“SIKA gayam ti agib-ibus!” kinuna ni inangna. Saan met a makaunget ti timekna; ayug laeng ti kasla nakatakuat iti nabayagen nga isapsapulanna iti sungbat. “Adda kadin ar-armem, loko?”
Naklaat ni Siano. Dandani naibbatanna ti tinukkolna a sabong ti rosas. Nasiitan la ket ngarud ti dakulapna iti panangiggemna iti ungkay ti sabong iti panangigigirna a di matnag daytoy. Nagdara iti apagapaman. Naut-ot man. Ipunasna koma iti badona ti imana ngem napanunotna a mamansaan ti unipormena. Kasuksukatna. Mapan koman agbasa ngem dimmagas iti sabong ti rosas a mula ti inana.
”Talaga a masiitanka no dimo an-annadan,” kinuna ni inangna. Nakita siguro daytoy ti pannakasugatna. “Pangpangtedam ta awan metten mapagbukarko a nasayaat?”
“A-awan, Inang,” kinunana nga immisem.
“Dimo kuna a ti manen maestram ti sagsagutam?” Nagkatawan ni inangna.
“Sikret,” kinunana. Naalian iti panagkatawa ni inangna.
“Aysus, first yearmo pay laeng, loko,” kinuna ni inangna. “Ipasnekmo ti agadal.”
“Wen, Inang,” insungbatna a bulonnan ti nagpakada.
Dandani inaldaw a sagutanna ni Vina iti rosas. Tagisam-itenna ngamin ti panagalikuno ti nauneg a kallid daytoy no umisem tunggal yawatanna iti sabong.
Dina napuotan ngem nakadanon gayamen iti pagadalanda.
Nagdardaras a simrek iti kuartoda. Da laeng Cita ken Dalin ti nadanonna.
“Oy, adda manen rose ni Siano, sika,” inkalbit ni Dalin ken ni Cita. “Para kadi kaniak daytan?”
“Adda koma met kanayon a mangregalo kaniak. Ay, nagganas ngatan!” kinuna met ni Cita a kaabayna.
“Di met ik-ikkannaka ni Beho iti hopia?” kinuna met ni Dalin.
Kaadalanda ti kunkuna ni Dalin a Beho, ni Pete nga anak ti Insik a nangasawa iti kailianda. Adda panaderiada ket kanayon a mangitugot iti sinupot a tinapay, no di biskuit wenno hopia. Ni Cita no kua ti sungadanna nga ikkan.
“No kusipet met,” kinuna ni Cita.
“Urayen, a, ta palukmegennaka met iti makan.” Nagkatawa manen ni Dalin.
“Ken saan la a sisiak ti ik-ikkanna,” kinuna met ni Cita. “Sika ti makaadu.”
Nagkatawa ni Ciano. Agsao koman idi insungo ni Dalin ni Vina a sumsumrek.
“Nagsapakay’ manen nga agtsitsismis?” kinunana nga immasideg iti ayanda a tallo.
“’Bag pay kenka ta sagsagutan ni Siano iti sabong, Pren,” inrungiit ni Dalin ken ni Vina sa binaw-inganna ni Siano. ”Itedmon, a, ken ni dallingmo?”
“Fel, kunam met, a, saan a Siano, a,” kinuna ni Cita.
“Fel… Feliciano… Siano, isu la nga isu, di met, Vi? ’What’s in a name? That which we call a rose / By any other name would smell as sweet’, kunadan sa itay iti Romeo and Juliet?” intaliaw ni Dalin ken ni Vina. Ni Dalin ti kalainganda iti Literature.
Immisem laeng ni Vina. Ket nakita manen ni Siano ti panagalikuno ti nauneg a kallid ti balasitang.
“Ayna, ta mabain kampay a mangted,” kinuna ni Cita ket innala ti sabong nga ig-iggaman ni Siano ket insaluksokna iti ngatuen ti lapayag ni Vina.
“Amangan no adda nangirantaanna a pangtedan, loka,” kinuna ni Vina a timmarabang pay ti rupana. Ngem dina met inikkat ti sabong.
“Koma, a, no dimi makitkita a sika ti kanayon a sagsagutanna,” kinuna ni Cita. “Apay awan ti thank you kiss?” insurdona.
