(Maika-19 a Paset)
NARIWET pay idi dumtengda iti ilida. Kas iti dati, nagiinnuna manen dagiti traysikelan a nangsabat kadagiti pasahero a dumsaag.
NOBELA: Apo Baboy Party-List (18)
“Apo Baboy, intayon?” kinuna ti maysa nga addan ti traysikelna iti asideg.
Dinagdagus met ni Manang Lucia ti pimmanaw idi makadissaag tapno dida madlaw ti panagkuyogda ken Lakay San Lucas.
Idi agtartarayen ti traysikel, isu pay laeng ti pannakadlaw ni Lakay San Lucas nga awan man laeng ti ginatangna nga ipasarabona ken ni baketna.
Gapu ta nasipnget pay, nakarikep pay laeng ti balay da Atty. Palpallatoc, kasta met ti balay da Sito, a nalabsanna.
Kasano ngata da Sito a napan naggatang iti baboy? nakunana manen iti nakemna. Mapan sa ketdi sumurot idiay Cabugao no makainana.
Idi sumungad iti balayda, nakitana ti trakna iti paraangan. Ngem awan ti owner jeep. Intugot ngata ni Sito, nakunana.
Nakarikep ti ridaw ti balayda, kasta met dagiti tawa. Kasta idi pumanaw, kasta met laeng a nasangpetanna. Kaawatan a saan a dimmaw-as ni baketna iti balayda.
Nakemkem ni Lakay San Lucas dagiti sangina. Talaga nga agsinadan ken baketna. Awan met la koma ti mamaayna no gimmatang iti ipasarabona ken ni baketna ta awan met a masangpetanna.
Manon a lawas a saan nga nagpakpakita ni baketna? No saan nga agsubli iti balayda iti uneg ti makatawen, addan rasonna a mangalan iti sukat daytoy. Asawaennan ni Lucia ta agyanen iti balay daytoy. Ket tumulong metten nga aglako iti karne ti baboy.
Ngem no kongresmanton, agyanton idiay Manila. Agpabangonto metten iti balayna uray no agpateg laeng iti lima a milion a pisos. Alaennanto ti gastuenna iti pork barrel-na.
Idi makastrek iti balayda, kasla kawaw ti mariknana iti biagna.
Indissona ti bagna iti bangko, sa ginangtanna ti silaw. Inlukatna dagiti tawa tapno rummuar dagiti agum-umok a buisit. No ngata mangipuruak iti sangapirit a bagas tapno rummuar dagiti karkarma?
Simrek iti sipi. Kimmaut iti bagas iti kambong ket impuruakna iti ridaw.
“Ala, pumanawkayon a buisit iti balayko,” kinunana a masuron.
Mamigat pay ngata? Ania ti oras itay agmeriendada idiay Sison? Nagbussog itay tapno uray saanen a mamigat.
Nupay kasta, napanna linukatan ti kaldero amangan no nagbalayanen ti lawwalawwa.
Nakangaton ti init iti rabaw ti bantay iti daya. Napanunotna ti dumaw-as iti balay da Atty. Palpallatoc tapno makipinnadamag.
Adda ti abogado iti paraanganda nga agwatwatwat.
“Simmangpetka met gayamen, angkel,” kinuna ti abogado a nangisardeng iti panaglaglagtona. “Ket komusta ti napananyo?”
“Dua a lawas pay sa interbiu.”
“Dakayo a dua ken Manang Lucia?”
“Wen, barok.”
“Nasayaat ngarud no kasta, angkel. Ket, nagyananyo ngaruden idiay Manila?”
“Nagyankami iti kabagian ni Lucia,” inyulbod ti lakay.
“Nasayaat ngarud no panunotenyon no pangalaanyo iti show money-yo,” inyisem ti abogado. “Bareng no isu ti suerteyo.”
“Ibagakto dayta ken ni Lucia,” insungbat ni Lakay San Lucas.
