Apo Abogado,
Maysaak a Lecturer iti Political Science iti maysa nga unibersidad iti Amianan. Maysa kadagiti topikomi ita kadagiti estudiantek ti maipanggep iti impeachment ni Vice President Sara Z. Duterte. Kayatko koma a manayonan ti ammok maipanggep iti impeachment aglalo kadagiti legal nga implikasionna. Pagaammok nga adu ti maiburaymo nga impormasion maipanggep iti impeachment kas ibagbaga dagiti paglintegantayo.
Maysa pay, nagbalinen a komplikado ti impeachment trial ti Bise Presidente ket lallalo a kasapulanmi ti maidalan kadagiti estudiantek kadagiti umno nga impormasion maipanggep iti impeachment.
Ania kadi ti impeachment? Ania ti maited ti impeachment a pagimbagan iti pagiliantayo?—Alexandra
DAGITI VLOGGER ITI AMIANAN 15: Intayon Makiwatwat Idiay Bagulin!
Patgek nga Alexandra,
Kuna ti Konstitusion ti Filipinas, “a public office is a public trust,” a kayatna a sawen a dagiti empleado ken opisial ti gobierno ket talken ida dagiti umili nga aramidenda dagiti pagrebbenganda ket saanda nga abusuen ti posisionda babaen ti pannakairamanda iti korupsion wenno pannagkunniber ken dadduma pay a saan a nainkalintegan ken maikaniwas nga aramid. Ngarud, ti impeachment ket maysa a wagas tapno masukimat dagiti aramid dagiti opisial ti gobierno tapno makita no dagitoy ket mapagtalkanda pay laeng ken adda pay laeng karbenganda nga agtalinaed iti puestoda.
Ngarud, ti impeachment ket maysa a mekanismo tapno dagiti opisial ti gobierno, aramidenda ti husto ket no maawanen ti panagtalek dagiti umili kadakuada, mabalin a maikkatda iti puestoda babaen dagiti pannakabagi dagiti umili iti Kamara (House of Representatives) ken Senado (Senate).
Ti nakaibatayan ti impeachment ket ti Artikulo XI Seksion 1 ti Konstitusion ti Filipinas nga agkuna:
“Ti opisina iti gobierno ket masapul nga adda panagtalek ti publiko. Dagiti opisial ken empleado ti gobierno ket masapul, iti amin a tiempo, a sungsungbatanda dagiti umili, agserbida nga addaan iti naan-anay a responsibilidad, kinatarnaw, loyalidad, ken kinaepisiente; addaanda iti patriotismo ken aramidenda ti umno, ken agbiagda a kalalainganna.”
Maibatay iti Artikulo XI, Seksion 2 ti Konstitusion ti Filipinas dagiti sumaganad nga opisial ket mabalin a maikkat babaen ti impeachment:
1. Presidente ti Filipinas
2. Bise Presidente ti Filipinas
3. Hues ti Korte Suprema ti Filipinas
4. Dagiti kameng ti Konstitusional a Komision (Komision iti Eleksion, Komision iti Serbisio Sibil, Komision iti Audit; ken
5. Ombudsman
Ti Konstitusion ti Filipinas babaen met laeng iti Artikulo XI, Seksion 2, dagitoy nga aramid ti sakupen ti impeachment:
1. Nakaro a panaglabsing iti Konstitusion (culpable violation of the constitution)
2. Panangliput (treason)
3. Panangawat iti pasuksok (bribery)
4. Korupsion ken panagkunniber (graft and corruption)
5. Panangliput iti panagtalek ti publiko (betrayal of public trust) ken;
6. Dadduma pay a nakaro a krimen (other high crimes).
Ania ti Proseso ti Impeachment?
Ti proseso ti impeachment iti Filipinas ket addaan iti dua a kangrunaan a tukad:
1. Panangirugi ti Kamara de Representante
Babaen ti Article XI Section 3 (2) ti Konstitusion ti Filipinas, asino man a kameng ti Kamara ket mabalinna ti mangidatag iti reklamo (verified complaint) maipapan iti impeachment, mabalin pay a mangidatag ti maysa nga umili (citizen) iti reklamo ngem masapul a yendorso daytoy ti maysa a miembro ti Kamara ken dagiti miembro ti Kamara iti botos a di kumurang a maysa nga apagkatlo (1/3) dagiti amin a kameng ti Kamara. Ti reklamo ket maiturong iti Committee on Justice, a mangikeddeng iti kinaumdas daytoy iti porma ken substansia. Maysa laeng nga impeachment complaint ti mabalin a maipila maikontra iti maysa nga opisial iti kada tawen (one-year bar rule Article XI, Section 3(5) of the Philippine Constitution).