“Lokokayo a talaga!” kinuna met ni Siano nupay rumanagutok ti barukongna.
Ania ngata no bisongen a talaga ni Vina kas idi sagutanna iti sabsabong idi agkasangay daytoy? Sa apagisu met koma nga adda ni Idot a kaeskuelaanna ken agpatpatay la unay ken ni Vina. Matay ngata iti bain ti loko!
“Ditakay’ man laengen,” kinuna met laeng ni Siano idi agangay.
“Aginkukuna pay laeng,” kinuna met ni Dalin.
“’Sino ti aginkukuna a kunkunayo?”
Nataliawda ti nagsao. Ni Idot! Immasideg iti ayanda kada Vina. “Hi, Vi! Lalo a pimmintaska iti dayta rosasmo, a!” Sinirigna ti sabong a di pay inikkat ni Vina iti lapayagna.
“Inted daytay agar-arem kenkuana,” inkatawa ni Cita. “No agkapuykapuyka, Idot, ammusayem lattan ’ta subsobmo.”
Saanen a nagtagari ni Idot. Napanen nagtugaw ta agsangpet metten dagiti kaeskuelaanda. Nasiputan ni Siano ti nasakit a panangtaldiap ni Idot kenkuana.
Simrek dagiti kaklaseanda idi dumteng ni Miss Tipon nga adviser ken maestrada iti Filipino.
“Adda ipadamagko kadakayo,” kinuna ti naubing pay a maestra apaman a makatugawda amin. “Napagnunumuanmi iti mitingmi nga advisers idi kalman a mangpilitayo iti Mr. and Miss. Valentine’s Day.”
Kellaat nga immarimbangaw ti klase.
“Popularity contest daytoy,” intuloy ti maestra. “Masapultayo ti pundo a pangpatarimaantayo iti entabladotayo. Pabubongan ken pakongkretotayo. Mr. President, asino ti ikandidato ti Freshmen?” kinitana ni Siano.
Timmakder ni Siano. “Diak ammo, Ma’am... Pilien ti klase, Ma’am,” kinunana.
“Pagsasaritaanyo ngaruden,” kinuna ni Miss Tipon. “Sika ti ag-preside, Siano.”
Napan iti sango ni Siano. “Nangngegyo ti kinuna ni ma’am,” kinunana. “Mabalinyon ti mangidatag kadagiti kayatyo a pagpiliantayo nga ilaban iti Mr. and Miss Valentine’s.”
Dagus a timmakder ni Idot. “I respekpoli nomineyt Miss Vina Miranda as Miss Valentine. Ket siak metten a ti Mr. Valentine!” Nangigis pay ti isem daytoy.
“’Sino pay?” dinamag ni Siano. “Kinnuartaan daytoy, wen.”
“Apay ti kunam, awan ti kuartami?” inyingar ni Idot. Inasawa ngamin ti adda mabalbalinna nga Insik ni manangna.
”Oy, dika agkaskasta, a, Barok,” kinuna ti maestra a nakadlaw iti sabali a turong ti saritaan ni Idot. Sa sinangona ni Siano a mangkudkudkod iti teltelna. ”Wen, pudno a kinnuartaan daytoy. Ket mayatak iti kinuna ni Idot nga addanto pangabakda ken Vi.”
Nagpapalakpak dagiti estudiante. ”Nangabakkayon, Idot!” adda pay nangipukkaw iti likud.
”Sige, Mr. President, ituloymo,” kinuna ni Miss Tipon idi agsardeng ti anabaab. Nagtugaw ti maestra iti abay dagiti estudiante nga adda iti umuna a linia iti sango.
”Okey, asino pay ti mayat nga aginominar?” intuloy ni Ciano.
“Inominarko met da Cita Mina ken Peter Ty,” kinuna ni Dalin. Da Cita ken Beho ti kayatna a sawen.
“Yes! Yes!” adda nangipukkaw. “Dakkel la ketdi ti itupak ni Peter! Siguradon a mangabaktayo!”
“Wen, mayatak a da Peter ken Cita,” kinuna met ni Vina. “Uray ket napadasakon.” Nakoronaan ngaminen a Miss SGI.
“Binnutosan, a,” kinuna met ni Idot. “No mangabakkami ken Vi, di dakami!”
Kapilitan a nagbibinnutosanda.