Nagsarsaritada pay bassit sa nagpakada ti lakay. Kinunana nga aginana pay ta surotennanto da Sito idiay Cabugao inton bigat.
Gapu ta mabisin, nangisaang met laeng iti pangaldawna. Adda pay met bugguong nga ipon a sidana.
Idi makapangan, nalagipna ti imas ti sinsindada ken Lucia idiay Manila. No agassawada iti baket, kanayonton a naimas ti sidsidana. Saanton a bugguong ken sardinas laeng. Kanayonton a karne ti baboy. Bareng no lumukmegto metten. Nalalaingto manen iti ikamen. Ket nalagipna met ni Baket Narda. Awanto dagiti annak ti baket a madanonna no sumangpet sadiay iti aldaw. Awanto met da Sito ta addadanto iti away nga aggatgatang iti baboy. Ket nalagipna ti nabuyana iti TV iti hotel.
Napaisem ni Lakay San Lucas iti bangbangir. Nagasat la ketdi daytoy a lawas kenkuana. Rabakem, napasukona ni Lucia iti sumagmamano la nga aldaw a panagkaduada.
Ammonan, gapu amin daytoy iti Apo Baboy Party-list. No dina binuangay daytoy, nagkuyogda kadi koma a dua ken Lucia? Isu a gasatna ti Apo Baboy. Nagasgasatto manen no kongresmanen.
Idi makariing iti malem, napan idiay ili tapno kasaritana ni Lucia maipapan iti kinuna ni Atty. Rey Palpallatoc. Iti kasta, makapagsagana met, ken bareng no adda maipautang daytoy nga igatangna ti doliar.
Matmaturog ni Lucia, segun iti balasang a nanglukat kenkuana, ket dinamagna no mabalin a riingen.
“Ania a nagan ti ibagak, lolo?” dinamag ti balasang a kasla anak ni Lucia iti panagkita ti lakay.
Lolo? Kasla saan a nasayaat ti panagdengngegna no anak daytoy ni Lucia.
“Lucas, kunam,” kinunana a nangperreng iti balasang. Kasla kaedad ni Marieta nga anak ni Narda, naisipna.
Di nagbayag, nakitana ni Lucia a manglidlidlid kadagiti matana nga immulog.
“Ania ti ibagam, manong?” dinamag ti baket a nagtugaw iti sopa. Imbaga ni Lakay San Lucas ti nasao ni Atty. Palpallatoc a show money.
“Kasta?” nakuna ni Lucia. “Awan met, a, ti doliarko.”
“Isu ngarud nga immayak ta isakemannak, a, no inka gumatang idiay banko.”
“Urayenta pay a makaalata iti passport-ta ta sapulen no kua ti banko no pangan-anuan iti doliar.”
Saanen nga impilit ti lakay ti kayatna.
“Balasangmo daydiay nangpastrek kaniak?” kinunana ketdi.
“Daydiay ti buridek. Agtrabaho idiay Vigan ti manangenna.”
“Napintas. Immala kenka,” inyisem ti lakay. “Kasta met ngata ti kapintasmo idi kalaslasbangam. Apay a dika naam-ammo idi?”
“Magaw-atka la koma ta keddelenka,” kinuna ni Manang Lucia. “Pagang-angawannak laeng, kitaem.”
Pumgaak koma ni Lakay San Lucas ngem natipedna ta immasideg ti balasang ta adda dinamagna iti inana.
“No kayatmo, agassawata itan,” inlastog ni Lakay San Lucas. “Ammom met nga insinanakon ni baketko. Awan a nasangpetak iti balaymi itay agsapa.”
“Pasaw!” kinuna ni Lucia. “Ala man ta kitaek no maituredmo?”
“Agpustata! No kayatmo, saanakon nga agawid ita a malem. Maturogak ditoyen ket agkaiddata.”
“Wee! “ kinuna ni Lucia nga immulagat. Kasla agpagsagbat a tin-edier iti garikrikna.
“Makitam? Sikan sa met la ti saan a makaitured.”
