“A-ANIA ti kunam?” dandani naltotan ni Edgar.
Immisem ni Adela iti bangbangir. Nagalikuno ti kakaisuna a kallid iti kanigid a pingpingna. “Husto ti nangngegmo,” kinunana. “Agikkatakon iti trabahok. Naipilakon ti resignationko. Maaprobaran man
wenno saan, aginggaak la no agtaposen.”
ABABA A SARITA: Abuloy
“Ngem apay?” naipigsa ni Edgar.
“’Ta timekmo,” kinuna ni Adela. ”Amangan no ipagarupda nga agap-apata...”
Napaliad ni Edgar iti tugawna. Addada iti canteen ti kompaniada a masarakan iti Ayala, ti masasao a financial district ti Siudad ti Makati. Lunch break. Adu dagiti padada nga empleado a mangmangan kadagiti dadduma a lamisaan. Sumagmamano kadagitoy ti napataliaw iti ’yanda. Aldaw dayta ti Lunes, maikadua iti dayta a bulan ti Hunio.
“’Nia ti naknakanmo ta napanunotmo dayta?”
Pinerreng ni Adela ti kaayan-ayatna. “Nabayag a tinimtimbangko daytoy. Adda dagiti makagapu...”
“Aniada?”
“Umuna unay, natakuatak nga awan ti maganabko no agtalinaedak lattan a teller iti banko. Maikadua, masapulnak ni amangko. Agmaymaysanan nga agbibiag idiay Ilokos ta kas naibagakon kenka, nasapaak a naulila iti ina. Adda an-annayen ni amangko, masapulna ti inana. Kasapulanna ti mangasikaso iti sangkabassit a dagami...”
Kasla di mamati ni Edgar iti nangngegna. “Nagadu a sabali dita…Adu dagiti sabali a makabael. Dagiti kakasinsinmo, kas pangarigan....”
“Sabali no sika a mismo ti mangasikaso iti bukodmo a daga.”
“K-kayatmo a sawen, sika ti agarado, agmuriski, agmula, ag—“
Immisem ni Adela. “Apay koma a saan? Dayta met a talaga ti trabahok idi addaak pay idiay Bagani Ubbog sakbay nga imbaonnak ni amangko ditoy siudad tapno agadal. Kabaelak ti agtalon...”
Napangilangil ni Edgar. Imminum. Kasla napukawen ti ganas daytoy a mangan. “Sayang ti kinabusnag ti kudilmo...”
Nagkatawa ni Adela. “Kudil laeng dayta,” kinunana.
Namulenglengan ni Edgar ken ni Adela. Kasla di latta patien ti baro ti nangngegna. Ta namin-ano ngaminen, aya, a napili ni Adela a kas mutia ti departamentoda no marambakan ti anibersario ti bankoda? Nabusnag a kayumanggi, kimmampuso a rupa, napuskol a kiday, pimmarintumeng a kurimatmat, buok a nangisit nga apagsaplak iti abaga, nabun-as a singin a barukong a mangilillili iti rinibu nga essem, simmansanniket a siket, awanan milat a gurong. Adu ti nagrayo— ken agtultuloy nga agrayo— kenkuana ngem ni Edgar ti kagasatan. Adu ti agkunkuna a kasla nangabak iti lotto ni Edgar.
Ditoy banko ti nagam-ammuanda ken Edgar. Agduma laeng ti departamentoda. No idilig kadagiti adu a nagarem— ken agtultuloy nga agarem— kenkuana, adayo ti pakaarusan daytoy iti kasasaad ti biag. Ngem daytoy ti pinilina ta nasingpet, adda linaon ti utekna ken di met paatiw no langa ti pagsasaritaan. Ken kas kenkuana, tubo iti Ilokos ken anak met ti mannalon ni Edgar isu a nagpursige a makapagadal tapno makalung-aw iti kinapanglaw a nariingan daytoy. Dua a tawenen ti relasionda iti tawenna a duapulo ket tallo ken duapulo ket uppat ken ni Edgar. Adu ti agkunkuna a naluomen ti panawen tapno agsimpada.
“No agawidka idiay Ilokos, kasanon dagiti arapaapta?”
“Agtalinaedda latta a sukog-puso, Ed,” kinuna ni Adela.
“Burburtiaannak manen.”