No ti Komite ket makasarak iti umdas ti pategna a reklamo, mangisayangkat daytoy kadagiti panagdengngeg ken panagbotos no mayendorso dagiti artikulo ti impeachment iti plenario. Kasapulan ti di kumurang a maysa nga apagkatlo (1/3) a botos dagiti amin a kameng ti Kamara tapno mayallatiw dagiti artikulo ti impeachment (Articles of Impeachment) iti Senado. Iti agdama, addaan iti 316 a miembro ti Kamara. Ti Artikulo ti impeachment ket aglaon kadagiti kaso wenno asunto maikontra iti maysa nga opisial iti gobierno a masapulan iti Konstitusion ti Filipinas.
2. Panagbista ti Senado
Ti Senado ket agtignay a kas maysa nga impeachment court, ket dagiti senador, agserbi a kas ukom (Senator-Judges). Idauluan ti Chief Justice ti Korte Suprema no mabista ti Presidente ngem saan nga agbotos daytoy ta isuna laeng ti mangtaming wenno mangimaton iti impeachment court tapno dagiti proseso ket maipatungpal. Iti sabali a bangir, ti Senate President met ti mangidaulo kadagiti sabali pay nga opisial a kayat ti Kamara a ma-impeach. Denggen ti Senado ti prosekusion ken depensa kabayatan ti panangipresentarda kadagiti ebidensiada. Babaen dagiti idatagda nga ebidensia, masapul nga allukoyen ti prosekusion ti Senado a nagbasol ti opisial ket ipakita met ti depensa iti Senado nga inosente ti maysa nga opisial. Ti prosekusion ket buklen dagiti miembro met laeng ti Kamara ngem mabalin ti Kamara ti mangala kadagiti pribado a prosekiutor (private prosecutors) a mangtulong kadakuada. Ti met depensa, mabalin nga irepresenta dagiti pribado a prosekiutor (private prosecutors). Kasapulan ti dua nga apagkatlo (2/3) a butos ti Senado nga addaan iti 24 a miembro tapno makombiktar ken maikkat ti opisial manipud iti opisina wenno takemna. Ngarud, masapul a 16 a Senador ti mangibutos a makombiktar ti opisial ti gobierno.
3. Kasano a Maikeddeng ti Pannakakombiktar wenno Pannakaabsuelto?
Dagiti senador ket manamnama nga agbotosda maibatay iti konsiensiada. Ti kasapulan nga ebidensia ket saan a “proof beyond reasonable doubt” gapu ta ti impeachment trial ket saan a kriminal a pannakabista wenno proseso. Ti korte ti impeachment ket saan a korte ti linteg, maysa daytoy a napolitikaan a proseso, saan a kriminal. Dagiti pagannurotan ti korte (Rules of Court) ket maadaptar wenno maipakat laeng tapno naan-annayas ti pannakataming ti bista ket ngarud suplementario wenno katulongan laeng daytoy dagiti pagannurotan ti Senado maipapan iti impeachment.
4. Ania ti Resulta ti Pannakakombiktar ti Kaso ti Impeachment?
Ti pangngeddeng (Judgment) ti Senado kadagiti kaso ti impeachment ket agresulta kadagitoy:
a. Pannakaikkat ti nakombiktar nga opisial iti puestona wenno opisinana.
b. Ti Senado ket mabalinna nga ipataw ti dusa ti pannakadiskualipikar iti nakombiktar nga opisial manipud iti panagngayangay wenno pannakadutokna iti ania man nga opisina wenno takem iti gobierno ti Filipinas.
Ti opisial a nasentensiaan ket mabalin pay a maidarum, mabista, ken madusa kadagiti krimen iti regular a korte, segun iti linteg.
No saan a makombiktar ti maysa nga opisial ket saan a maikkat daytoy iti puestona wenno opisinana, mabalinto laeng a maireklamo manen kalpasan ti maysa a tawen (one-year ban rule).