“Urayenta pay nga agkongresmanta,” inyallawat ni Lucia. “Siempre, agyantanton idiay Manila. Alaekto met dayta anakko a sekretariak ken tesorerak. Nagturpos iti accountancy idiay Vigan.”
Nadlaw ni Lakay San Lucas a palpaliiwen ida ti balasang ta intugaw daytoyen iti asidegda nga agbasbasa iti Bannawag, ngem pasaray ipasukib daytoy dagiti matana kadakuada ken Lucia.
Idi agangay, nagpakadan ti lakay ket inyunay-unayna manen nga isakem no kua ni Lucia no mapan mangala iti show money.
Indagas ni Lakay San Lucas ti nagsaritaanda ken Lucia ken ni Atty. Palpallatoc.
Kabigatanna, napan ni Lakay San Lucas idiay Cabugao. Ammuenna no adda met laeng nagatang da Sito a baboy. Ngem ni Baket Narda ti kangrunaan a gagarana.
Dandanin pangngaldaw idi dumteng iti lugar da Baket Narda. Ket indawdawatna a madanonna koma ti baket nga agmaymaysa.
Immuna a nakitana ti owner a nakaparking iti paraangan da Nana Narda. Nagtarus daytoy. Idi kumita iti tawa ti balay, nakitana ti baket a mangigis ti isemna.
Nagrikab ti barukong ni Lakay San Lucas. Kaddigos ngata ni Nana Narda ta pumpunasan daytoy ti buokna.
Ammonan sa ketdi a sumangpetak, nakunana iti nakemna. Ket nagtaray pay a nagturong iti agdan. Kasla namitlo laeng nga inaskawna dagiti tukad ti agdan.
“Nagdigos ni dallingko!” kinunana ket iniggamanna ti siket ti baket tapno bagkatenna koma nga itag-ay, ngem dina naingato. Inarakupna laengen ti baket.
Naggarakgak ni Nana Narda. “Dinak mabagkat!” kinunana.
“Balloballo ti dallingko,” kinuna ti lakay ket inagkanna ti puon ti lapayag ni Nana Narda.
“Maariekak… sika met.” Nagkiet ni Nana Narda. “Kaano a mapankayo idiay Hawaii? Asino ti kaduam a mapan?”
“’Sin' ti agkuna a mapanak idiay Hawaii?” inkayakay ni Lakay San Lucas ti baket iti bagina.
“Ni Sito. Isu kano a sabali ti kaduana nga immay naggatang iti baboy ta napanka kano idiay Manila.”
“Mapanakto no adda masapulak a pagpletek,” insungbat ti lakay. “Pabulodannak man ketdi iti kuartam ta sukatakto no kongresmanak.”
“Mangibagaak pay koma kenka iti utangek ta igatangko iti abono ta patalonko ti sangkadisso a dagak,” insungbat ti baket.
Napukaw ti gartem nga agal-alikuno iti pus-ong ni Lakay San Lucas. Nagtugaw iti sopa a kayo.
“Nalpaskan a nangaldaw?” dinamagna.
“Saan pay ngem nakalutoakon. Umanay met ngata a kanenta ti linutok uray saanka nga insakem. Diak met ammo a sumangpetka.”
Kinudkod ni Lakay San Lucas ti teltelna a kunam la no adda kuradna.
“No ngay inta pay dita sipi sakbay a mangaldawta?” inyisemna manen a nangituloy latta iti panangkudkodna iti teltelna a saan met a nagatel. “Wenno daydiayen ti pangaldawta.”
Gimmayad met ti isem ni Nana Narda. Simrek iti sipi sa nangala iti dua a pungan nga impuruakna iti asideg a dibision ti kuarto.
Nagdardaras a naguyos ni Lakay San Lucas.
“Innak aggaon ta inta ngaruden mangaldaw,” kinuna ni Nana Narda kalpasan ti kagudua ti oras, ken nagkalman ti dalagudog ti barukongna.