“Tinnayagan laengen iti ima. No asino ti mayat iti pareha da Perfecto ken Vina, itayagda ti kanawan nga imada,” kinuna ni Siano. Ni Idot ti kunana a Perfecto.
Bassit laeng ti nangitayag iti imada ta inkissiim ni Vina a dida ibutos. Nangabak da Peter ken ni Cita.
Bimmallaet met ni Miss Tipon. “A, Peter, lalaingenyo, a?” kinunana. “Maminsan laeng ti canvassing. Itinto bisperas ti Valentine’s Day. Maitarapnuston ti koronasion. Nakurang a makabulan laengen. Awan ti tiket nga ilakoyo. Makaammokayon nga agur-or iti itinnagyo iti kandidatatayo. Sikan ti makikoordinar kada Peter ken Cita, sika, Siano, no kasano ti pamay-anyo. Aniat’ makunayo, Peter, Cita?”
“Wen, Ma’am,” impangas ni Peter, “ibagaminton kada papa.”
Immisem laeng met ni Cita. Adda met mabalinda. Adda dagiti nagannak kenkuana sadiay Hawaii ta nayasawa ni manangna iti Hawayano. Dandani kano metten mapan ni Cita idiay Hawaii.
“Bagkatemon nga itupak ‘diay panaderiayo Pete!” adda nagkuna.
Nagkakatawada.
Ngem awan gaganaygayan ni Idot. Di pay nakipagsipat. Agtantanabutob.
Iti dayta a malem, nagkukuyog da Miss Tipon, Siano, Peter ken Cita. Simmurot met da Vina ken Dalin. Kinuna ngamin itay ni Miss Tipon a mapanda met laeng makisarita kadagiti dadakkel da Peter ken ti ikit ni Cita a guardian daytoy. Gapu ta malabsanda, inunadan ti napan iti balay da Peter.
Naragsak a nakipatang dagiti dadakkel ni Peter kadakuada. Mayatda nga ikandidatoda ni Peter. Inkarida a tumulongda idi maammuanda ti pakaipaayan ti pundo a maur-or. Iti met San Guillermo Institute a nagbasa idi dagitoy iti sekundaria.
Insarunoda ti balay da Cita. Kimmuyog ni Peter kadakuada.
“Mayat la ketdi ’ta ubing, Ma’am,” kinuna met ti ikit ni Cita. Iti met laeng SGI a nagturpos daytoy iti sekundaria. Retiradon a maestra. ”Bay-anyo ta ibagakto daytoy kada ading.” Adingna ti nanang ni Cita.
Nakaragragsakda a nagsisina. Gapu ta agkaarruba da Dalin ken Vina, kimmuyogen ni Siano kadakuada. Nagkuyog met da Miss Tipon ken Peter.
“Ayos!” kinuna ni Dalin idi magmagnadan nga agawid. “Dakkel la ketdi manen ti tsansa ti Freshmen a mangabak.”
“No bak-apan da Mr. Yu ti panagkandidato ni Peter, dakkelen a bentahetayo,” kinuna met ni Vina.
“Sa tumulong met dagiti dadakkel ken kakabagian ni Cita diay Hawaii, siguradon,” innayon ni Dalin.
“Ditay pay ammo ti kandidato ti Sophomores, Juniors ken Seniors,” kinuna met ni Siano.
“Sabagay,” kinuna ni Vina.
“Nakitayo ti langa itay ni Idot?” pagammuan ta kinuna ni Dalin. ”Kasla nalugi a bangka.” Ngem nagsarimadeng ni Dalin. Intudona iti masanguananda. Ni Idot. Kasla isuda ti ur-urayenna. Intuloyda ti nagna.
“Yos, nagmayat met ti kuyogkuyogyon,” kinuna ni Idot idi mabatoganda. “Mabalin ti sumurot?”
“Di sumurotka, Manong!” inyayug ni Dalin. “Ngem agawidkamin. Ken iparit da nanang ken tatang nga adda mangpasiar kaniak. Sika, Vi?”
“Naes-estrikto pay, a, ni manangko!” inkatawa ni Vi.
“Saan a sika ti kuyogak,” kinuna ni Idot ken ni Dalin.
“No adda metten mangkuyog ken ni Vi,” inkiddayna ken ni Vina.
“Apay, Siano, iparitmo, yos?” kinuna ni Idot.
