NAKATUGAWAK ita iti sango ti tokador iti uneg ti nalawa ken nalamiis a siled ditoy The Farm@Carpenter. Nadalusen ti rupak. Naikkaten ti make-up nga impulagid ti bakla iti pingping ken tengngedko. Sinagaysayko ti pagat-abaga a buokko a kapampamagak iti hair drier. Ub-ubing ita ti panagkitak iti langak. Saan a kas idi bassit pay ni Boyet. Adu a sikor ken panagibtur ti linasatko. Nagrigat gayam ti single mom. Bakbaketan idi ti panagkitak iti itsurak.
SARITA: Maysa nga Aldaw iti Biag ni Digay Lib-angan
Saanko a masursurotan ita ti taray ti panunotko. Adda aripapa iti unegko. Adda danag. Kastoy kadi ti rikna ti nobia iti umuna a rabii ti biagna a kas naasawaan? Kalkalpas ti kallaysami ken lakay itay aldaw. Apaman a nalpas ti pangan ken ti paragala a kas ugali dagiti Ilokano uray ditoy Mindanao, inyarasaasen ti asawak ti yaaymi ditoy kakaisuna a garden resort ti Koronadal City. Ngem itay aglugankamin iti kotse, sumurot metten ni Boyet. Naggulgulagol a nagik-ikkis iti saklot ni ikitko a puon ti nagkakatawaan dagiti nabati pay a sangaili. Nabayag nga inay-ayomi nga agbati. Inkari pay ti asawak nga igatanganna iti baro a bisikleta.
Iti panagmaymaysak ita iti kuarto, immagibas iti mugingko ti isasangbaymi ken Boyet iti taeng da Uliteg Ando iti Barangay Topland, Koronadal City. Nasurok la a maysana idi ni Boyet. Siak, sangapulo ket siamko. Inlibasnakami ni Uliteg Kardo a kakaen ni mamang nga inyeg iti balay da Uliteg Ando a kapiduada kano. Agpeggad kano ti biagmi idiay Esperanza iti asideg ti Ampatuan a lugarmi. Nagawid met laeng daras ni uliteg iti parbangon iti kabigatanna. Ket nakipagnaedkamin kada Uliteg Ando.
Nupay adda ni Boyet a tagtagibiek idin, adu met latta dagiti babbaro ken balo a nagarem ken mayat a mangasawa kano kaniak. Binastedko amin ida. Ti planok, saanakon a makiasawa. Dakkel ti panagtalekko iti Apo a babaen ti tulongna, mapadakkelko ni Boyet. Ken makapagtuloyak nga agadal tapno mapagadalkonto met ni Boyet iti kurso a kayatna.
Ngem ita, nakiasawaak metten. Saanen a matuloy ti arapaapko nga agbalin a nurse. Gasatko ngata ti di makalpas, ti di makapan iti abroad. Addan ni Cheryl a barkadak idiay Stockholm. Adda metten idiay Vancouver ni Mae, maysa pay a barkadak. Nasingedda unay a papagayamko ken kaadalak idi idiay University of Southern Mindanao idiay Kabacan.
Nagayus ti luak iti pannakalagipko iti maysa a nasaem a paset ti biagko nga isu ti puon ti diak pannakalpas iti kursok a B.S. in Nursing. Kasla agkupit manen ti barukongko.
Awan nakaammo iti isasangpetmi iti purok da uliteg. Ni laeng Ikit Simang nga asawa ni Uliteg Ando, ken sa laeng nakitak idi simmabat kadakami apaman a nakadissaagkami iti traysikel a naglugananmi ken Boyet. Agdungdung-aw a nangapungol kadakami ken Boyet. Ngem saanak man laeng a naglua. Naibus idin ti luak.
Nasinged kano da mamang ken Uliteg Ando ta agkapidua ken nagkaubinganda, sa gayyem kano pay ni mamang ni Ikit Simang. Nagsisinada iti dalan idi nagpa–Marbel da Uliteg Ando ken Ikit Simang idi kakaskasarda. Mabalin a naputed ti komunikasionda iti nabayag ta awan met nasarsarita da mamang maipanggep ken ni Uliteg Ando. Idi laeng agplamplano da Uliteg Kardo a mangipanaw kadakami ti pannakaammok nga adda kabagianda ditoy.
