KADAGITOY a tiempo, agpategen ti sangakilo a kamotig (kamote wenno kaong) iti PhP50 agingga iti PhP80 ti sangakilo. Alisto pay pamastrekan ti panagmula iti kamotig. Tallo a bulan, mabalinen nga apiten. Saan met a problema ti paglakuan ta adu dagiti agkasapulan iti bagas ti kamotig—dagitay agprosproseso. Pagbalinenda dagitoy a camote chips.
Ngarud, no agmulaka iti kamotig, mabalinmo a suroten dagitoy sumagmamano a tips. Pagyamanantayo ni Ms. Marissa Atis, maysa kadagiti researcher manipud iti Research Directorate ti MMSU, agraman ti grupona, kadagitoy a balakad iti panagmula iti kamotig.
Umuna, pilien ti umisu a barayti nga imula. Naruay dagiti barayti a mabalin nga imula. Tunggal maysa, addaan iti kabukbukodanna a kababalin a kas iti kolor, raman, panagdakkel, ken panagbagas. Ngarud, pilien ti barayti a makatulong iti pagkasapulan ken mayataday iti kasasaad ti panawen ken lugar a pagmulaan. No ti rason iti panagmula ket para pagsidaan, pilien ’tay nalaing nga agrangaw. No para proseso ken paglako, pilien met ’tay nalaing nga agbagas ken napintas ti kalidadna no maiproseso daytoy.
Iti agdama, adda dagiti sumagmamano a barayti ken accessions a patpatanoren ti Mariano Marcos State University (MMSU) iti Siudad ti Batac babaen ti grupo ni Ms. Marissa Atis. Kunana a mairaman dagitoy kadagiti mairekomendarda: ti Accession 6, 7, ken 10. No apitem, agmaris ti ukisda iti purple ken purple red. Maapit dagitoy 95 agingga iti 105 nga aldaw kalpasan ti panakaimulada. No kaadu ti maapit ti pagsasaritaan, mabalin a makaapit iti sumurok-kumurang a 31.34 a tonelada iti tunggal ektaria.
APO ABOGADO (20): Ania Dagiti Kalintegak a Kas Maysa a Motorista iti Checkpoint?
Malaksid kadagitoy nga accession, addada pay sabali a barayti a nakolektar ti MMSU manipud kadagiti agmulmula iti kamotig. Adda kamotig a tumayengteng a purple ti kolorna, mairaman ditoy ti collection ni Dr. Santiago R. Obien, maysa kadagiti nag-Presidente ti MMSU. No iti panagbagas, awan sapulem ta dadakkel ken napintas ti panagbagasna. Adda pay daytoy barayti nga NSIC Sp 25 a puraw ti ukisna ngem purple ti lasagna. Napintas met laeng ti panagbagbagasna.
Saan a kuestion ti panagbagas ta amin dagitoy a barayti ket nabagas, kuna ni Ms. Marissa. Maysa kadagiti teknik tapno sigurado a nabagas ti mula ket saan a rangrangawan wenno al-alaan unay dagiti lanutna. No saan a maliklikan, ta kasapulan ti sidaen ken agserbi iti pamilia, kasta met a nayon a pagpakan kadagiti taraken, mabalin met. Ngem laglagipen a no kanayonen nga aramiden daytoy, mabalin a pababaenna ti apit, babbabassit ken basbassit ti maibagasda. Ngarud, maibalakad a saanen a rangawan wenno alaan iti lanut ti mula 30 nga aldaw kalpasan ti panagmula.
Maikadua, isagana ti daga. Kadawyanna, agbiag ti kamotig kadagiti lugar nga alisto a maes-esan, panaraten, ken nabaknang iti organic content. Kasapulan a naruka ti pagmulaan tapno napintas ti panagbagas daytoy.
Maikatlo, ti panagmula. Putolen dagiti lanut ti kamotig iti sagsangapie ti kaatiddogna ket isu ti imula. Agmula iti kaaddayo a 25 agingga’t 30 a sentimetro ti tunggal puon ken 75 agingga iti 100 a sentimetro ti tunggal gurit. Babaen daytoy, napintas ti panagdakkel dagiti mula ken makapagkarayamda. Mabalinen nga apiten dagiti kamotig 90 agingga’t 100 nga aldaw manipud pannakaimula dagitoy. Kapintasan met a maimula dagiti kamotig iti bulan ti Oktubre kalpasan ti panaggapas agingga iti katengngaan ti Disiembre. Mabalin met iti Enero, kas padas dagiti dadduma. Tallo a bulan kalpasan ti panagmulada, mabalinen a kalien dagitoy.
Maibalakad met a tapno sigurado ti napintas nga apit, mairekomendar a suroten ’tay crop rotation. Kalpasan ti kamotig, mabalin a mulaan ti nagmulaan kadagiti legumbre a kas iti balatong tapno mamentener ti suplay ti nitroheno ken mapasayaat ti kasasaad ti daga a mangitunda iti nangatngato nga apit. No kanayonen a mulaan iti kamotig ti lugar, bumaba ti apit ken mabalin a ngumato ti dadael dagiti mula gapu iti balitungeg.
Mabalin pay nga iballaet ti kamotig kadagiti dadduma a mula a kas iti mais, bukakaw (sorghum), ken kamoteng kahoy (balinghoy, cassava) agraman ti balatong. Nupay kasta, mabalin a nababbaba ti maapit a kamotig iti daytoy a sistema ngem mabalin met a maabrot ti maapit kadagiti dadduma a mula.
Mabalin pay nga imula ti kamotig kadagiti tangkig. Napintas daytoy a cover crop a panglapped iti panagtubo ti adu a ruot ken mabalin a makatulong a manglapped iti panagreggaay ti daga.
Maikapat, ti panagpadanum ken panangtaripato kadagiti mula. Kasapulan dagiti mula ti dam-eg kangrunaanna kadagiti tiempo nga agpapaungar dagitoy. Sibugan dagitoy nangruna no natikag ti daga. Nupay kasta, liklikan met a masobraan ti danumna ta mabalin a malungsot dagitoy. Napintas unay no adda pagalep-ep ta makatulong iti pannakamantener ti dam-eg ti daga ken manglapped iti panagtubo dagiti ruot. No nakaungaren dagiti mula, naan-anduren dagitoy iti tikag. Nupay kasta, makatulong ti masansan a panangpadanum no natikag ti nagmulaan ta pasayaaten ken paaduenna ti apit.—O
