataripato dagitoy a barayti, sigurado ti di nababbaba ngem 1.5-1.8 a tonelada nga apit a bukel iti kada ektaria.
Panagmula
Kapintasan a pagmulaan iti soybean ti talon nga immuna a namulaan iti pagay wenno mais. Kayatna a sawen a napintas nga imula ti soybean a kas pasarunson a mula kalpasan a naapit dagitoy nadakamat a dua a mula. No saan, mabalin met nga iballaet nga imula ti soybean iti mais wenno kadagiti barayti ti pagay a para kadagiti bakras ti turod. Iti Ingles, maawagan dagitoy a barayti ti pagay iti upland rice.
Kadagiti mannalon a mangsursurot iti organiko a wagas ti panagmula iti soybean, mabalinda nga iballaet daytoy iti mulada a saba, kape, niog wenno ania man nga agbungbunga a kayo.
Kadagiti mannalon nga agmulmula kadagiti bakras ti turod ken bantay a di agar-aramat kadagiti kemikal nga abono, mabalinda nga ulit-uliten nga ipasarunson nga imula ti soybean kalpasan a naapit dagiti kangrunaan a mulada iti unos ti makatawen.
Kas kadagiti dadduma a barayti ti legumbre, kasapulan ti soybean ti talon a kompleto ti pannakaisagana tapno naannayas ti panagdakkelna ken tapno ad-adu ti maibungana. Nasken a mapapino a nalaing daga tapno al-alisto ken napintas ti panagtubo dagiti bukel.
No agaramat iti arado a pangsukay iti daga, umdasen ti mamindua wenno mamitlo a panagarado. No traktora ti usaren, umdasen ti maminsan a panagarado sa palpalan ti talon. Kalpasanna, agaramid kadagiti gurit nga agaaddayo iti 50 a sentimetro ken aguneg iti agarup 6 a sentimetro.
Kasayaatan ti panagmula iti soybean manipud iti Nobiembre agingga iti Enero nupay mabalin latta met ti agmula manipud iti Mayo agingga iti Hulio. Kaaduan ketdi kadagiti mannalon iti patad ti mangayat nga agmula iti soybean iti rugrugi ti kalgaw (Nobiembre-Enero) gapu iti saguday ti soybean a kaay-ayona ti nalamiis a panawen nga at-atiddog ti rabii ngem ti aldaw. Malaksid itoy, kayatda pay a gundawayan ti nangato a presio ti soybean kadagiti masungad a bulan.
Sakbay nga imula dagiti bukel, laokan nga umuna iti Rhizobium inoculant tapno agpaay daytoy a pannakabakuna ti bin-i kontra kadagiti gagangay a sakit a mangkapkapet iti legumbre.
Kastoy ti aramiden: ikabil ti 10 a kilo a bukel ti soybean iti planggana sa babasaen. Ilaok ti 100 a gramo (maysa a pakete) nga inoculant agingga a makalupkopan amin dagiti bukel. Iti linong nga aramiden daytoy tapno di matay dagiti “naimbag a bakteria” a ramen ti inoculant. Kalpasanna, dagdagusen nga imula dagiti bukel kadagiti gurit.
Dua a wagas ti panagmula iti soybean – intunek ken inyiras. Iti Ingles, maawagan dagitoy iti hill method ken drill method. Iti hill method, dua a bukel ti itunek iti kada disso/abut nga agaaddayo iti 10 a sentimetro kadagiti inaramid a gurit nga agaaddayo iti 40-50 a sentimetro. Iti met drill method, yiras ti 15 agingga iti 20 a bukel iti kada metro a linia iti gurit. Depende no ania kadagitoy ti suroten, umdasen ti 50 a kilo a bukel ti soybean para iti sangaektaria a talon.
Panagganagan
Dua a wagas ti panagganagan a mabalin a suroten depende no ania a wagas ti panagmula ti kayat – ‘tay organiko a wagas wenno ‘tay gagangay a wagas.
No organiko a wagas, umdasen ti 10 a sako nga organiko a ganagan iti kada ektaria a mayabono kadagiti gurit sakbay nga itukit dagiti bukel. Santo masunotan iti mamindua agingga iti mamitlo a wagas a panangyisprey iti organiko a ganagan a para bulong (organic foliar fertilizer) inton panawen nga agbalbaludbod dagiti mula.
Mabalin nga aramiden daytoy 10-15 nga aldaw kalpasan a nagtubo dagiti bukel (KNB), inton 25-30 KNB, ken inton mangrugin nga agbunga ti mula a gagangay a mapasamak 40-45 KNB. Mabalin ti agaramat iti vermin tea kas foliar fertilizer. Daytoy ti likido a naaramid manipud iti takki ti alinta.
No met iti gagangay a wagas ti panagmula a saan a pinaamiris ti kondision ti daga iti opisina ti Bureau of Soils and Water Management (BSWM), umdasen ti dua a sako a kompleto a ganagan (14-14-14) nga aramaten a kas pondo nga abono ti talon sakbay ti panagmula.
Umdasen daytoy a kaadu ti ganagan nangruna no immuna a minulaan iti pagay ken mais ti talon. Adda pay laeng ngamin nabatbati a sustansia ti daga a di naaramat dagiti immuna a mula nga isu ti aramaten ti mula a soybean.
Dagiti ruot ti kangrunaan a kaiinagaw ti soybean iti sustansia iti daga ken dagitoy pay ti pagumokan dagiti peste ken sakit a mangkakkapet iti legumbre. Kontrolen ti ruot no aglimbang ken agringkon 15-25 nga aldaw kalpasan ti panagmula. --O