Ubingak pay idi iti panagriknak iti sangapulo ket siam a tawenko. Aglang-ayak pay koma. Makibarkada, makiuyab wenno makinobio. Ngem saanen a mabalin. Amin a panawenko, nagpaay ken ni Boyet. Agsangsangitak idi no kasdiay a mapaksuyanak a mangilillili ken ni Boyet ta adda dagiti rabii a saan a makaturog a dagus. Ibit nga ibit. Diak makaturturog iti rabii, matitiagak nga agtempla iti gatas. Kanayon pay a batbatibatenak. Naliday ti biagko. Kasla bimmaketak pay iti panagriknak.
Agingga a simmangbay ni Emil iti biagmi.
Naam-ammok ni Emil gapu ken ni Boyet a tallo ti tawenna idin. Kalkalpasmi a namigat ket makumikomak nga agidaldalimanek iti kosina. Idi agbalawak, awan metten ni Boyet iti yanna nga agay-ayam. Inserrekna ti abalbalayna a sinantraysikel iti kosina ket binaybay-ak a manglikawlikaw iti lamisaan. Inleppasko ti aramidko ta ipapanko nga adda nga agay-ayam iti salas. Ngem idi napanko kitaen, ti laeng ay-ayamna ti adda. Napanak iti yan ni Ikit Simang nga agbambantay iti kantina iti abay ti balkon. Dinamagko no nakitana ni Boyet. Saan kano met. Anian a tibbayok.
Nakipagbirok ni Ikit Simang. Pinukpukkawanna ni Boyet. Nagtarayak met a napan iti kalsada. Awan ni Boyet. Madandanaganak a nagturong iti banawang iti likud ti kosina. Amangan no nalmesen. Agkebbakebbaak a nangunor nga agpababa iti banawang. Awan latta ni Boyet. Agsangsangitakon a nagsubli. Idi kuan, naallingagko a saanen a Boyet ti ipukpukkaw ni Ikit Simang. Ti naganko metten.
Nagtarayak a napan iti sango ti balay. Naikulengak. Ta isu met a sumrek ti maysa a lalaki iti inaladan. Nakasakay ni Boyet iti abagana. Nakarakus dagiti nalulukmeg a takiag ti ubing iti ulona.
“Mommy, sakayak daddy-k!” kinuna ni Boyet a maragragsakan.
Nariknak a bimmara ti pingpingko. Ti met la madad-daddy daytoy nga ubingen. Ti bainkon.
Tinangadko ni Boyet. “Bumabakan ket nagdagsenka!” Diak maperreng ti lalaki ta iti panagriknak narunawakon iti bain. “Pakidissoyo laengen, manong,” kinunak. Ngem inyawatna ketdi ni Boyet a siaalisto a nangapungol iti tengngedko.
Immasideg ni Ikit Simang. Nagmano ti lalaki kenkuana. “Agyamankam’ unay kenka, barok,” kinuna ni ikit. “Kunami no naatalan daytoy nga ubingen. Umaykay ditoy kantina ta agpalamiistay’ bassit.”
Nagtugawkami iti sango ti lamisaan. Indissok ni Boyet ta tinulongak ni ikit a nangiruar iti family size nga Sprite, baso ken tinapay. Ngem pimmuskol manen ti rupak ta nagpasaklot ketdin ni Boyet iti lalaki!
“Umayka ken ni mommy, Boyet!” Naidagsenko ti timekko ngem ad-adda ketdi a simmalipengpeng ni Boyet iti lalaki.
“Bay-am latta, misis. Mailiw met siguro ken ni daddy-na.” Nakakatawaak a nakasuron iti kinuna ti lalaki.
“Ala, agmeriendatay’ pay.” Intugaw ni ikit iti abay ti lalaki. Binukbokanna dagiti baso. Inyayatko ti tinapay ken ni Boyet ket siaalisto nga immakar iti saklotko.
