DINTO matay nga ayug iti Kailokuan ti “Dardarepdep” ken ti “No Duduaem Pay.” Nailagadan iti biag ni Ilokano. Idi dekada 60s ken 70s a kapades ti nakaugalian a panagtapat wenno harana, dagitoy a samiweng ni ayat ti masansan a maidayyeng iti sardam a danggayan ti makaay-ayo nga aweng ti kutibeng iti paraangan ti pagtaengan dagiti dayag a pagraywan. Ket agingga ita, no kasta a maipatangatangda, gumuyod pay laeng ni lagip a mangpasubli iti napalabas.
Malaksid iti bersion ni nalatak a kumakanta Vhen Bautista, ammoyo kadi no asino ti kumakanta nga immuna a namaglatak kadagitoy a kansion iti tangatang?
Daydi Dios-ti-aluadna a Felipe Alonzo (1934-2013) ti Bantay, Ilocos Sur -- a nabuniagan pay a kas “Ari dagiti Tumatapat” iti Ilocos Sur. Nalatak a kumakanta ken gitarista, ni Tata Ipe (awag dagiti kasingedna) ti orihinal a nangkanta ken nangirekord iti “Dardarepdep” ken “No Duduaem Pay.” Agpada dagitoy a komposision ti nalatak a kompositor a ni Remigio Peron a kailian met laeng ni Tata Ipe. Kas iti pannaritana a mismo idi sibibiag pay, dekada 60s ipakpakantan kenkuana ni Apo Remigio dagiti komposisionna a pasig nga orihinal nga ayug Ilokano iti panagpabpabuyada iti sarsuela Ilokana iti nadumaduma a paset ti Kailokuan.
Idi 1964, kinasarita ni Apo Remigio (kompositor met laeng iti adu a kanta ni nalatak pay a kumakanta Danny Palabay) nga irekordda ti “Dardarepdep” karaman dagiti dadduma pay a komposisionna iti Villar Records. No denggen ti ayug (45 rpm ti orihinal a nakairekordanna) rondalia ti nangompaniar ken ni Tata Ipe. Iti daydi a panangiplakana iti nasao a kanta, nayuriten ti naganna a dinto maumag iti lubong ti musika ti Kailokuan.
Saan a Basta Mani ti Imulam, Pari
Nabukel, nalamuyot ti natibong ti boses ni Tata Ipe. Naibagay la unay ti kinalaingna nga agkanta iti kinalaingna met laeng nga aggitarra. Inkakaubinganna ti aggitgitarra. Bukbukodna pay ketdi ti nagsursuro (self study) agingga a nainsiarna ti agtokar a nakaaw-awisannan idi agangay nga agpabuya kadagiti kasaran, piesta, ken iti panawen ti Paskua iti nadumaduma a paset ti probinsia. Nagbalin a regular a gitarista dagiti nadumaduma a grupo dagiti sarsuelista iti Ilokandia a pakairamanan ti Ped Avila Stage Performers (Tikong ken Tikang), Barbaro Paat Group, ti grupo a mismo ni Remigio Peron, ken adu pay a sabsabali.
Naisem, napakumbaba, addaan iti “nabalitokan a timek.” Kasta man ti pangiladawan dagiti makaam-ammo kenkuana. Malaksid iti kinalaingna a kumanta ken agtokar iti gitarra, adu pay ti sabali a paglaingan ni Tata Ipe. Nalaing nga alahero (nalatak ti Bantay a kangrunaan a pagpaaramidan iti alahas a balitok). Kas panangilawlawagna, nabayag a kastoy ti trabahona ngem insardengna laeng idi nguminan ti balitok ket bumassit a bumassit ti agpaaramid kenkuana; ngarud, pinilinan ti agpasada iti traysikel a kas kangrunaan a pagsapulanna manipud 1971 agingga iti ipupusayna. Ditoy, kunana, ti nagtaudan ti pinagpaadalna kadagiti uppat nga annakda ken ni sigud a Caridad Frio a kaingungotna. Malaksid itoy, maysa pay a naandur a siklista ni Tata Ipe. Uray idi agpitopulonan, makiparpartisipar pay laeng iti grupo dagiti siklista.
Nakallalagip ta idi 2012, nairaman ni Tata Ipe iti maysa a dokumentario a pelikula a napauluan iti “Harana Kings” a kaduana da Celestino Aniel ken Romeo Bergunio ti Cavite a padana a humaharana. Ininaw ni nalatak a gitarista Florante Aguilar ken indirihe ni Benito Bautista ti nasao a pelikula. Inikkan biag da Tata Ipe ken dagiti kakaduana a kumakanta ti napukawen a paset ti kultura ken tradision a panagtapat, kas napateg idi a wagas ti panangarem ti baro iti sabsabongenna.
Babaen ti nasao a pelikula, naam-ammo iti sangalubongan ni Tata Ipe ta daytoy ti nangitunda kadakuada nga agpabuya iti nadumaduma a paset ti Estados Unidos a kas iti Hollywood Bowl iti Los Angeles, iti San Francisco, iti Bay Area, ken iti Busan, South Korea. Malaksid itoy, nagparangda pay kadagiti nadumaduma a programa iti telebision iti Filipinas ken iti ballasiw-taaw.
Nakallalagip pay ta mismo a ti Konsulada Heneral ti Filipinas iti San Francisco ti nangyuna iti pannakayam-ammoda iti publiko idi Hulio 5, 2011 iti Philippine Center a nangiparanganda iti laingda nga agkanta ken nangdaydayawan kadakuada dagiti rinibribu a a mailiwan a kameng ti komunidad dagiti Filipino a napan nagbuya.
Mismo met a ni nalatak a Fil-Am performer Apl de Ap ti Black Eyed Peas ti nangawis kadakuada nga agkanta-agtokar iti Los Angeles iti konsierto a napauluan iti “Apl de Ap Takes You to the Philippines – A Celebration of Global Filipino Music” iti Hollywood Bowl idi Hulio 8, 2012 a tinabunuan ti rinibribu a nagbuya, sa kalpasanna, namitloda pay a nagsubli a nagpabuya iti Bay Area met laeng.
Naikkan ti autor iti gundaway iti naminsan a nakasarsarita ni Tata Ipe iti panangawis ti GUMIL Metro Manila iti grupoda nga agpabuya iti sarsuela iti teatro ti University of the Philippines iti Diliman idi 2002. Inamadmi no ania dagiti paboritona a tokaren wenno akompaniaran a kanta.
“Amin, uray ania a melodia. No mangngegko ket ammokon ti rugina, ammok metten ti pagtungpalanna,” kinunana a nakasamsam-it ti isemna. --O
(Bannawag, Marso 1-15, 2022)