Apagdillaw ti isemna. “Isapulam ngarud iti sungbatna.”
Nagpangrem ti baro. “No kunak a mandiak…?”
“Agayan-ayatta. Ngem di kayat a sawen dayta a diakon makapagdesision iti bukodko.”
Napanganga ni Edgar.
Imminum ni Adela iti danum; madlaw ti panagarimasa dagiti matana. “No kayat a sawen daytoy ti yaadayom, naisaganakon ti bagik iti dayta…” kinunana. Timmakder. Inkarigatanna nga iniseman ti baro sa timmallikuden.
“ANIA, naibagam ti kasta?” Napamulagat ni Nenita. “Ania ti nakunana?
“Awan,” kinuna ni Adela. “Sakbay a makapagsao, nakatallikudakon.”
Agsangsangoda ken Nenita a nakatugaw iti salas ti boarding house a pagtartarusanda. Ditoyen ti nagam-ammuan ken naginnasitgan ti riknada. Teller met laeng ni Nenita ngem iti sabali a banko. Agarup agkataebda. Awan dumada iti agkabsat. Ti palimed ti maysa, palimedda a dua.
“Nagsakit la ketdi ti nakem ‘diay tao,” insardeng ni Nenita a basaen ti magasin nga ig-iggamanna.
Narikna ni Adela ti kuddot iti barukongna. Ngem lineplepanna ti mariknana a panaas.
“Kunak man no ay-ayatem ni Ed?” Mangrukrukod ti ayug ni Nenita.
“Ay-ayatek. Ngem saan a siak ti babai a kabaelan a bulseken ni ayat.”
“Ngem pudno ti kinuna ni Ed. Ania ti aramidem idiay Ilokos? Agasem, ti kapintasan a teller ’ti banko... agbalin a mannalon?”
“Ania koma ti dakesna?”
“Nakaiddaka iti kutson ngem kayatmo ti mapan agidda iti datar. Ket ni Edgar, ti siudad ti lubongna... awan iti kataltalonan. Amangan no agbabawikanto.”
“Awan ti nasken a pagbabawyak. Ad-adda nga ammok ti umno a para kaniak, saan a ti sabali a tao...”
“ANIAKAN sa, Ed?” Ni Sancho. “Kunak man no simmurotka tapno ag-enjoyka?”
“Aniat’ panagkitam iti ar-aramidek, P’re?” insungbat ni Edgar.
“Agen-enjoy kadi ti agin-inum lattan?”
“Of course, P’re! Enjoy na enjoy ako sa pagtungga!”
“`Mayka ketdin!” Timmakder ni Sancho. ”Inta ’diay ’yan dagiti kaduata. Saan a kasla monghe ditoy!”
“Sumarsarunoak....”
Addada iti maysa a beach resort iti Nasugbu. Nagtutulaganda nga agbabarkada ti ag-overnight outing ditoy, kaduada ti sumagmamano a gagayyemda. Katrabahuan met laeng ni Edgar ni Sancho iti banko. Addada iti kadaratan, agnunnunog dagiti dadduma iti danum idinto ta nagaramid iti bonfire dagiti dadduma.
Ngem saan a maalian ni Edgar iti kinaragsak dagiti kakaduana. Simmina iti kaaduan, nagpakni iti sirok ti maysa a bassit a sarpaw a naaramid iti palatang ti niog iti di unay adayo. Adda papag a kawayan ken lamisaan a kawayan met laeng iti sirok ti sarpaw. Nakapasirok iti lamisaan ti sangakahon a serbesa nga ug-ugmokanna. Dandani maguduanan daytoy.
Kapampanaw ni Sancho idi adda anniniwan nga immasideg kenkuana.
Nabigbigna ni Olga. Naka-two piece, adda imbalabal daytoy a tualia.
“Apay nga agsolsoloka ditoy?” dinamag ni Olga.
“Kayatko la ti agmaymaysa,” kinuna ni Edgar.
Katrabahuan ni Nenita ni Olga. Ni Nenita ti nangawis ken ni Olga a kumuyog iti piknik.