“Di pay la umanay dagidiay a pangaldawta?” inkatawa ni Lakay San Lucas. “Gundawayanta ita ta di pay sumangpet dagiti annakmo.”
“Marigatan la ngaruden dayta manokmo a tumarektek,” inkantiaw ti baket.
“Nabannog iti biahe. Ala, mano nga ili ti linasatna agingga ditoy? Maysa pay, kagapgapuna idiay Manila.”
“Agpapigsaka pay,” kinuna ti baket ket nagpakosinan.
Simmaruno a nagpakosina ni Lakay San Lucas. Napa-wow idi makitana ti sidada. “Ar-arosip ken pukpuklo!” kinunana. “Nabayagen a diak nakaraman iti daytoy. Pagpapigsa iti…” Pinerrengna ti baket. “No agkabbalayta ket agyanakon ditoy, lumukmegak ngata.”
“Manenka a manen. Ania ti papananna a dika kumuttong? Maysa pay, kasano nga agyanka ditoy? Kunam a no agkongresmanka, agnaedkanton idiay Manila ket alaennakami ken Marieta.”
“Wen, aya?” nakuna ti lakay ket naikudkod manen ti lakay ti imana a namalamalan iti innapuy iti teltelna.
Pimgaak ni Nana Narda ket napugsuanna ti lakay.
“Ekiosmi,” kinuna ti baket a nangapput iti ngiwatna idinto nga agel-ellek pay laeng.
“Ala, makakastoyta ta awan pay dagiti annakmo,” kinuna ni Lakay San Lucas. “Inton addada, kasla umeltanto manen a dagiti la matata ti agsasao. Isu a no malpasta, agsublitanto idiay sipi.”
“Tapno malisayanka!”
“Saan a bale. Uray kanayonak a malisayan.”
Idi dandanin lumnek ti init, immulog ni Lakay San Lucas ket nagtugtugaw iti owner. Narigaten no masangpetan da Marieta nga agid-idda wenno agtugtugaw iti ngato ta amangan no agatapda nga adda ar-aramidenda iti inada.
Pudno, dina pay napudotan ti tugawna idi sumungad dagiti agkabsat.
“Addaak manen, balasangko,” kinunana.
“Umaymo suroten ni Manong Sito, tata?” kinuna met ti balasang. “Kaano a simmangpetkayo a naggapu idiay Manila?”
“Idi la kalman, balasangko,” insungbatna iti balasang nga immasideg iti yanna.
“Kuna ngamin ni Manong Sito a napankayo nangala iti visa-yo ta inkayo idiay Hawaii.”
“Wen, balasangko. Ngem dikami pay nakaala. Mainterbiukaminto pay.”
“Talekyo pay, tata. Adu ti kabagianmi sadiay ket kayatko koma met ti makapan.”
Nagturongen ti balasang iti agdan.
Nagasatto met ni Sito no mayawidna idiay balayda daytoy a balasang, nakuna met ni Lakay San Lucas iti isipna. Dayta a punggana. Adunto ti agraem ken ni Sito iti laingna a nakabanniit iti anak ni Baket Narda. Siguro, kasta met ngata ti kapungga ni Baket Narda idi balasang.
Iti sumipnget, dimteng da Sito ken Caloy. Kasta unay ellek ni Sito nga immasideg iti papag a yan ti ulitegna.
“Addaka met, angkel,” kinuna ti baro a binaliwanna ti adda iti panunotna. Ammona a ni Baket Narda ti gagara ti ulitegna. “Kasano ti gasatyo ken ni Manang Lucia?”
Imbagana a dua a lawas pay sa interbiuda. Ken ti kuarta a pagpletena ti parikutna.
“Pasungbatam pay laeng ken ni Manang Lucia, angkel,” kinuna manen ni Sito. “Adu ti kuarta daydiay. Amangan no kanayon a paw-itan dagiti kakabagianda idiay Hawaii.”
“Bareng no matulongannakto,” kinuna lattan ti lakay. “Ket adda met la nagatangyo?”