“No mangguloka, ipulongka ken ni manang,” kinuna met ni Vina.
Ngem di inkaskaso ni Idot. “Apay iparitmo?” tinengngelna ti ima ni Siano.
Nasiputan ni Siano ti nailayat a gemgem; naglisi sa pinanalteekna ti darangidong ni Idot. Dayta laeng, naggubaldan. Agik-ikkis da Vina a mangpaspasardeng kadakuada. Ngem naglinnugobda latta. Sinakayan ni Siano ni Idot idi matumba daytoy. Iti pungtotna, inaributantannan ti rupa, tian ken barukong daytoy.
Sa laeng nagsinada idi adda timmulong a naganawa. Agdardara ti agong ni Idot. Napigis met ti bado ni Siano a nakammet ni Idot itay sakayanna.
Bassawang pay laeng a bassawang ni Idot uray nagsinadan. Mangipangpangta.
“Isu ti nangirugi, Manong,” kinuna da Dalin iti lalaki a timmulong kadakuada.
“Kakaasi la ngaruden ti nakapay-anna, natangsit pay laeng,” ingatawa ti lalaki.
Kasla timmayag met ni Ciano iti nangngegna idinto a dandani agkataytayagda laeng ken Vina. Kinapudnona, Siano Bassit ti birngasna.
”Intay agasan idiay balayyo, Vi,” insingasing ni Dalin idi makitana ti garumiad iti rupa ni Siano a nakaramutan itay ni Idot.
Saan a nagtimek ni Vina. Insardengna pay ti nagna sa nakamuregreg a nangkita ken ni Siano.
”Bay-amon, Dalin. Dina kayat.”
Intuloyen ni Vina ti nagna. Ginuyod met ni Dalen ni Sianio. Sinarunoda ni Vina.
Addan ti kabsat ni Vina a maestra idi dumanonda iti pagtaengan da Vina.
“Apayen?” kinuna daytoy idi makitana ti langa ni Siano.
“Nagdinnanoganda ken Idot,” immirugrog ni Vina.
“Wen, Ma’am,” kinuna met ni Dalin. “Ngem awan ti basol ni Feliciano. Sinaednakami ni Idot.”
“Idot manen?” kinuna ti maestra. “Ket nabugbog manen?” Nagkatawa. Ta madamdamagna met iti adingna ti masansan a panagkabil da Siano ken Idot.
“Wen, Ma’am,” kinuna ni Dalin. Nagkatawa met.
“Ngem agan-annadka, Feliciano, amangan ta lib-atennaka,” imbalakad ti maestra.
”Makikabilto manen, a,” kinuna met ni Vina. Makasuron ti langana.
Saanen a nagtatagari ni Siano.
Kasta unay a nerbios ti inang ni Siano idi makitana ti langa ti anakna idi dumteng iti balayda.
“Nakiririka manen?”
“Saan a siak ti nangirugi, Inang,” panangikalinteganna iti bagina. “Di met ngarud a mabalin a diak salakniban ti bagik.”
“Liniklikam koma, a, no asino manen dayta a Pilato.”
“Ni Idot, Inang,” kinuna ni Siano. “Sinaednakami.”
“Idot manen? Di tinarayam koman!”
“Di ad-adda a kayatnak a lokuen no kua,” kinuna met ni Siano.
“Ket no adda napasamak a grabe? Pangalaantay no kua ti gastuentayo? Laglagipem, Anakko, a sangkasapulan, sangkaapuyan ti panagbiagtayo. O, kitaem ti badom. Di isu koma pay a diak gatangen!” Intudona ti naray-ab a badona.
Saanen a simmungbat pay ni Siano. Simrek iti sagumbida tapno sukatanna ti badona. Ngem ni Idot ti pampanunotenna. Ania ngata ti kayat daytoy a mapasamak kadakuada?
Idi maammuan dagiti kakabsat ni Siano ti napasamak, nagpudotda. Ti kayatda, mapanda rauten da Idot. Ngem pinawilan ida ni inangna.
Dayta ti pangayatan ni Siano kadagiti mamanongna. Baliodongda ngem no isu ti maseknan, maymaysada.
“Ibagam no ulitenna pay ta bulbulluentayo,” kinunada.
“Sige, sursuruanyo nga umala kadakayo!” kinunkuna ni inangna.