Agsinsin da Olga ken Adela iti pamuyaan. Pamudawen ni Olga, bugagaw dagiti matana, panayagen. Adda iti daytoy dagiti galad ti maysa a pudpudno a babai. Kas kuna ni Sancho, pangpedestal ti ikut a kinapintas ni Olga. Makuna a saanen a maisabsabali ni Olga iti barkadada ta masansan a kumuyogkuyog daytoy no adda outingda, kas ita.
Nagtugaw ni Olga iti abayna. Nasay-op ni Edgar ti nakaisigudan a banglo ti kinababai daytoy.
“Kayatmo?” indiaya ni Edgar ti serbesa. “Iluktanka...”
“Sige man ngarud....”
Nanglukat ni Edgar iti maysa babaen ti tansan ti sabali a botelia. Inyawatna daytoy ken ni Olga.
Intik-olna ti botelia nga iggemna iti iggem ni Olga. “Toast!” kinunana.
Pinagustuan ni Olga. “Kasla aglanglangaka nga Atlas,” insutilna. “Baklaymo kadi a talaga ti lubong?”
Pinabaringringan ni Edgar ti balasang. Manen, nasay-opna ti agat-babai a banglo daytoy iti aplaw ti angin-baybay. “Apay, kayatmo ti makipagbaklay, Olga?”
Nasarangsang ti katawa ni Olga. “Uray dimo ibaga, ammok no apay a kastaka. Agingga ita, dimo pay nalipatan ni Adel.”
Saan a nagtimek ni Ed.
“Dika koma masaktan, ngem kasla saanka a lalaki. Gapu laeng iti maysa a probinsiana, agkastakastakan!”
Bimmara ti piditpidit ni Ed. Kellaat, kinabigna ni Olga, binirok dagiti bibigna dagiti bibig daytoy. Nariknana ti apagapaman a panagtukiad, ti pannakaiduron ti barukongna. Ngem ad-adda ketdi nga immirut dagiti takiagna.
Agingga a nagtulok ni Olga, nagkarayam ti kanigid a dakulap daytoy iti teltelna.
“PASENSIAKAYON ta ita la a nakaawidak, Amang,” kinuna ni Adela. “Itay lawasna pay la koma ngem inurayko ti separation pay nga inted kaniak ti kompania.”
Nagsennaay ni Tata Dolfo. “Saan a gapu ta diak kayat nga agawidka, Anakko,” kinuna ti lakay a naguyek iti nauneg, “ngem dika ngata nagbiddut?”
Nalpasdan a nangrabii. Agpalpalpada iti salas. Nagsangoda a nagtugaw iti sala set a narra. Nakalukat dagiti tawa, nawaya a sumrek-rummuar ti limmamiisen a pul-oy ti sardam. Nasipnget iti ruar. Sagpaminsan, makangngeg ni Adela iti taul ti aso manipud iti di unay adayo a sungbatan met ti sabali.
Minatmatan ni Adela ti amana. Agtawenen ni Tata Adolfo iti limapulo ket pito. Manipud matay daydi Nana Celing nga inana, impamaysan ti amana ti mangaywan ken mangpatanor kenkuana. Agarup nataenganen dagiti dadakkelna idi agassawa dagitoy. Daytoy ngata ti gapuna no apay a saanen a naaddaan ni Adela iti kabsat. Agtawen daydi Nana Celing iti agngalay a tallopulo idi ipasngay daytoy. Agtawen met ni Adela iti apagsurok a sangapulo idi matay ti inana.
Adu ti imresan ti bagi ni Tata Adolfo manipud iti daydi naudi nga isasarungkarna iti daytoy agarup a pito a bulanen ti napalabas. Sigud a pangrapisen ti bagi ti lakay, ad-adda manen ti kinarapisna ita. Inkeddengna nga ipan ipakita ti lakay iti doktor iti kabigatanna. No madi man daytoy, pilitenna.
Inkarigatan ni Adela a pinasaranta ti timekna. “Ania kadi ti makitayo a nagbiddutak iti panagsublik ditoy, Amang?”
Minulenglengan ni Mang Dolfo. “Sika laeng ti makasungbat iti dayta a saludsodmo.”
Pimmasnek ti ayug ni Adela. “Ad-adda a kasapulandak ditoy ngem iti banko.”
“Ngem saankan a bagay iti talon, Nakkong.” Manen, naguyek ti lakay.
