Peter La. Julian, 87, mannurat ti Bannawag, pimmusay
MAKAUTOYEN TI PANAGDALDALIASATKO. Sumagmamano pay a bulan sakbay a makun-osko ti walo a dekada, ngem asino ti makaibaga? Diak kunaen a nakurang, ta kayatko a saksian ti bunga ti nagrigrigatak.
Nabannogakon a mangsursurot iti patigmaan dagiti dodoktormi ken ni kaingungot, a liklikak dagiti nakairuamak ken paggugustok a taraon; asin ken bugguong, karkarne, aglalo ti baka ta awanen ti aprok, ken baboy ta mangrugin a kalupkopan ti taba ti dalemko... fatty liver, kunada man. Adda kenka, kuna dagiti tallo a dudoktorko, no kayatmo pay nga umatiddog ti biagmo. Mariakosina dagidiay salawasaw a dodoktor! Diak makakaanen iti hamburger, kankanen ti Ilokano, munggo, sorbetes, mais, puraw nga innapuy, ken uray ania a nasasam-it-natataba ken naapgad a taraon... kangrunaanna ti napettakan iti kamatis ken nagalipan iti lasona a bugguong a munamon ken padas! Ken saggabassit kano laeng no manganak iti kada tallo nga oras; saanak nga agbusbussog. Ken no mabalin, liklikanmi ken ni kaingungot ti ageroplano—nabayagen a mail-iliwkami a sumarungkar kadagiti nakairuamanmi a luglugar, ken kadagiti gagayyemmi; ngem dikami metten makaawid—baludnakami ti ganggannaet a paraiso, kano! Mariakosina a Dr. Gonzales, ad-addan, a, nga umasideg ti umas-asideg la ngaruden a laud! Aniat’ bibiangmo, aya, no kayatko ti agbussog, kunak koma. Ngem no makitak ti resulta ti blood test... adda dita a nangato ti AIC-k, ti protinak, creatinine, ken no ania payen dita a nangangato... ay, ket maalak met la ti agdanag. Ala, surotek dagiti kabaelak a suroten, ta adda pay kayatko nga iringpas.
Adu unayen ti naibatik a tugot, ket amkek amangan no saanyonton a matandaanan, dakayo a sumarsaruno a kaputotan, dagiti pagsurotan nga imbatik, siak a paset ti napalabas, ken dakayo a mangibagi iti agdama.
Diak ammo no malagipyo pay ti pakasarakan iti kurita, laki, sapingan, barutiktik, ragaraga, ampo, butiti a dalusan ken siitan, ariwaiw, munamon, ipon, mayamaya, kappi, dariway, arimbukeng, udang, pasayan, ariyawyaw, kappo, kapis, sittil, marabukakaw, ken no malagipyo pay a maymaysa ti baraangan/padas/mayubyob...
Kulot, aragan, suyasuya, balbalulang, kanutkanot, ragragutirit... Al-aluten ken ubet-ubet... a, saan a sinasalawasaw dagita dua a naudi; pudno nga addada!
Billittuleng, kiaw, pagaw, alimukeng, kali, puek, panal, pugo, maya, susuit...
Kuros, dalag, paltat, iwet, igat, buntiek, tukak, lagdaw, bat-og...
Ikkankayo iti dua a bunos, ti ar-aro a dua a lugar ti pakasarakam, iti tangrib ken iti pay-as wenno waig.
Sadino ti pakasarakam kadagita? Idiay Labut? Idiay Abbarit? Idiay Baybayabas?
