NAGGARIKGIK ti tukling iti kapuskolan ti muras ket nabuak dagiti sangapangen a billittuleng iti pinagayan ngem nagdissoda met laeng iti sabali a sinilong.
ABABA A SARITA: Ti Mannurat
Naungpotnan ti atiddog a tambak. Kinamangna ti desdes a sumrek iti kakaykaywan a turod. Nalang-abna ti ingel dagiti aglungsot a bulong ken kudil dagiti kawkawati. Anian ti panagsupadi ti angin-talon ken angin-bakir!
Idi makatapaw iti turod, kinamangna ti kabisilan a kalsada nga agsaltek iti purok ti Daw-aw Paoay. Sagpaminsan nga aggilap dagiti kalseb nga allon iti tumangtangkayag nga init. Natayag ken narukbos dagiti kayo a nanglikmut iti dan-aw ngem awan ti tarik a makitana iti igid. Masmasdaaw no apay a nakadaldalus ti igid ti dan-aw. Karabraberan koma dagiti saplak ken bakbaka a pagsalinongan dagiti agitlog a gurami ken tilapia. Simmalog iti turod tapno sumrek iti purok ti Nangguyodan ken iti solar ken balay a pinanawanna sangapulo a tawenen ti napalabas.
Kasla saan a mamati, minatmatanna ti baro a pasdek iti nagtakderan daydi balayda a langilangan a sagat, kawkawati ken bittaog. Daytoy balay iti sangona, naaramid iti landok ken semento. Iti ngatuen ti balay, naisurat iti dadakkel a letra ti BLUE LAGOON BEACH RESORT.
Kinemkemna ti sangina. Saan nga agsubli. Nasken a makirinnisut.
Pinetpetanna iti nairut ti ruangan a landok. (Ditoy ti disso daydi agdan a kawayan. Umulika ket kaptem ti bugas ti kawkawati a pagkaptan. Sumalpaka ket sumrekka iti duag a nabasaran iti nasigsigit ken nabaknosan a kawayan… nasileng ken aggaygayyet ti pannakaurnos dagiti buko. Iduronmo ti dua kabulong a binakol a nayalutuot iti butakal ket sumrekka iti kadaklan. Addaytan ti kullapit a baket a ginugoran ti biag… agsagkisagking a sumabat kenka…)
Nadlawna ti nagayus iti pingpingna. Nadagsen ti panangipunasna iti kanawan nga imana. Nalukatan ti ridaw ket nakitana ti anakna; nagpinnerrengda.
Agkataytayagda. Nabusbusnag ken nabakbaked ti simmabat. Narusrusanger ti kudil ti simmangpet. Naer-erres ti bagi ken natadtadul dagiti pingpingna. Ti anak, binalkot ti aripapa. Ti ama, et-et-etan ti saem.
“Tatang!”
“Anakko…”
Naginnarakupda iti nairut. Idi agrinnuk-atda, inawis ti anak ti ama a sumrek iti salas.
Nasileng ti marmol a datar. Kabaruanan dagiti alikamen.
“No pampanunotem nga iparang kaniak ti asawam, dimo koma patuloyen no kayatmo a makapagsaota,” kinunana idi gay-aten ti anakna ti sumrek iti sabali a siled.
Nagsardeng ti anak. Sitatallikud. Napaut. Sa nangin-inut a nagpusipos. Nagsubli ket immarpad iti nasileng ken maris-dalem a lamisaan. Insammakedna dagiti dua a dakulapna kadagiti suli. Naganninaw ti rupana iti rabaw ti lamisaan.
“Immayak gapu ta inawagannak. Ania kadi ti ibagam?”
“Pakawanendak, tatang.”
“Dayta?” Immisem iti bangbangir. “Awagam ti amam iti nadaeg a palasiom kalpasan ti sangapulo a tawen tapno agdawatka iti pammakawan? Ala, wen, nabayagen a pinakawanka. Ania pay?”
“Nupay saan koma a rumbeng, inawagankayo ta diak pay met la naadakan ti pagminasan a pagtrabahuanyo. Idi sumangpetkami, impagarupko a madanondakayo ditoy. Uray dagiti tao a nagsalsaludsodak, dida maibaga ti yanyo. Itay laeng napan a lawas a naammuak.”