Nagkatawa ni Adela. “Amang, no nagbalinak man a propesional, gapu ta pinagadaldak. Nagserbikayo kaniak a sipupuso, banag a maysa a makagapu no apay a nagbanagkayo a masaksakit ita. Ita ta natungpalyon ti arapaapyo para kaniak, bay-anyo met a tungpalek ti arapaapko. Dakayo met ita ti pagserbiak.”
“’S-su a pinagadalka tapno dika agbalin nga adipen ti daga a kas kaniak.”
“Asino koma ngarud ti mangasikaso iti dagatayo?”
“Mabalinko a yawat iti sabali. Wenno saan, ilako...”
“Saan, Amang,” impetteng ni Adela. “Dakayo met laeng ti nakaibaga kaniak idi a napateg ti daga a tinawidyo. Saanta nga ilako daydiay. Taripatuek ketdi... Diak la ketdi itulok a mapukaw... ta dakayo a mismo dayta a daga!”
“Naidumdumaka nga inanak.”
Immisem ni Adela. Inwarasna ti panagkitana iti pakabuklan ti balayda. Ammona a nalagda pay laeng daytoy, kabaelanna pay ti makipinnaut iti panawen. Ngem adda kurang iti pakabuklan ti balay. Awan ti makita a pagilasinan nga adda babai nga agtagibalay.
Feminine touch. Dayta ti kasapulan ti balayda tapno maawagan iti pagtaengan. Ket dayta ti maysa kadagiti responsibilidad a sinublianna.
“ISARDENGMO pay dayta, Nakkong!” impukkaw ni Tata Adolfo. “Mamigatta pay!”
Tinaliaw ni Adela ti amana sakbay nga imbueltana ti nuang. Adda ti lakay iti sirok ti putputong a pinuon ti mangga iti sidiran iti amianan ti bangkag nga ar-araduenna. Nakakayabyab ti amana idinto nga adda bitbit daytoy a basket.
Inabog ni Adela ti nuang sa impakanna ti subsob ti arado Napukrayen ti daga iti nagbabaetan dagiti limbang. Daytoy ti maikadua a panangkiwarna iti panglawaen a bangkag. Inton maikatlo nga aldaw, gulisannanton daytoy tapno mayakar ditoy dagiti naiturnok a bunubon a birhina. Nakabirok metten kadagiti katulonganna nga agmula.
Inalsaanna ti arado idi mabatoganna ti amana. Inukodna ti nuang nga imbaud iti agrungrungarong a ramut ti mangga. Pinuruakanna daytoy iti pinatpatna a mais.
Nagbannikes a nangtangad iti init bayat ti panangidasar ti amana iti pamigatda iti tambak nga inap-apan daytoy iti sako ti bagas. Iti pattapattana, agarup alas nueben ti agsapa.
“’Maykan ta kumammettan,” kinuna ni Tata Dolfo.
Nagbuggo ni Adela iti ungot nga inikkan ti amana iti danum manipud iti inkuyog daytoy a bayengyeng. Tinuno a bangus ken tapa ti baka a maisawsaw iti bugguong a nakamatisan ken nagalipan iti lasona ken laya a nasarakuyan iti nalingta nga okra ken umas-asuk pay laeng a nabanglo nga innapuy ti imbalon ni Tata Dolfo. Idi masay-opna ti banglo ti kalluto nga innapuy, narikna a dagus ni Adela ti bisinna.
Nagkammetda a nangan. Pinalpaliiw ni Adela ti amana. “Dagitay agasyo, Amang, nagtomarkayon?”
“Saan pay. Madamdaman....”
Manipud idi ipaamirisna iti doktor, gimmanaygay ni Tata Dolfo. In-inut a nagpukaw ti panagbebessag ti lakay, ken nagsubli ti ganas daytoy a mangan. Ammo ni Adela a no agtultuloy a kastoy, naan-anayto la ketdi ti panagsubli ti salun-at ti lakay.
Nagpalpada. Makapnek ti tig-abda nga agama.
“Panagkunak, Amang,” kinuna ni Adela, “maiwakaston no malem daytoy pangtedko.”
“Ibatimon ditoy ‘ta nuang ken ‘ta arado,” kinuna ni Tata Dolfo. “Siakton ti mangituloy inton malem, apaman a lumukneng ti init.”
Minatmatan ni Adela ti amana. “Kabaelanyon, ‘ya?”