Diak kalikaguman a masurot amin nga imbagak ta tunggal tao adda kabukbukodanna a pangngeddeng. Kunak idin nga awan ti makabagkat iti ulo ti sabali a tao. Pagarigan, no maikariakto a sumaklang iti pagarian ti Apo a Mannakabalin, awan ti asino man a mabalinko nga itugot nga ipakaasi Kenkuana: Apo, pastrekenyo koma met daytoy. Ad-adda payen dagiti mamati a kalpasan daytoy a lubong, agbalindanto amin nga anghel iti pagarian ti Apo ket awan ti mabukel a pamilia, saan a kas ditoy daga. Ngem no maymaysanto ti turong ti panunot ti pamilia, ket maikari amin a kamengna, ay, ket naragsakdanto nga agdedenna manen a sangapamilia, kastanto met dagiti sabali a pamilia, ta kasta ti Kari... ken uray asino nga adda iti laksid ti pammati, ta adda proseso a sanguen ti tunggal maysa inton sumaklangda iti Apo; isu ti kaadda dagiti Templo... a saanak a mangaskasaba. Limakami nga agkakabsat, ngem dakami la ken ni Jose a buridek ti agkapammatian, a, ngem dina kayat a sawen nga adda rekka iti nagbabaetanmi nga agkakabsat. Agpipinnategkami amin nga awan surok ken kurangna.
Kalikagumak a kas paset ti agdama, nga agbalinto met a napalabas, surotento koma ti mayat a sumurot ti ipaltiing ti rikna ken panunotna a pangsurotanto met kenkuana ti buklenna a kaamaan, a surotento met koma dagiti sumarsaruno pay a kaputotan. Iti kasta, mayaddangto iti nangatngato a tukad ti pakasaritaan ti kaputotan a binangonna: kas iti siak a napalabas ken asino man nga agdama, nga ituloyto ti masakbayan.
Adda la maysa nga ilawlawagko.
Imbagak a pinanggepko nga itarayan ti rigat a nakaisangolan ti kaputotak.
Ngem daytoy ti nalawag: awan a pulos iti arapaapko, wenno planok, nga agpabaknang. Awan iti panunotko ti agakup iti linaklaksa a balitok wenno ginumpo a sanikua, dagdaga man wenno kuarta.
Ngem makunak ketdi a riniwriw a balikas ti naurnongko, nga isu ti kakaisuna a nagtaltalaytayak a nagdaliasat, a nangsapul iti maymaysa ken kakaisuna a Sinamar, a pinaneknekak ti kinapategna babaen ti namitlo a panangilantipko kenkuana—ulitek, namitlo. Wen, namitlo! Iti entero a lubong, adda ngata masarakan a kas kadakami?
Idi makitak daytoy Unit #C4 nga adda iti ungto ti Townhouse iti 4491 W 3500 S, a naudi nga impakita ti ahente, diak inikkan ti kaipapanan ti kaaddana iti ungto. Ungto, maudi... Ita man la a makitkitak ti mabalin nga ipasimudaag ti ungto.
Ta adu dagidi immuna a naipatuldo kaniak, nga adda pay daydi pannakaisurot ni kaingungot, ngem awan ti naigasatanmi. Adda daydi napintas dita Magna a kabaelanmi koma ti presiona, a pangibautanmi iti pakatdami iti nangilakuanmi iti immuna a balaymi iti America ngem nagatang met a dagusen idinto a kaipakpakaammo ti pannakalukatna a lako.
Isu a naituding ngata, aya, a daytoy ti gasatko?
Uppat a kalsada laeng ti nagbaetan ti Yorkshire ken ti Townhouse iti laud, a yanmi ita. No adda agpanggep a mangsarungkar kaniak ita, unorenda laeng nga agpalaud ti Lancer Way sada agpakanawan iti 3600 West, agsikkoda nga agpalaud iti 3500 South—sakloten ti nagsulian dagitoy a kalsada ti Granger High School—ballasiwenda daydiay Bangerter Highway a naipanagan iti daydi Governor Bangerter, a naigasatak a nakadua pay laeng a Sealer idiay Jordan River Utah Temple sakbay a pimmusay. Kursadaenda ti 4100 West, sa maudi ti 4400 West. Iti batog ti Animal Shelter iti kanawan, unorenda ti agpaabagatan a bassit a kalsada iti laud ti tallo katukkol nga immatiddog a Townhouse: A1, A2, A3, A4; B1, B2, B3, B4; ken C1, C2, C3, ken C4. Addakami iti C4 a murdong ti Townhouse.