Ni Ikit Simang ti nagdamag no kasano a nasarakan ti lalaki ni Boyet. Nasabat kano ti lalaki ni Boyet nga agmaymaysa a magmagna iti asdeg ti ruangan ti Marbel 7 SDAES nga asideg laeng ti balaymi. Dinamagna kano ti papanan ni Boyet ket intudo ti ubing ti canteen. Kinibinna kano nga inturong idiay. Ngem adda kano nakakita a babai a mapan sa mangitulod iti lakona iti canteen ti pagadalan ket impatuldona ti yan ti balaymi. Isu nga intarus ti lalaki nga intulod ni Boyet.
Iti panagusisa ni Ikit Simang, naammuanna a daytoy a lalaki ti kakaisuna nga anak ni komadrena a Pilang a taga-Purok Center. “Sika ngarud ni Emil nga inanakko iti buniag!” kinuna ni ikit a masmasdaaw. “Kuttongika idi hayskulka a kunam no dika dumakkel! Ita, nabaked ken natayagkan, balong. Malagipko, di met, aya, idiay Bukidnon nga agtrabtrabahoka?”
“Wen, inang, ibakbaked la ti rigat,” inrungiitna. Nagparang dagiti napudaw a ngipenna. “Agpayso nga idiay Malaybalay nga agtrabtrabahoak. Ngem ag-transfer-ak siguro dita Marbel.”
“Nasayaat unay, balong, ta adda kadua ni mamangmo,” inyisem ni Ikit Simang.
Inulitko ti nagyaman sa nagpakadaak a sumrek iti balay ta digosek ni Boyet. Ngem naggulagol a nagpaidisso ni Boyet. Nagtaray a nagsubli ken ni Manong Emil. Kinalay-atna dagiti tumeng daytoy sa inyumbina, “Sakayak, daddy, sakayak.”
“Saanen, Boyet!” inyatipak ngem awan naaramidko ta alisto ni Manong Emil a nangbagkat ken ni Boyet. Impasakayna iti abagana a kas itay sa intaraytarayna nga inlag-olag-oy. Kasta unay met a garakgak ni Boyet.
Makabulan ngata a saan nga immammingaw ni Manong Emil iti balay. Maumaak pay a mangsungbat ken ni Boyet a kanayon a mangdamag no inton ano nga umay agpasiar. “Umayto latta,” kanayon nga isungbatko.
Ngem iti naminsan, nangngegko ti napigsa a katawa ni Boyet. Simmiripak iti tawa. Adda ni Manong Emil. Intag-ayna ni Boyet sa inridirid ti agongna iti tian ti ubing. Anian a katawa ni Boyet.
Manipud idin, minalemen ti Domingo nga umay pasiaren ti Manong Emil ni Boyet. Ipakadana pay no kua nga ipasiarna nga ibisikleta iti barangay plaza. Binallaagak ni Boyet a saanna nga aw-awagan iti daddy ni Manong Emil ta saan nga isu ti daddy-na. Inulit-ulitko a ti daddy-na, adda idiay langit ket ti yawagna ken ni Manong Emil, Manong Emil a kas iti awagko. Impakitaak iti bislak a kunak a pangbautko iti lakkona no mangngegko nga awaganna pay iti daddy ni Manong Emil.
Iti maysa a bigat ti Domingo nga agur-uraykami ken Boyet iti paglugananmi nga agpa-Marbel, sinardengannakami ni Manong Emil. Dimsaag iti pick up-na. Inyawisna ti pannakikaluganmi kenkuana tangay agpa-Marbel met kano.
“Saanen, manong. Dandanin ti kinontakko itay a paglugananmi,” kinunak, nga isu met ti pudno.
Ngem diak nagawidan ni Boyet nga immasideg ken ni Manong Emil a siaalisto met a nangbagkat iti ubing sa inserrekna iti sango ti lugan. Sa limmugan met.
“Dumsaagka, Boyet. Sabali ti paglugananta.” Ginandatko a guyoden ti saka ti ni Boyet ngem dimmenden iti saklot ni Manong Emil. Nakasuronak. Inyukkorko ti bagko. Simmalpaak ta idissaagko koma ni Boyet ngem dimsaag ni Manong Emil. Inserrana ti ridaw a rimmuaranna sa immayna in-lock ti ridaw a simrekak. Kalpasanna, nagsubli iti sango ti manibela. Pinagandarna ti lugan.