“Dimi la ketdi kayat nga ikaskastada ni Kimmot,” kinunada met.
NAPAN nagreklamo ti ina ni Idot iti polis gapu kano iti napasamak ti anakna. Agdarumda kano.
Ngem idi napaayaban da Vina ken Dalin, insalaysayda ti pudno a napasamak. Pinagungtan la ket ngarud dagiti polis ti ina ni Idot. Amangan kano no kayat da Siano ti agdarum kontra ken ni Idot. Aglalo ket nagtestigo pay dagiti nangtulong idi a namagsina kadakuada a maysa gayam kadagitoy ti barangay tanod. Impakitana pay ti inlanadna a report iti blotter ti barangayda.
Nabainan pay ti ina ni Idot. Ni la ket ngarud Idot ti inungtanna.
KARABIYAN ti Valentine’s Day. Nakaragragsak da Siano ta awan ti klaseda iti dayta a nagmalem. Timmulongda a nagarkos iti pakaangayan ti programa. Nagisagana met dagiti babbai iti kanendanto iti dayta a rabii. Ta kasla piesta ti maaramid. Sakbayna, nagaramidda iti abong-abongda. Sabali ti inaramid dagiti Freshmen, Sophomores, Juniors ken Seniors. Timmulong met ni Idot idi agipatakderda iti bagida a Freshmen. Ket nakamaymayat latta ti pannakiin-innestoria ni Vina iti daytoy. Idinto a kasla di pay ikankano ti balasitang ni Siano.
Sadaendakanto pay, indaydayamudom ni Siano.
Dimteng dagiti nagannak kadagiti kandidato ken kandidata. Agsisinniim dagitoy. Mamimpinsan ngamin ti maaramid a panagitinnag.
Adda dagiti dadakkel ni Peter. Dakkel ti kepkep a bag ni Mrs. Ty. Uray ti ikit ni Cita, umisem-isem met a nangkepkep iti bagna. Maymaysa ti pakabuklan dagiti itinnagda. Mapagtipon ti maitinnag ket dayta ti dagup ti butosda. Mayat ti tungtongan dagitoy iti lamisaan nga ayanda.
Idi agisangpet dagiti babbai iti makan nga insaganada, nagkurang ti lamisaan a nagikabilanda. Nangayab ni Siano iti kaduana a mapan mangbagkat iti nayon ti lamisaanda. Nagboluntario ni Idot a simmurot. Immulida iti maikadua a kadsaaran iti buildingda.
Dua a lamisaan ti ibabada. Uppatda a mangbagkat iti maysa a lamisaan. Iti binagkatna a lamisaan ti nakipagbakatan ni Idot. Iti udi ti ayanna, adda iti sango ni Siano. Nakaan-annadda nga umulog ta medio nakudrep ti silaw iti agdan.
Addadan iti tengga ti agdan idi mangngeg ni Siano ti panaglitok ti saka ti kellaat a naibbatan a lamisaan. Iti nakudrep a lawag ti bombilia, nakitana ti panagngirsi ni Idot. Inranta daytoy nga inibbatan ti lamisaan. Naimbag ta naikapetna ti maysa nga imana iti barandilias ti agdan. Nagpungtot dagiti kakaduada a nagbagkat ta dandani nataragutogda a nagpababa iti agdan. Idi makatakderda, inasitganda ni Idot ngem inatipa ida ni Siano ta nakitana da Vina ken Dalin a mangsipsiput gayam kadakuada. Timmaray ni Idot.
“Pangas!” intabbaaw dagiti kakadua ni Siano.
Sinawarda iti uneg ti kampus. Ngem awanen ni Idot. Impakaammoda daytoy iti direktor ti pagadalan. Nakapungtot daytoy. Dagus a nagbilin iti nagbantay a polis. Immawag iti kaduana ket sinapulda ni Idot iti ruar ti pagadalan.
Nabayag sakbay a nakasublida. Nakitada kano ni Idot iti maysa kadagiti kantina iti asideg ti plasa. Tiniliwda ket dinetineda.
Idi kitaenna ni Vina, kasla nagbaliw dagiti mata ti balasitang.
Madamdama pay, narugianen ti panagitinnag kadagiti naur-orda a kuarta. Nagbilang ti para waragawag.