Tallo a tukad la ti askawen ket masangon iti kanawan ti ridaw. Saan unay a nalawa ti salas, a masango iti daya ti ababa a pasilio a kumamang iti kosina, a mawidawidan iti kanawan ti umuna a pagpaknian. Sakbay a makamang ti sarming a ridaw iti likud a pakakitaan iti bassit a patio, mawidawidan pay nga umuna iti kanigid ti agdan a sagdudua katukkol a kumamang iti maikadua a kadsaaran, sabali la ti kumamang iti sirok.
Kunada a ti yanmi ti kalawaan. Adda tallo a kuarto iti ngato. Akinlaud ti masters’ bedroom, akindaya ti dua. Nagbaetanda ti banio.
Iti basement, nalawa ket mabalin nga aramiden a dua a kuarto. Adda iti bangirna ti laud ti sabali pay a banio iti kanawan ken ti laundry iti kanigid.
Pulido ti pannakaisagana ti Unit #C4 ti Townhouse. Naawisna a dagus ti riknak!
Manen, gapu ta nairuamakon a tultulongan ti Simbaan, kinontakko ti Bishopric ti Oxford Ward. Dagidi agama a Clawson ti alisto a naibaon a timmulong kadakami a nagibunag kadagiti—no lalausen ti manarita—di la ‘sangabagon’ a kurkurantongmi ngem nadadagsen pay. Agparis a baro pay a washing machine ken dryer a naisukat kadagidi nalmes a gamigammi iti basement ti Yorkshire. Sa ti queen size a kamami ken ni kaingungot; maluyluyaan ti riknak no kastoy ti awagko. Ken kinarton a liblibro a nakairamanan dagiti Ilokano a libro nga urnongko. Ken adu la ditan a naurnongmi iti uneg ti sangapulo-ket-pito a tawen a panagnaedmi idiay Yorkshire.
Napunno a dagus ti impagarupko a nalawa a Townhouse a naalami. Napilitanak a nangbangon iti shade iti likud ti Unitmi. Kuatro por kuatro ti sekkegna ngem dandani pay di immanay a nagikkanmi kadagiti di nalaon ti Unit. Isu a di mapilaw ti kaadu ti naurnongmi kadagiti saggabassit a nagatgatangmi, kangrunaanna idiay DI—malagipyo ti Deseret Industries nga immuna a nagtrabahuak iti Utah?
Idiay Yorkshire ti kapautan a nagestasionan ‘toy numo: agarup walo a dekada a nagdaldaliasat iti kasla di maputpot a luglugar. Malagipyo daydi sirok ti pakak? Daydi ngay dakkel a balay a kasla napno iti marmarna? Ti pay ngay kataltalonan idiay Abbarit a napno iti nadumaduma a natnateng ken naglawlawinak iti dalag, paltat, ken nagbambanniitak iti ar-aro? Malagipyo daydi Bantay Baybayabas a tinartaraymi iti daydi Insan Erwin a sinangsang-at ken sinalsalogmi, sa no kuan, agtakderak iti amianan a pispis ti bantay ket pangiliwliwagak iti iliwko kadagidi tatang ken nanang, tannawagak ti arigna inyuged a Karayan Parsua a kas man la ipus ti Burayok Kimmandela? Naglasbang man ketdi dagiti nalangto nga agalloallon a kapan-awan. Daydi la unay Pangasaan Elementary School iti gayadan ti Bantay Cordillera...
Wen, ti la pinangay-ayok iti bagikon, a, ditoy Townhouse ket ti ilalag-an ti binulan a bayadak iti mortgage.
Agingga a nakaawatak iti surat a naggapu iti West Hampton a mangsingsingir iti bayadko iti Homeowners Association wenno HOA. Inutilak iti banag a diak nangnangngeg idiay Yorkshire. Namaysaannak daydi mariopes nga ahente ta dina dinakdakamat ti maipanggep iti HOA. Diak met nagdamdamag, a, ta awan ngarud ti ammok!
Idi damo, $125 ti makabulan. Para kano iti umay agal-ala iti basura tunggal Lunes ken Huebes, ken ti agpukis iti ruot ken mangdalus iti aglawlaw... ken agkarudkod iti isno. Idi kuan, nagbalinen a $150.