Kilawek la koma daytoy nga ubingen! inngariet ti unegko. Ania la ti makuna ni Tata Pedring no dagasennak ta immunaak met gayamen? Kinusilapak ni Boyet iti sikigak a mangbilbilang kadagiti malabsanmi a balay. Agaluadka, a! Basnotankanto no sumangpetta idiay balay! kunkunak iti panunotko.
“Asino ti paglugananyo koma, ‘ding?” dinamag ni Manong Emil.
“Ni Tata Pedring, manong.” Nagtalinaed a nakaturong ti panagkitak iti masanguananmi. Iti panunotko, uray dinak inlugan, bayadakto latta ni Tata Pedring. Kaasi met.
“Jollibee! Jollibee!” nagsipsipat ni Boyet idi makitana ti karatula. Addakamin iti KCC. Agkompraak iti ilako ni Ikit Simang.
“Ditoykamin, manong. Agyamanak unay,” kinunak.
“Aguraykay’ ngarud ta iparkingko ti lugan.” Inturongna ti lugan iti parking lot iti maikadua a kadsaaran.
Inulitko ti nagyaman ken ni Manong Emil sa dimsaagak. “Intan, Boyet,” kinunak. Awidek koma ngem ni met Manong Emil ti kimpetanna. Nagburek manen ti darak. “’Maykan ket addan sa pay papanan ni Manong Emil.”
“Awan sabali a papanak, ‘ding. Umayka ketdin,” kinuna met ni Manong Emil. Immunadan ken Boyet a simrek iti mall.
Tumanabutobak a simmaruno. “Inka latta agkompran ta agay-ayamkami ken Boyet idiay Playhouse,” intaliaw ni Manong Emil kaniak. “Umaykanto la idiayen no makakompraka.”
Nagtarusak iti LBC nga adda met laeng iti maikadua a kadsaaran ti KCC. Inruarko ti impatulod ti kasinsinko a bingayko iti naglakuanna iti koprami. Saanak ngaminen a nakasubli idiay Esperanza a sigud a lugarmi. Da kasinsinko ti mangbangbangkag ken mangtaltalon kadagiti dagak idiay. Isuda pay ti mangkopkopra kadagiti niogko.
Imbautko idi dagidi immuna a bingayko iti kantina a pabambantayak ken ni Ikit Simang. Agyamyaman met unay ni ikit ta dakkel met a tulong kadakuada ken Uliteg Ando ti tangdanna nga agbantay iti kantina. Awan ngamin, piman, anakda. Siak metten ti gumatang iti inaldaw a sidami ken bagasmi. Panggepko pay ti mangsalda iti sangadisso a basakan a patalonko naimbag la a pangalaanmi iti bagasmi.
Nag-escalator-ak a bimmaba. Napanko indeposito ti kuartak iti Metrobank iti ballasiw ti kalsada sa nagdardarasak a nagsubli iti KCC. Napanak iti grocery department. Nangguyodak iti dakkel a cart. Inalistuak ti naggatang. Indepositok dagiti naikartonen a ginatangko iti baggage counter sa nagdardarasak a napan iti Playhouse. Apagisu nga alas onse.
“Intay pay mangan, manong,” inyawisko ken ni Manong Emil. Kaasi met a nangbantay ken ni Boyet.
“Napusek sa met ditoyen,” kinunana a kayatna a sawen, ti food court ti KCC.
“Idiay Mang Gorio’s,” naggiddankami a nagkuna ket nagkatawakami.
Naglugankami manen iti pick up ni Manong Emil a napan idiay Mang Gorio’s. Mangmangankamin idi tumakderak ta mapanko bayadan dagiti inordermi di la ket ta maunaannak ni Manong Emil nga agbayad. Ngem nabayadan met gayamen. Inlibas kano ti kaduak nga impaima iti waiter ti kuartana itay nakaorderkami. Anian a bainko! Nakadumogak a nagsubli iti pangpangananmi. Namrayak a sinubuan ni Boyet uray ammonan ti mangan nga is-isuna. Ta awanen ti ganasko a mangan.