Addaan met ti Korte Suprema iti bileg a mangrepaso kadagiti kaso ti impeachment tapno makita wenno mapaneknekan no dagiti proseso ket naaramid babaen ti Konstitusion ti Filipinas. Ngem laglagipen a ti impeachment ket kombinasion ti politikal ken legal a proseso isu a kadawyan a saan a makibiang ti Korte Suprema malaksid no adda panaglablabes ti proseso nga insayangkat wenno inaramid ti Kamara ken Senado.
Gapu ta ti impeachment ket saan laeng a maysa a legal no di ket maysa pay a politikal a proseso, masansan daytoy a maimpluensiaan ti agdama a klima wenno kasasaad, wagas ken taray ti politika. Ngem nupay kastoy ti realidad ti impeachment, agtalinaed daytoy a napateg a proseso tapno masigurado ti panagsungbat dagiti opisial ti gobierno no aglablabesda iti takemda. Naibatay iti 1987 a Konstitusion, mangipaay daytoy iti mekanismo a mangtaming iti nakaro a di umisu a kababalin dagiti opisial ti gobierno ken mangisubli iti panagtalek ti publiko kadakuada. No agresulta man ti bista ti Senado iti pannakaikkat manipud iti puesto wenno opisina wenno pannakaabsuelto ti maysa nga opisial ti gobierno, ti impeachment ket addaan iti manayon nga implikasion iti demokrasia ti Filipinas ken iti panagturay ti linteg.
Iti kaso ni Bise Presidente Sara Z. Duterte, na-impeach isunan iti Kamara ket naorganisar metten ti Senado a kas maysa nga impeachment court. Insubli ti Senado ti Articles of Impeachment iti Kamara tapno sertipikaran ti naud-udi a sinurotda dagiti proseso ti Konstitusion ti Filipinas iti pannaka-impeach ti Bise Presidente. Saan a dinismis, imbasura wenno pinatay ti agdama a Senado ti impeachment trial, a kayatna a sawen, imballasiw ti agdama a Kongreso ti impeachment trial iti umay a 20th Congress. Ngarud, ti Senado iti 20th Congress dina met mabalin nga i-dismiss ti kaso iti rason nga awan ti jurisdiction-na iti daytoy. Ti masapul a maaramid iti umay a 20th Congress, ti Kamara de Representante, sertipikaranna nga umannugotda a maituloy ti pannakausig ti impeachment. Makitan nga aggargarawen ti politika iti nasao nga impeachment trial; ammon dagiti tattao no asino ti mabalin a mangkombiktar wenno mang-acquit ken ni Bise Presidente Sara Duterte. Ngem ti dumteng a baro a Senado iti 20th Congress, masapul a saan laeng koma a politika ti kitaenda no di ket dagiti maidatag nga ebidensia. Laglagipen nga iti impeachment trial, mabalin nga idatag ti prosekusion dagiti masasao a nalimed a kinabaknang (hidden wealth) ti Bise Presidente gapu ta saan a mayaplikar ditoy ti Bank Secrecy Law. Kayatna a sawen, mabalin a ma-subpoena dagiti nadumaduma a banko tapno agtestigoda kadagiti masao a deposito wenno placements ni Bise Presidente Duterte. Mausig wenno maipakita pay iti impeachment trial dagiti alegasion wenno maipagarup a saan nga umno a pananggasto ti Bise Presidente iti confidential funds ken iti pondo ti Department of Education idi isu pay laeng ti Sekretario iti daytoy a departamento agraman ti alegasion nga adda plinanona a pannakapapatay ti Presidente ti Filipinas ken ti pamiliana agraman ti Speaker ti Kamara, ken dadduma pay nga asunto. Dagitoy ti linaon ti Articles of Impeachment kontra iti Bise Presidente nga adda iti ikut ti Senado.
Ngarud dagiti Senador iti 20th Congress, masapul nga awan an-anakenda ket agbatayda koma kadagiti maipresentar nga ebidensia. Agbotosda koma babaen ti konsiensiada saan laeng a gapu iti politikal a koneksionda tapno naan-anay a maiserbi ti hustisia. Sapay koma ta masurot ti Konstitusion ti Filipinas ken dadduma pay a paglintegan.—Apo Abogado
Palagip kadagiti legal a saludsudyo ag-e-mail-kayo ken ni Apo Abogado iti [email protected]