Sa kellaat a nagbalin a $200! Ti gapuna, intaray kano daydi agig-iggem iti kuarta ti pundo ket dakami nga ‘agtagikua’ iti Townhouse ti manglitop. Saan koma a kasdi ngem diak ammo no apay ta saanak a maysa kadagiti opisial ti Homeowners Association. Ti pay adatna, ti met laengen umay agal-ala iti basura ti regular. Awan ti makitkitak nga agdaldalus. Awan payen ti mangtarimaan iti kalsada a binuttawan ti isno; ken ti plastik a pader iti abagatan a kalkalay-aten dagiti homeless nga agdidian iti nalawa a karuotan a solar iti abagatan, idi damo, agingga a linussokdan ket wangwang itan.
NANGRUGI TI RIKRIKNAEN ni kaingungot idi mangisursuro pay idiay Quirino Elementary School. Tinawen nga adda tsek-apda a mangisursuro. Naduktalanda nga agar-arasaas ti pusona, daytay kunada nga atrial fibrillation. Dina ingginggina ta awan ti panawenna nga agpakita iti doktor, ken awan ti kuartana. Addaak pay la idi idiay Dhahran ket pulos a dina naag-agapad. Panagkunak, nagtanoy ti bambannogna a mangukkon kada Chichi, Mimi ken ni Dondon nga ipan iti eskuela sananto manen yawid; kaaduanna a pagsisinnaklotenna ida tapno makamenusda iti plete, nga idi kuan, didan kayat ti agsisinnaklot. Ni Jojo ti nagbasan idiay Burgos, idiay Montalban. Maysa pay, adda dagidi lakulakona a crispy dilis idi damo, sa idi kuan, nasumokanna ti agangkat iti itlog ti pugo nga ilakona idiay eskuelada. Ilakona iti sagsasal, nga inaw-awaganda pay iti Misis Pugo. Nagsardeng idi naammuan ti prinsipal ti ar-aramidenda, ket ti prinsipalen ti nangmanehar iti panaglakoda iti kantina.
Inaramid ni kaingungot amin dagidi tapno adda pangalaanna iti pangsupusopna iti pagkurangan ti allotment nga ipawpaw-itko. Tumultulong kano met idin ni Chichi, nga isu ti nakatawid nga aglutuluto.
Isu nga idi addadan ditoy America, saan a nagbayag sa naduktalan ti atrial fibrellation-na. Addaakon idiay DMBA a seguro ti Simbaan. Ngem sakbayna, ti Oquirrh Medical Clinic ti pappapananmi. Idi kuan, idiayen Intermountain Health Care. Dakkel a nakabang-aranmi ti kaadda ti medical insurance. Adda mangtartarabay kadakami a mangyabaga iti kasapulan ti salun-atmi, saan a kas iti Filipinas. Nakuna ngarud ni Dra. Gonzales iti naminsan, a ‘pasalamat kayo at nandito kayo sa America; kung sa Pinas kayo, tigok na sana kayo ngayon!’
Immuna a nakaduktal iti kaadda ti sakit ti puso ni kaingungot ni Dr. Kathryn Casull nga immuna a Primary Physician-mi. In-refer-na ni kaingungot iti daydi Dr. Zebrack a maysa a nalaing a cardiologist idiay Intermountain Health Care. Isu ti nangireseta iti agas ti puso. Imparparipiripna idin a sooner or later, masapul a maopera ni kaingungot.
Ngem adda daydi panawen a nagsukat ti insurance provider-mi a kasapulan nga agsukatkami met iti hospital ken doktor. Isu a daydi naudi a check-up ni kaingungot iti daydi a doktor, nagriri ta apay kano nga agsukatkami iti doktor. Masapul ngamin a kasdiay ta adda dagiti doktor a pilien ti insurance provider.
Uray ni Dr. Casull, sinukatanmi met ta immakar iti saballi a hospital. Ni Dra. Rachell Gloria Gonzales a Filipina ti insukatmi. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, nagsubli met la ni Dra. Casull iti Granger Medical Clinic, ngem saanmin a sinuktan ni Dr. Gonzales nga isu pay la ti Primary Physician-mi agpapan ita. Isun ti nangi-refer ken ni kaingungot ken ni Dr. Steven A. Roqeach a cardiologist nga Israelita.