Awan met tagtagari ni Manong Emil a nangpabungon kadagiti dimi naibus a taraon ket inyawisnan ti panagawidmi. Nakaturogen ni Boyet iti saklotko idi dagasenmi dagiti karton iti KCC. Inyawatko lattan ti resibo ken ni Manong Emil ket isun ti napan nangala kadagiti karton nga inkargana iti kutit ti luganna.
Saan a nagawid ni Manong Emil iti dayta a malem. Nakitungtong ken ni Ikit Simang iti kantina idi naidispleyda dagiti tagilako a ginatangmi. Sa idi makariing ni Boyet, nagay-ayamda a dua. Sinangok met ti ledger ti kantina. Kalpasanna, nagplantsaak. Rumabiin idi malpasko ti aramidko. Idi agpakosinaak, nakaidasaren ni Ikit Simang. Nakipangan ni Manong Emil. Kasta unay a ragsak ni Boyet. Dandani linipakko idi ibagana a saanen nga agaw-awid ni Manong Emil ta isu la kano ti daddy-nan ta di met kano panawan ni daddy-na ‘diay langit a napananna. Masemsemak iti paggaak da Uliteg Ando ken Manong Emil.
Idi makapangrabiikami, inruar ni Boyet ti librona a Daniel a kanayon a pabasbasana kaniak iti rabii sakbay a maturog. Impuestok ti nagtugaw ta umay agpasaklot ta agbasakami a dua. Ngem ni met Manong Emil ti nagpasaklotanna. Ken saanna a pinabasa ti libro. Isun ti nagistoria iti kabibiag ni Daniel bayat ti pananglukibda a dua kadagiti panid ti libro. Nagpakosinaakon ta tinulongak ni Ikit Simang a naginnaw iti nangananmi. Idi sumrekak iti salas, nakaturogen ni Boyet iti saklot ni Manong Emil. Inserrekko iti kuarto.
At-atagekon ni Boyet idi awagannak ni Uliteg Ando. Dakami kano ti agsarita ken Manong Emil. Nasayaat met ta agyamanak iti adu a tulongna a nangaw-awir ken ni Boyet.
Adu a sinarsarita ni Manong Emil. Ti panangalana iti BS in Agriculture idiay USM, ti trabahona idiay opisina ti Department of Agriculture, Region 12, ni mamangna a bumaket kanon ken dagiti mulmulana. Ken kayatna kanon ti mangasawa ta duapulo ket innemnan. Nadakamatna pay a nakitanak kano idin. Diak mamati. Agar-arapaap met daytoy a tao, kinunak iti bagik.
“Saan kadi nga idiay USM a naghayskulka? Nag-Miss High School-ka pay idi ket,” kinunana.
Nalaing met nga ag-research daytoy a tao, napanunotko. Agnaed ngamin ti maysa nga ikitko idiay Kabacan ken adu ti Ilokano idiay isu nga idiay a pinagadalnak daydi papang manipud high school agingga iti kolehio. Ngem saankon a sinungbatan ni Manong Emil.
“Kayatka idin a makaam-ammo. Ngem saan pay ngata a panawen. Ket ita ta naam-ammokan dawatek a no mabalin, ibilangnak koma a nasursurok pay ngem gayyem,” impormalna.
“Wen, manong, imbilangkan a kabsat. Nasursurok pay ngem gayyem dayta.” Inisemak.
“Nasursurok pay ngem kabsat koma, a. Kayatko ngamin ti agbalin a daddy ni Boyet. Kaasi met no dumakkel nga awan amana.” Pinerrengnak.
Nagdumogak ta nagpanaas ti barukongko. Agpayso met ngamin a kakaasi ni Boyet. Immapges dagiti matak iti pannakalagipko manen iti napalabasko.
Nagsig-am. “Nadamagko idin a dimo kanon kayat ti makiasawa. Ngem padasek nga ipalawag kenka no apay a naim-imbag no adda met la kataktakunaynaymo iti biag a mangay-ayat ken mangdungdungngo kenka.”
Diak nakatagari. Nagtalinaedak nga umel. Diak maawatan ti riknak. Bumanugbog metten ti barukongko. Agpayegpegak sa pay ketdi. Immasideg ni Manong Emil kaniak. Iniggamanna dagiti dakulapko. Piniselna. Ad-addan ti banugbog ti barukongko. Nagkapsutakon. Awanen ti kiredko a manglapsut kadagiti dakulapko iti nairut a panangpetpetna. Yanudnakon ti riknak.