“Idi nadamagko ti sangpetyo, dandani immayak,” kinuna ti ama. “Ket idi maawatko ti suratmo, saankon a naulbod ti riknak. Kas kinunak itay, nabayagen a pinakawanka… iti daydi basolmo kaniak… kadakami, diak kuna, ta ammok a saannaka a napakawan daydi inam.”
“Inlunodnak daydi nanang?”
Immasideg ket insammakedna metten dagiti dakulapna kadagiti akinsango a suli ti lamisaan.
“Ammom kadi no kasano ti ipapatay daydi nanangmo? Saanmo nga ammo a nagkabbenganna daydi suratmo a nangipakaammuam iti panangasawam! Saanmo nga ammo a nanabtuog ti bagina iti datar ket idi batakek, awanen ti angesna? Napigis ‘di suratmo idi ikkatek iti imana.”
Ita ta mailawlawag kenkuana, maamiris ti anak a nanumo unay ti balikas a pakawanennak. Nalabit nga idi manabtuog daydi inana, addada nga aglinlinnailo, agrinrinnabak wenno aglanglang-ay iti Miami Beach. Wenno agin-inum iti naparammag a night club… wenno iti sappuyot ti nalamuyot a katre…
Managsaggaysa ti addangna a nagturong iti tawa. Kimpet iti landok a rehas.
“Narimat ti namnama daydi inam kenka, nangruna idi maibaonka iti sabali a pagilian tapno agespesialistaka iti puso.” Kasla ti ladawanna nga aganninaw iti rabaw ti lamisaan ti kasarsaritana; saanna a kinita ti anakna. “Inar-arapaapna a sikanto ti makaagas iti rikriknaenna. Ngem inagasam kadi? Saan… pinataymo!”
“No pudno met laeng a pinakawandakon,” inlisi ti anak dagiti matana, “kalikagumak koma ti panagtaengyon ditoy.”
“Dayta ti kananakemko sakbay nga immayak. Ngem binaliwakon ti pangngeddengko.”
“Gapu kadi iti asawak?”
“Saan, awanen ti kaipapanak ditoy ket napukaw met aminen a kaipapananna kaniak. Sabalin daytoy a lugar.. awanen daydi taeng a pinanawak ken pinanawam.”
Nagkiriring ti banag nga adda iti rabaw ti lamisaan, banag a kasla nangguyod iti anak a napan iti siled.
Nangngeg ti ama ti karatikit ti kutsara a kasla mairidridis iti baso. Napan nagtan-aw iti tawa a narehasan. Inturongna ti imatangna iti dan-aw. Adu ti tao. Agsisinnilliwasiw dagiti bilog a demotor. Awanen dagidi rakit a naintar iti dayta a pantar. Saanen nga agtabtabukol wenno agsigsigay dagiti tao. Saanen a da Usting kada Masong dagiti agkanabsuok a bumatok tapno telebtebenda dagiti naisaruag a tabukol. Saanen a da Iniang, Tinay, Elen kada Ising dagiti aglalaba. Adda kadi kasdiay a lupotda, a kasla rigis laeng iti bagida?
Kimmita iti amianan. Awanen dagiti kalapaw a pagturogan dagiti agpatnag nga agliwliw. Sabalin a pasdek ti nakitana ket isu ti paggapuan ken papanan dagiti tao. Nangngegna dagiti garikgik ken tokar. Nalagipna manen ti tambak, dagiti dawa ken kakaykaywan.
Naganit-it ti ridaw ti siled. Rimmuar ti anakna. Naisipna: No kadardaram koma ‘ta asawam, maituredna kadi ti di rimmuar nga umay umarakup tapno dumawat iti pammakawan!
Kasla nabannogan ti anakna a nangipusot iti bagina iti nalamuyot a tugaw. Naguyad ket pinaglinnagana dagiti ramayna iti aglukot a teltelna.
“Maawatak, tatang,” kinuna ti anak a siaalumamay, “a maisupiat i’ta riknayo ti pannakabangon dagitoy. Ngem maawatandak koma met... Dagitoy ti rumbeng iti kastoy a lugar.”
“Kenka.”
“Panunotenyo. Saan a bimmassit no di ket immadu ti lames ti dan-aw. Dumadakkelda a saan makalap dagiti babassit. Maysa pay, adu ti tao a mairanud saan la nga iti pagbiag no di pay iti linglingay.”