Nagsasaruno dagiti napan nangitinnag iti urna. Maudi a minuto idi mapan itinnag dagiti dadakkel ni Peter ken ti ikit ni Cita dagiti balonda.
Nabilang dagiti naitinnag. Daras nga immabante dagiti kandidato ti Seniors ken ti Juniors. Maikatlo dagiti Sophomores. Kutitda. Mayat ti kinnantiaw dagiti estudiante.
Maudi a tallo a sobre. Ti bilang: Seniors—P46,001.76; Juniors— P45,005.55; Sophomores — P15,001.05; Freshmen— P1,505.33.
Kasta unayen a dalagudog dagiti estudiante. Nakaar-ariwawadan aglalo dagiti mangab-abak.
Umis-isem met latta dagiti dadakkel ni Peter ken ti ikit ni Cita. Makaliblibbin ni Cita. Nakatallikud met ni Peter.
“Last three envelopes,” inwaragawag ti pangulo dagiti para bilang. “Ti maysa nga envelope, para Sophomores. Dagiti maudi a dua, para iti Freshmen.” Impakitana dagiti iggemna.
Linuktanda ti maysa a sobre ti Freshmen. P25,000.00 ti kargana.
Linuktanda met ti sobre ti Sophomores. P30,000.00.
Linuktanda ti maudi a sobre a para iti Freshmen. P35,500.25.
Nagdalagudog dagiti Freshmen. Nakatibtibong ti ikkis ken sipsipatda. Freshmen ti nangabak!
Ti nakabuklan dagiti naitinnag: Freshmen— P62,005.58; Seniors— P46,001.76; Juniors— P45,005.55; Sophomores— 45,001,25
“Ti nangabak a Mr. and Miss Valentines, da Peter ken Cita! Congratulations!” kinuna ti pangulo dagiti para bilang.
Naaramid a dagus ti koronasion ken pannakabanda dagiti nangabak. Sa kalpasanna, nagsasanguanda dagiti insaganada.
Nakaragragsakda iti lamisaanda a Freshmen. Mayat ti kinnantiawda. Kasta unay a labbasit ni Cita ta sangkasuronda a bisongen kano ti Peter ti parehana.
Immasideg met iti ayanda ti direktor. Dinakulap daytoy ni Siano. “Sika ti presidente ti Freshmen? Good work, Iho,” kinuna daytoy.
Nagkukuyogda a tallo kada Dalin ken Vina a nagawid. Immuna nga indagasda ni Dalin. Sa intulodna ni Vina.
Awan timtimek ni Siano. Maalumiim a mangirugi iti saritaan.
Sumreken ni Vina iti inaladanda a paypayongan dagiti narukbos a kayo a nangpasipnget iti aglawlaw idi agsardeng ti balasitang sa sinangona ni Siano.
”Saanka met la a nasaktan itay?” dinamag ni Vina.
”Adda la bassit.”
”Maymayat met no dimon karingringgor.”
Saan a simmungbat a dagus ni Siano. Idi kuan, kinunana: “Kaguranak?”
“No makiap-apaka, a,” kinuna ni Vina. Nagdumog.
“E, Vi, Happy Valentine, a?”
“Happy Valentine met, a.” Nakadumog latta.
Agtabtabbuga ti barukongna, kinarawa ni Siano ti ima ni Vina. Inawidna. Timmulok ti balasitang. Nakaan-annad nga agek ti immaldit ni Siano iti bibig ni Vina. Apagbiit. Agtigtigerger. Agek nga inuubing.
“Mapankan, ket, ne, rabiin. Ken amangan no makitanata ni manang.”
”Innakton no makitak nga inrikepmo ti ridawyo.”
Nakita manen ni Siano ti kallid ti kaeskuelaanna; timmallikud daytoy a nangturong iti ridawda.
Sa laeng nagbuelta ni Siano idi nairikepen ti ridaw. Kasla agtabtabbuga pay laeng ti barukongna. Ngem uray la nga inlagtona ti panangdanogna iti angin. ”Nakitam? Nakitam?” kinunana iti apagasngaw a timek a kasla ketdin adda ni Idot a kasarsaritana.
Sa kunam la no maysan a naan-anay a baro a nangtalunton iti kasipngetan. –O
(Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Pebrero 11, 2008 a bilang.)