“Adda kinse, angkel. Sinurnadanmi dagiti baboy a saan pay a lako idi napanta. Naalami met dagitoy.”
“Nasayaat ngarud. Kaano ti panagitulodda?”
“Inton sangaaldaw, angkel. Isu a nagawidkami ta innak koma alaen ti pagbayadmi. Imbatik idiay balay daydi intedmo kaniak,” kinuna ni Sito.
“Ala, agawidta ngarud inton bigat,” inyallawat ti lakay. “Awan damagmo kadagiti kakaduatayo?”
“Amangan no inton bigat nga umayda met agreport, angkel, tapno ammota ti itugot a pagbayadtayo.”
“Malagipko, adda met laengen nagapuanam ken ni Marieta?” dinamag ti lakay.
Nagellek ni Sito. “Diak maibaga no nalawagen wenno saan pay,” kinunana. “Ngem adda inaramidko a kalalainganna idi adda wayak. Kayatnak ti baket. Ngem kuna ni Marieta a sungbatannakto laeng no kongresmanakon.”
“Sigurista met, a,” inkatawa ni lakay San Lucas. “Ania ngamin ti inaramidmo?”
“Rinakep ken inagkak, angkel.”
“Aniat’ inaramidna?”
“Naggulagol.”
“Mayatto dayta. Isunton ti mismo a kumamat inton kongresmanka,” inkatawa ti lakay.
“Ania met ti napasamak iti panagkuyogyo ken Manang Lucia, angkel?” saanen a nateppelan ni Sito a dinamag.
“Tagtagari, barok, amangan no maammuan ni nanam a Narda.” Tiniped ti lakay ti isemna. “Pagsayaatanna la dagiti balo ta awanen ti pagbutngan ta saandan nga aganak. Ken napunggada pay met laeng. Ammom, napintas met ti anak ni nanam a Lucia a balasang. Kasla ni Marieta met. Napimpintas sa pay ketdi. Agpilikanto lattan kadagiti dua no kongresmankan.”
Nagellek ni Sito. Immasideg ni Caloy iti yanda nga aguliteg.
“Sika, Caloy, awan la ti nasirpatmo met a balasang iti nagpasiaranyo nga aw-away a mabalinmo nga armen?” dinamag ni Lakay San Lucas.
“Diak pay la ammo dagita a banag, angkel,” kinuna ni Caloy. Inlingedna ti isemna. “Ubingak pay. Twenty-three-ak pay laeng. Ken agurnongak pay laeng iti pangasawak. No ita, diak pay la mapakan ti asawaek. Amangan no pang-orennak ni amang.”
Nagkatawa ti lakay.
Di nagbayag, inyawag ni Nana Narda ti pangrabiida.
“Anusanyo ti adda, a, manong, ken babbaro, napianto la no adda itinnag ti langit a grasia,” kinuna ti baket idi sumangodan iti lamisaan. Inabraw a bunga ti karabasa a nalaokan iti bulong ti marunggay ti sidada.
“Annaknakami met ti rigat, nana,” kinuna ni Sito. “No baknangkami, awankami koma ditoyen nga aggatgatang iti baboy.”
“No ditay' aggatgatang iti baboy, awan met ti Apo Baboy Party-list,” insalpika ni Lakay San Lucas. “Maysa, ditay' koma naam-ammo da Ading Narda. Awantayo koma a makipangpangan ita ditoy.”
“Diak koma naam-ammo ni Ading Marieta,” kinuna met ni Sito. Kinitana ti balasang iti sangona.
“Ni ngarud Apotayo a Dios ti nangisagana kadagitoy a banag tapno agaammotayo,” insilpo ni Lakay San Lucas. “Asino ti makaammo no agkagasatto ketdi da Sito ken Marieta?”
Limmabbasit pay ti balasang. Dandani pay naltotan ket ginaw-atna ti baso a naglaon iti danum iti sangona. Timmakder ket nagturongen iti laem.
(Maituloyto)