“Asino ti mairanud? Kitaem no adda pay dagidi kinapulpulapolmo. Awandan. Siasino dagiti mairanud? Kaaduanna ti ganggannaet… kas kenka a nailako ti kinataona iti wagas ti sabali a puli!”
“Ania ngarud ti kayatko a maaramid? Basolko kadi no maaklonko a nasaysayaat ti wagas ti sabali a puli? Bukodko dayta ket pagarupek nga awan ti bibiang ti sabali.”
“Wen, kabukbukodam, no isut’ kunam. Agbabaawiak payen no apay a sinalaysayko kenka ti ipapatay daydi inam.”
“Pinaayko, wen, aklonek. Nagbasolak, wen, aklonek. Ngem diak nga inrurumen… ti kinataona man wenno ti lagipna. Nangasawaak iti ganggannaet gapu ta ay-ayatennak met. Awan ti pakaseknan ti maris ti kudil iti dayta nga ayat. Nagsubliak ngem binaybay-anyo met gayam daydi taeng. Pinatakdermi ngarud dagitoy a nasayaat ti namkuatanmi… tapno lumung-aw ti lugar iti kinakalseb ken inuugma a kababalin. Ninamnamak a maawatanyo.”
Nagturong ti ama iti sikigan ti ridaw. “Saanka a maawatan… Ammok a saankanto a maawatan a kas iti saanmonto met a pannakaawat kaniak.”
Manipud iti amianan, naipatayab ti daragangan a tokar. Adda pay gayam maysa a pasdek dita, nababa ken maymaysa a tawa a bassit ti makitana. Iti sulina iti likudan, adda akikid a ridaw. Pagan-anay ti babai dagiti naibartay iti likudan. Adda lalaki a rimmuar iti akikid a ridaw.
Dinagdagus ti lakay ti rimmuar. Nagturong iti naatianan ken dakkel nga akuarium iti sikigan ti beranda. Kimmaud iti sangagamal a pitak ket iti amin a pennekna, imbarsakna iti naparammag a balay, iti paset a nakaimarkaan ti BLUE LAGOON. Nanalpaak ti sarming.
“Tatang! Kukua ti asawak daytoy!”
Saannan a mapagbukel ti rupa ti anakna a simmirip iti baet dagiti rehas. “Uray asino ti akinkukua, ibilinko kenka a dalusam ti kukuak. Ikkatem dagitoy a rugit! Karimonko! Karimonkayo!”
“Tatang, kukua daydi nanang daytoy a daga. Sisiak ti anakna.”
Napan winitwitan ti ama ti anakna ngem awan ti simngaw a balikasna.
“Nupay kasta,” intuloy ti anak, “daytanto kaykayatyo no awankamin. Saankam nga agbayag ditoy. Inton pumanawkami, saankamton nga agsubli. Masakit ti asawak ket naituding ti rukod ti biagna. Naaramid dagitoy gapu kenkuana. Isu ti nagbusbos.”
Nagkiriring manen ti adda iti lamisaan; agsasaruno. Nagpusipos ti lalaki ket arintarayen a nagturong iti siled. Ngem saan a nagbayag, ket idi agsubli manen iti narehasan a tawa, adda pay laeng a sitatangad ti amana.
“Riniknak dagitay balikasmo, anakko. Wen gayam, kukuam dagitoy. Awan ti naitiponko a kukuak iti tawid daydi nanangmo ta nakurapay met ti nagtaudak. Pakawanenka manen ken agnanayonto a sipapakawanak kenka agsipud ta maymaysaka unay nga anakko… ken… ken saantanton nga agkita.”
“Agyamanak unay, tatang. Itan, mabalinmon a puoran dagitoy kinunam a rugit.” Ket adu a rigatna a nangituloy: “Ita ta pimmusayen ti asawak.”
Narikna ti ama ti nalamiis a nagdisso iti mugingna. Timmangad. Nabatoganna gayam ti sarming a binarsakna iti pitak. Inyaprosna ti murdong dagiti ramayna iti mugingna ket inwagsakna ti nagtukel a pitak. Nanalpiit iti semento.
Tinangadna pay naminsan ti anakna. Limmabbasiten dagiti mata iti likudan ti rehas. Nagpinnerrengda iti napaut. Kalpasanna, timmallikud ket tinarengtengna ti kabisilan agingga iti nailinged kadagiti narukbos a bulong dagiti kawkawati.—O