“Hayskulka pay la idi, inayatkan. Inar-arapaapkan. Inggana ita. Mercy, I love you. Please let me love you.” Nagbanarbar ti timekna. “Ibagam koma nga ay-ayatennak met.” Arasaas dayta. Korni, kunak ta kasla agar-arem a kadaanan a baro. Ngem magustuak met a denggen. Diak la napakpakadaan dayta a riknak.
Nagkidemak. Diakon madaeran ti banugbog ti barukongko. Agwengweng pay ketdin dagiti lapayagko. Kasla kayatko metten ti mangpisel kadagiti dakulapna, ti agsadag iti barukongna, ti mangnanam iti ayatna. Ngem kasla adda nangbugkaw kaniak.
Nagmulagatak. Inan-anatko nga inuyos dagiti imak. Immadayoak bassit. “Uray kayatko a sungbatanka, saan a mabalin, manong. Apagam-ammota. Amangan no addanto agbabawi kadata. Ikkannak pay koma iti panawen a mangadal iti pudno a kaririknak.” Diak man ammo no naawatanna ti insaok ta kasla di met simngaw iti bibigko.
“Ur-urayek ti panawen nga ibagam nga ay-ayatennak met. Sapay koma ta saanmo nga ibaybayag.” Kasla arasaas laeng ngem nagimnasen a denggen.
Diak nakaturog iti dayta a rabii. Nagmarisen ti lubongko. Agayatakon!
Inur-uraykon dagiti darikmat nga adda iti sibayko ni Manong Emil. Kinail-iliwko ti naisem a matana, ti nasarangsang a katawana. Nupay kanayon nga idariragna ti ayatna, diak nakatipon iti umno a kired a mangibaga nga ay-ayatek met.
Naulit pay ti pannakipangan ni Manong Emil iti balaymi. A nangparagsak ken ni Boyet. Nangnangruna kaniak. Ad-addan ti singedmi a tallo. Diak metten naipawil nga awagan ni Boyet iti daddy ni Manong Emil ta uray da Uliteg Ando ken Ikit Simang, kunada metten no umay ni Manong Emil, “Adda ni daddy-m, Boyet, inka sabatenen.” Agtaray metten no kua ni Boyet a mapan sumabat.
Dagidi a bulan ti kararagsakan a panawen ti biagko. Diak man naibaga nga ay-ayatek met ni Manong Emil, ammok a nariknanan nga ipatpategko met. Impasiarnakami ken Boyet idiay balayda. Naragsak ni mamangna. Nariknak ti dungngona.
Ngem dimteng manen ti maysa a napait a padas iti biagko. Agin-indayonkami ken Boyet iti sirok ti kaimito iti abay ti balaymi iti maysa a malem idi adda agsardeng a kotse iti batogmi. Dimsaag ti maysa a babai. Umayen iti yanmi ken Boyet. Naka-sunglasses. Nangato ti takon ti sandaliasna. Nakipet ti maong a pantalonna. Sleeveless a nalawa ti putolna ken nakiting ti sabongsabongan a blusana. Naglinamma ti letteg iti sangona. Nagseksin! Atitiddog dagiti maris-ubi a kukona. Ubi met ti lipstick-na. Inikkatna ti shades-na. Anian a puskol ti make-up-na. Kasla pinalitem ti disnog dagiti matana. Tallopulo ngata ti tawenna wenno nasursurok pay.
“Naimbag a malemyo, madam!” inkablaawko a siiisem.
Kinitanak a pinangato, pinababa. Minulagatanna ni Boyet a kumkumpet iti gayadan ti purontongko. Nagbuteng sa ni Boyet ta naglinged iti likudak. “Mommy,” inyareng-engna.
Siak gayam ti sapsapulen ti babai isu nga inyawisko ti idadanonna iti balay. Apagtugawna, inyam-ammonan ti bagina. Isu kano ni Gladys, ti agdama a girlfriend ni Manong Emil. Kasla tinupakannak ti langit. Nagkutukot dagiti tumengko. Ngem pinilitko a pinasimbeng ti riknak.