Nagtung-ed ti lakay. “Napigsaakon, Nakkong,” kinuna daytoy. “Ad-adda a madukotanak no saanak nga agkutikuti.”
“Dakay’ ti maka’mmo,” kinuna ni Adela. “Ngem, ne, paliiwenyo nga umuna ‘ta bagiyo.”
Adda nalagip ni Tata Dolfo. “Adda surat nga indagas ‘tay kaanakan ni tserman itay agsapa,” kinuna daytoy. “Naalana kano idiay post office idi kalman ngem dina naited a dagus ta rabiin idi makaawid manipud idiay ili.”
“Ammoyo no naggapuanna, Amang?”
“Masansan nga agsurat kenka. Ni Nenita...”
“ANIA ti pagsaritaanta iti nalapat?” manutsutil ti isem ni Nenita a nangtaldiap iti baro iti sangona. “No maipanggep kadakami ken Sancho, nagkinnaawatankamin!”
Nasilpuan dayta iti nasarangsang a paggaak. Ngem dagus met la a naguped ta naapput a dagus ni Nenita ti ngiwatna. Addada iti canteen ti banko a sumsumrekanna. Adda dagiti kakaduana nga agmermerienda iti dayta a malem. Inranta ni Edgar a pinasiar ditoy.
“Ammok daytan,” inkatawa met ni Edgar iti apagapaman. “Nabayagen...”
“Ania?” minulagatan ni Nenita ti baro. “’Sino ti nakaammuam? Ni Olga?”
“’Sino pay? Ni Sancho a mismo.”
“Ne, tsismoso daydiay, a. Naiget ti bilinko kenkuana a dina ibulbulgar iti sabali ti relasionmi. Ita.... ‘Gurayka, despatsaek sa ketdi, aya? Diak kayat ti nobio a daldalero ken abakna pay ti babai!”
“Naaramidna daydiay gapu iti nalaus a ragsakna,” kinuna ni Edgar. “Ngem saan a dayta ti nakaumayak ditoy.”
Minatmatan ni Nenita ti baro. “Ammok lattan no ania...”
“Kayatko a maammuan no... no agsinsinnuratkayo.”
“Kunak man no nalipatamon?” Nabagas ti panangkita ni Nenita ken ni Edgar.
Napasennaay ni Edgar. “A-akuek,” adda saem kadagiti balikasna, “inkarigatak a lipaten ni Adel iti sidong ni Olga, ngem napaayak. Saanko a maitanem ti lagipna ken ni tagilipat...”
“Ne, agdandaniwkan sa metten!” inkantiaw ni Nenita. Sa nagserioso. “Kayatmo a sawen, ay-ayatem pay laeng ni Adel?”
Nagtung-ed ni Edgar. “A-ania ti damag maipapan kenkuana?”
“Kadagiti suratna, kinunana a maysan a naan-anay a mannalon. Agriing iti nauneg a parbangon, nasipngetto metten no agawid. Kasta met nga adda kanon piggery ken pagtaraknanna iti kalding....”
“Madakdakamatnak kadi met... sagpaminsan?”
Immisem ni Nenita. “Masansan... Damdamagenna no kaano ti panagsimpayo ken Olga.”
Napalingaling ni Edgar a napadumog. “Ibagam kenkuana nga awanto ti mapasamak a kasar....”
Idi umangad, nakita ni Edgar a nakanganga ni Nenita a kasla adda kitkitaen daytoy iti likudanna. Idi tumaliaw ni Edgar, nakitana ni Olga. Manartaraigid ti lua ti balasang. Nangngeg la ketdi daytoy ti naudi nga insawangna.
“HAPPY birthday to you
Happy birthday to you
Happy birthday, Manang Adela
Happy birthday to you!”
Nagpalakpak dagiti nagkanta kalpasanna. “Blow! Blow!” kinunada ken ni Adela. “Blow, Manang!”
“Aguraykayo!” adda nagkuna. “Ag-wish pay nga umuna ni Manang Adela sakbay a puyotanna dagiti kandela.”
Bin-ig nga agtutubo dagiti nagkanta, babbaro ken babbalasang nga agnaed iti Bagani Ubbog. Dimmar-ayda iti maikaduapulo ket uppat a kasangay ni Adela; maikadua a Mierkoles ti bulan ti Enero.
Dagitoy met laeng nga agtutubo ti timmulong ken ni Adela a nagluto iti pinuyo, binagkal ken aroskaldo nga insaganana. Adda met sumagmamano a nataengan ngem addada nga agtutungtong iti paraangan. Da Adela ken dagiti agtutubo ti adda iti uneg ti balay. Ti linuto a binagkal dagitoy ti inaramidda a birthday cake sa tinugkelanda iti duapulo ket uppat a babassit a kandela a nalabaga.
Nagkidem ni Adela. Nagkararag. No apay ketdi a kasla sutil nga immappayaw ti ladawan ni Edgar iti isipna. Inkararagna a napia latta koma daytoy ken mailisi iti ania man a peggad.
Kalpasan dayta, pinuyotanna dagiti kandela. Ngem di naiddep amin dagitoy iti umuna a puyot. Kinasapulanna pay ti maikadua ken maikatlo a nagkakatawaan dagiti agtutubo.
“Alla, adda kayat a sawen dayta, Manang!” kinuna ti maysa nga agtutubo a lalaki, ni Romeo, agtawen iti sangapulo ket pito.
“Ania?”
“Marpekankan, no pagay koma!”
Nagkatawa ni Adela. “Ti la mataltalanggutangmo!” indil-agna.
Napno ti salas ti katkatawa. Inyawisen ni Adela ti panangsangoda iti merienda kalpasanna.
Mangmangandan idi adda sumiplot ken ni Adela. “Addakay’ sa met amin ditoy nga agtutubo ditoy Bagani Ubbog?”
“Dandani dakam’ amin, Manang. Apay?”
“Pampanunotek ngamin, awan pay ti gungloyo nga agtutubo ditoy. Panagkunak, dayta ti maysa a dakkel a gapuna a naglaeg ti awaytayo no idilig kadagiti kabangibang. Apay a dikay’ mangbukel iti organisasionyo?”
“Wen sa nga agpayso, aya, Manang?” kinuna ni Romeo. “Kaano ngata ti kasayaatan?”
“Apay koma a saan nga ita?” iniseman ni Adel ti kasinsinna. “Total, dandani addakay’ met amin ditoyen nga agtutubo.”
Babaen ti panangidalan ni Adel, nabukel ti gunglo dagiti agtutubo iti Bagani Ubbog iti dayta met laeng a malem. Nagkaykaysaanda met a ti insingasing ni Romeo a Gunglo dagiti Agtutubo iti Bagani Ubbog ti awagda.
Kayat dagiti agtutubo a ni Adela ti mangidaulo iti gunglo ngem nagkedked ti balasang. “Nanangedierakon, saanakon a tinedier,” kinunana nga agkatkatawa.
Nupay kasta, inawatna ti panagbalinna a mamagbaga daytoy ta isu la ngarud ti nangilungalong iti pannakabangon ti gunglo. Ni Romeo ti napili a pangulo.
Dinawat dagiti agtutubo ti panagsaritana kalpasanna. Pinagustuanna ida.
“Ammoyo, adu dagiti dillaw iti pangngeddengko nga aglusulosak iti napintas a trabahok idiay Makati,” kinuna ni Adela. “Dadael kano ti utekko. Kinaykayatko kano ti aglugan iti palpal wenno pasagad, agbotas nga agnunog iti kapitakan, agkursing ken makset iti darang ti init imbes nga aglugan iti kotse, pumudaw ken agderosas ti kudilna, seksi a magna, naka-high heel kadagiti marmol a pasilio iti siudad. Ngem iti pannakabangon ita ti gungloyo, ammok a saanak a nagbiddut a nagawid ditoy Bagani Ubbog. Umanay daytoyen a rason tapno kunaek a saanak a nagbiddut iti desisionko nga agsubli iti disso a nakaikalian ti kadkaduak.”
Natibong a sipsipat ti impaay kenkuana dagiti agtutubo.
“ANIA ti napagpapatanganyo kadagiti opisial ti gunglo dagiti agtutubo nga immay ditoy itay, Nakkong?” inamad ni Tata Dolfo.
Addada iti sirok ti sarpaw ti pugon. Ipaspasakay ni Tata Dolfo iti bad-ay dagiti tinudokda a bulong ti tabako. Daytoy ti maikatlo a pisokda. Naan-anayen ti yiimbag ti lakay iti an-anayenna.