“Ay, kasta? Nasayaat ngarud, madam, ta kayatnan sa kano ti mangasawan ket. Ta adda kano seksi a nobiana. Ibagbagana kadakami no umayna pasiaren da ikitko ta inangna iti buniag,” inyartiokko nupay umapgesen dagiti matak.
Napaisem. “Ammom, ‘ding, ti pudno, immayak ta kayatko a penken no pudno nga insukatnak ni Mil. Nadamagko ngamin nga isu a nagpa-transfer dita Marbel ta adda kano barbaro nga ar-arogenna. Ngem ammokon a saan a sika ta adda met gayam anakmon. Kanayon ngamin nga ibagana nga iti uray kaano man, saan a mangasawa iti saan a birhen.”
Diak man ammo ta imbes a kaungetko iti kinunana, diak napuotan ti pimgaak. “Ala, saanka a madanagan, madam, saan a siak ti ar-arogenna ta desgrasiadaak.”
Simrekak a dagus iti kuarto idi makapanaw ti babai. Impaklebko iti katre. Sinangitak ti gasatko. Awanen da mamang ken papangko. Awanen da manong ken ipagko. Sa ita, mapukawko manen ti lalaki nga ay-ayatek. Apay a di met laengen malmalpas ti kinadaksanggasatko? Yik-ikkis ti unegko ti napalalo a sakit ti nakemko. Idi a nagsubli manen iti lagipko ti nakas-ang a napalabasko.
Bakasion iti Paskua daydi. Maudin a semestrek iti USM. Uppat a bulan laengen, aggraduarakon. Ti planok, agrebiuak a dagus ket no mairuarko ti board exam, innak idiay abroad. Napnapnoak iti namnama.
Iti daydi a bakasion, rinambakanmi ti maika-91 a kasangay ni Apong Baket a nanang ni papang. Simmangpet ti pamilia dagiti kakabsat ni papang a taga-Tacurong, Mlang, Midsayap, Kabacan, Kidapawan ken Davao. Nagraragsakkami nga agkakasinsin a naglalanglang a nangan ken nag-videoke. Iti malem ti maikadua nga aldaw, nagawiden dagiti kakabagianmi a tagaadayo. Nagbatikami nga adda iti asideg ta adu pay ti sagana ni Apong Baket.
Iti daydi met a malem, impasaklot kaniak ti ipagko ni Boyet a maysa pay laeng idi ti tawenna. Intedna ti bag ni Boyet. Isaganana kano dagiti masapsapulna ta umianda idiay away ta mapanda agpa-thresher iti mais. Gagangay nga ilutuan da mamang ken ipag dagiti agbunag ken ag-thresher. Saanak met a nagreklamo ta nairuamakon a mangkakaidda ken ni Boyet no awan ni ipagko. Nagiinnagawan dagiti kakasinsinko ni Boyet. Rinayray-awda a pinagkatkatawa. Naayatanda iti kinalungpona. Sakbay met a nagpaawayda, inang-anggo da mamang ken papang ni Boyet. Sinublat met ni manongko nga inub-ubba. Kasta unay panangbisongbisongna iti anakna a kunam no mailiwan unay. Idi kuan, sinublat ni ipag ni Boyet. Pinasusona ti ubing agingga a nakaturog.
Nairut ti arakup da mamang ken papang kaniak, kasta met da manong ken ipag, idi agpakadada. Ket maldaanganak met unayen. “Sumurotkami ken Boyet, ’pang,” inyud-odko. Ngem imbatidakami latta.
Diak impagarup a maudi gayamen daydi a pannakakitak kada mamang, papang, manong ken ipag a sibibiag. Iti kabigatanna, nasarakanda dagiti naiwalang a bangkayda, nadigos iti dara, ken natagtagbat.
Im-imkisak, nagkusaykusayak, nagtulidtulidak, nagtabtabbugaak. Kimkimsiwak. Kayatko idin ti matay. Awanen ti kaes-eskan ti biagko. Iti ledleddaangko, diak pay ammon no namin-ano a naawan ti puotko.