“Maipanggep iti panagsapatada a kas opisial ti gunglo, Amang,” kinuna ni Adela a mangam-amiris kadagiti kukona. “Impakitada kaniak ti programa nga insaganada.”
“Kaano?”
“Inton lawasna. Maangay ti induction idiay multi-purpose pavement...”
Innayon pay ni Adela a rugian dagiti agtutubo ti pasken iti agsapa. Addanto maangay a sumagmamano nga ay-ayam iti agmalmalem a para kadagiti ubbing. Palo sebo. Sack race. Green mango eating contest. Breaking the pot. Ken adu pay a sabali. Iti rabii, addanto met maangay a salip iti nadumaduma a kita ti sala. Adda metten umanay a naur-or dagiti agtutubo a pangpremio kadagitoy.
“Ne, kasla agpiestan ti bario no kasta!” kinuna ti lakay. “Ita la a mapasamak ti kasta ditoy awaytayo.”
“Gapu ta adda panagkaykaysa dagiti agtutubo, Amang,” inyisemna. “Makitada itan ti naimbag nga ibunga ti panagtitinnulongda tapno matun-oyanda ti maysa a panggep.”
“Asino ti mamagsapata kadakuada? Ni Apo Mayor siguro....”
Bangbangir ti isem ni Adela. “Saan, Amang,” kinunana. “Agsapatada iti kaubingan a kameng ti gunglo.”
“Ne, apay a kasta?” Napanganga ni Tata Dolfo. “Apay a saan a ni Apo Mayor? Wenno ni Apo Diputado ketdi koma ta kailiantayo. Dakkel ti nangabakan ni Apo Kongresman ditoy itay napalabas nga eleksion. No isu ti maayaban, mabalinyo pay a dawatan iti donasion para iti gungloyo...”
Naglingaling ni Adela. “Politics of patronage dayta, Amang,” kinunana. “Kayat dagiti ubbing a saan a milatan dagiti politiko ti gungloda. Dida kayat ti pataldengan a kasla nuang kadagiti politiko. Ken maysa, saan a rumbeng nga awaganyo ida iti Apo.”
“Apay met, Nakkong?”
“Idi kalikagumanda ti butosyo, inkarida a sipapasnek a pagserbiandakayo kas umili. Ngem idi mangabakdan, isudan ti amoyo. Ngem basolyo met laeng, a, ta Apo met ti yawagyo kadakuada.”
Nagkatawa ni Tata Dolfo. “Sabalin a talaga ti panagut-utekyo nga agtutubo.”
“Saan met, Amang. Nakariingkami laeng....”
Saanen a nagtagari ni Tata Dolfo. Minatmatan daytoy ni Adela. Idi kuan, immanges iti nauneg a naibulos a kas sennaay.
Nadlaw dayta ni Adela. “Ne, apay, Amang?”
“Pampanunotek laeng, Nakkong, kaanonto ngata a maaddaanak met iti aw-awiren nga apoko?”
Nakasarsarangsang ti katawa ni Adela. “Alla, ni Amang! Apay, kayatyo a mangasawaakon?”
“Saan a sika ti mangasawa,” inyatur ti lakay. “Sika ti asawaenda. Ngem ammom, saan kano a kompleto ti maysa a balay no awan ti mangngeg a katawa wenno sarungikngik ti ubing. Ti kinaulimekna, kas kano iti kaulimek ti kamposanto... ”
Itoy a kinuna ni Tata Dolfo, saan a naliklikan ni Adela a di lagipen ni Edgar.
Pinaganaygayna ti ayugna. “Bay-anyo, Amang, no adda magustuak kadagiti agar-arem kaniak, ikalbitko a dagus kadakayo,” kinunana. “Ngem piliekto ti kas kadakayo iti kinaanus ken kinadungngo. Malagipko ketdi, isaganayon daytay ul-ulsanyo a barong Ilokoyo.”
“Apay?”
“Dakayonto ti partnerko iti inductionmi. Sikanto ti first pieceko, Amang. Ita pay laeng, asaenyo manen ti panagsalayo iti balse!”
“ANIA ti kunam?” impigsa ni Adela ti timekna tapno marimbawanna ti pigsa ti balse nga ipatpatyab ti inupaanda a sound system.
“Adda sorpresa ti gunglo kenka, Manang,” inkatawa ni Romeo.
Addada iti tengnga ti multi-purpose pavement. Kitkitaenda nga agkasinsin ti pannakaisagana ti pagsasalaanda. Apagisu ti bilang dagiti silaw iti salonan. Naarkosan ti aglawlaw iti banderitas a sinan-puso nga addaan iti nadumaduma a maris. Ita a karabiyan ti Valentine’s Day ti pinili dagiti agtutubo a pannakaangay ti induction ballda. Iti arko a sumrek iti multi-purpose pavement, narangrang ti flourescent lamp a nangsilnag iti pakdaar: Happy Valentine’s Day!
“Ania a sorpresa?”
“Saanen a sorpresa no ibagami,” insutil ni Romeo.
Alas otso ti sardam idi marugian ti sala. Natokar ti maysa a Valentine’s Day Song. Balse. Inwaragawag ti emcee a busatan dagiti napili nga opisial ti gunglo agraman adviser. Kas nagtulaganda, inallop ni Tata Dolfo ni Adela.
Ngem saan pay a nagudua ti piesa idi adda mangtapik iti abaga ni Tata Dolfo. Napanganga ni Adela.
“E-Ed!”
“Dakayon ti mangituloy iti sala,” umis-isem a kinuna ni Tata Dolfo.
“Shall we dance, Adel?” kinuna ni Edgar.
Kimpet ni Adela iti abaga ni Edgar idi awiden daytoy ti siketna. Rinugianda a kumpasan ti tokar.
“A-apay nga addaka ditoy?” naarikap ni Adela a saludsoden.
“Gapu ta sukog-puso met dagiti arapaapko, kas kenka,” kinuna ni Edgar. “Ken gapu ta Valentine’s Day. Remember?”
Adda bara a nangapros iti barukong ni Adela. Ket timmayab ti lagipna iti maysa nga okasion a kastoy met laeng, iti sabali a disso ken sabali a panawen. Kastoy met laeng idi, nayarasaasna. Kastoy met laeng idi...
“Happy third anniversary,” inyarasaas ni Edgar.
Kayat ni Adela ti malmes. “K-kaano pay a simmangpetka ditoy Bagani Ubbog?”
”Itay laeng malpas pangngaldaw,” kinuna ni Edgar. Napagsaludsodanna kano ti maysa a lakay a gumatgatang iti gurabis iti tienda iti sungaban ti Bagani Ubbog. Adda dimteng a grupo dagiti agtutubo. Idi maammuan dagitoy ti rantana, nagkaykaysaanda a sorpresaen ni Adela. Ta ti napagsaludsodan a lakay ni Edgar? Ni Tata Dolfo. Pinagpudno ni Tata Dolfo ti baro kalpasanna maipanggep kadakuada ken Adela.
Ni Edgar ti kunkuna ni Romeo a sorpresa ti gunglo ken ni Adela.
“Ammom,” kinuna ni Edgar, “adda inkarik ken ni Tata Dolfo itay kasaritanak.”
“A-ania?”
“Inkarik a dikanto pagsangsangiten... ken ikkak iti sangadosena nga appoko!”
Napakakatawa ni Adela ngem naapputna ti ngiwatna. Kineddelna ti bakrang ni Edgar.
“Agurayka, nasapulam met laengen ti sungbat ti burburtia a kunam idi?”
Nagtung-ed ti baro. “Ditoy Bagani Ubbog ti nakabirokak,” kinunana. “Ti babai a sukog-puso ti arapaapna. Isu ti sungbat dagiti amin a burburtia iti biagko...”
Iti panagrikna ni Adela, kasla addada ken Edgar iti rabaw dagiti ulep.
Intuloyda ti nagkumpas. Nagdanggay dagiti sakada a nagsala. Ngem saan laeng a balse ti salsalaenda. Salsalaenda ti sonata ti biag. Agkakumpasanda. Unay-unay. Ket iti panagrikna ni Adela, dinto mabannog a mangkumpas iti dayta a sonata ti biag ta ni Ed ti kaasmangna.—O
(Naipablaak iti Bannawag iti Pebrero 11, 2008 a bilang.)