Natiliw dagiti polis dagiti kriminal. Napeklanda nga agaagab a pinaibalud ni papang idi kapitan pay laeng ti barangay. Nakapugada. Uray natiliwda dagiti mammapatay, saandan a maisubli ti biag dagiti ipatpategko iti biag. Uray malungsotda pay iti pagbaludan, saanen nga agbiag pay dagiti dadakkel ken kakabsatko.
Nagbuteng dagiti kakabagianmi amangan no patayendakami met isu nga inyegnakami ni Uliteg Ando ditoy.
Impennekko ti nagsangit iti daydi a pannakalagipko manen iti nakapay-an ti pamiliak. Imbulosko amin a napempen iti barukongko— amin a pait, amin a saem, amin a sakit ti nakemko. Nagugaogak. Nagsardengak laeng idi saksakayanen ni Boyet ti bukotko.
“Mommy! Mommy! Saankan sangit. Awiden aswang.”
“Nasakit unay ti ulok. Inka dumawat ti agasko ken ni apongmo,” kinunak. Nagin-aasugak. Bimmaba iti katre.
Madamdama pay adda manen ni Boyet. “Bangonkan, mommy! Inumkan agasmo. Mommy, bangonkan!” Ginunggonna ti takiagko. Diak latta nagkir-in. Sinakayannak manen. Dinanogdanogna ti bukotko.
Nariknak nga immibbet ni Boyet iti likudko. Ngem adda nariknak a nangapros iti patongko. Nabaringkuasak. Ni Manong Emil! Nakatugaw iti iking ti katre.
Natarantaak. Kasta unay bainko a nangipababa iti nalislis a purontongko.
Timmakder ni Manong Emil. Innalana ti baso iti lamesita. Impasakmolna ti tableta nga iggemna kaniak sa pinainumnak iti danum. Nagtugaw manen iti iking ti katre.
Alisto met a nagpasaklot ni Boyet. “Adda immay aswang, daddy,” impadamagna ken ni Manong Emil.
“No ania man ti imbagbaga ni Gladys kenka, dimo koma patpatien. Nabayagen a kayatnak ngem diak ikankano. Manipud ngamin nakitaka, sika la ti inay-ayatkon. Awanen ti sabali,” kinuna ni Manong Emil.
“Naladawkan, manong. Adda anakkon. Saanakon a birhen,” kinunak. Inkarigatak a pinerreng.
“Uray ngata sangadosena pay ti anakmo. Uray pay pinulpullo ti asawam wenno lalakim, saanto pulos agbaliw ti ayatko kenka,” imbales ni Manong Emil. Inarasaasanna ni Boyet ngem inrantanan sa nga impangngeg kaniak. “Ibagam ken ni mommy-m a siakon ti pudno a daddy-m.”
Timmakder ni Boyet. Immasideg kaniak. Ginuyodna ti takiagko. Ginuyodna met ti maysa nga ima ni Manong Emil. Pinaginnassidegna dagiti imami. “Mommy, daddy-k. Daddy, mommy-k.”
Rinakepnakami ni Manong Emil. Naggulagol ni Boyet. Rimkuas. Immapungol iti teltelko. Naggulagolak met. Ngem inirutanna met ti arakupna. Diakon nakapagpisipis.
Natinong a dagus ti kasarmi. Ket kalpasan ti kasar, nagtaruskami ditoy The Farm@Carpenter.
Nailukat ti ridaw ti banio ket napataliawak. Rimmuar ni Emil. Nakabalabal iti tualia. Kunak no mapan agsukat ngem tinarusna ketdi ti nangsakruy kaniak sa impaiddanak iti katre. Kasla maysa a nasam-it a tagtagainep dagiti simmaruno a pasamak. Naisalsalumina a rag-o ti nanglapunos iti kinataok. Nupay adda kasla nangiwa ken nangibati iti kasta unay nga ut-ot iti kaunggak, dagus met la a sinaruno ti nagpaiduma a ragsak ken pannakapnek.
Timbog ti luak. Agyamanak iti Dios ta nasubadanen iti ragsak dagiti rigrigatko. Naragsakakon. Ammok a natalgeden ti masakbayanmi ken Boyet, ti kaanakak nga ipagarupko a nangagaw iti karbengak nga agayat. Ngem gayam, isu ti nangiturong kaniak iti kaikariak.—O
