NO diyo kayat ti agaramat iti pestisidio ngem kayatyo nga awan peste nga umasideg iti mulayo a kamatis, ipakatyo man daytoy wagas a managan iti companion planting. Isu daytoy ‘tay panangyabay iti maysa wenno ad-adu pay a mula (companion crop) iti kangrunaan a mula tapno maikabassit ti gundaway a pannakakapet ti kangrunaan a mula kadagiti peste ken sakit.
Ti sistema ti companion planting ket maysa kadagiti wagas a sakup ti Integrated Pest Management (IPM) a programa ti Department of Agriculture (DA) a pagtitinnulongan nga isaysayangkat dagiti ahensia a kabimbinnuligna iti tay-ak ti organiko a wagas ti panagpatanor iti taraon.
Nangrugi ti sistema ti companion planting idi punganay a di pay naimbento ti kemikal a pestisidio a pangpaksiat iti peste ken sakit ti mula. Napaneknekan dagiti nagkauna a mannalon a saan laeng a nanayonan ti masapulanda iti talon ngem bimmassit pay ti didigra nga insangbay dagiti gagangay a peste a nangdaddadael iti kangrunaan a mulada.
Adda lima a napintas nga epekto ti companion planting: saluadanna ti kangrunaan a mula kontra kadagiti peste, papintasen ken pasalun-atenna ti mula, pasayaatenna ti ayamuomna, urnosenna ti pannakaaramat ti nitroheno iti aglawlaw, ken agpaay daytoy a palab-og a mula kontra iti peste.
Saan a Basta Mani ti Imulam, Pari
Malaksid kadagitoy, adda pay dagiti sumagmamano a pagimbagan ti kastoy a sistema ti panagpataud iti taraon. Maysa kadagitoy ti pannakalapped ti alisto a panagadu ti ruot iti kataltalonan ken ti panangkapet dagiti gagangay a sakit iti mula a yeg met laeng dagiti peste.
Maikadua, isu ti manamnama a pannakapabaknang ti daga iti ramenna nga elemento a kasapulan dagiti kangrunaan a mula ken, maikatlo, ti panagadu ti populasion dagiti makatulong nga insekto iti aglawlaw a mangpaannayas ti pannakaisayangkat ti pollination kadagiti kangrunaan a mula.
Iti biang ti kamatis, napintas a companion crop ti marigold, rabanos, baranibud, ken kamotig (kaong wenno kamote). Dagitoy ti benepisio a magun--od ti kangrunaan a mula.
Marigold. Malaksid a papintasenda ti buya ti aglawlaw, paadaywen ti marigold dagiti sumagmamano a puli ti puraw a ngilaw ken tarakitik; ngarud, saanda a kapten ti kamatis. Nadawel dagitoy a peste ta itunekda ti itlogda iti bunga ti mula ket ditoy nga agpessada ken mangkaan iti lasag ti bunga nga isu ti gapuna nga aglungtotda.
Saan laeng a dagitoy a peste ti paadaywen ti marigold. Mairaman ti ayam, ulmog ken dagiti igges a mangdadael iti ramut ti kamatis. Iti Ingles, maawagan dagitoy nga igges iti root-knot nematode. Kagura dagitoy a peste ti kemikal nga elemento a parnuayen ti marigold. Maawagan daytoy iti alpha-terthienyl nga isu ti manglapped tapno dumakkelda ken agdadaelda iti ramut ti mula.
Saan laeng nga abogen ti marigold dagiti nadakamat a peste ngem awisenna ketdi dagiti naimbag nga insekto nga agkaan iti peste ken dagiti insekto a mang-pollinate kadagiti sabong ti kamatis a kas iti uyokan, kulibangbang, ken ti insekto a managan iti lady bug nga isu ti kangrunaan nga agkaan iti aplat, kumutukot nga igges, bukbok, ulmog, ken puraw a ngilaw.
Rabanos. Paadaywen daytoy a mula ti nangisit a sammisammi (flea beetle) iti kamatis ket kumamang kenkuana tapno isu ti pagyanan ken pagumokanna. Agpaay ti rabanos a kas sakripisio a mula. Maanduran dagiti natangkenan a bulong ti kamatis ti panagkaan ti nangisit a sammisammi ngem saan a maanduran daytoy dagiti naganus a bulongna.
Baranibud. Saan laeng a napintas nga imula ti baranibud, wenno basil iti Ingles; naimas pay a ramen ti ensalada ken nasamay pay a pangsaluad iti kamatis kontra iti ulmog ken ti igges nga antatado.
Addaan ti baranibud iti ayamuom nga agserbi a kalasag ti kamatis kontra kadagiti nadakamat a peste. Rimbawan ti baranibud ti ayamuom ti kamatis isu a marigatan wenno matikaw dagiti peste a mangsapul iti yan ti kamatis a pagyananda.
Nadawel ti ulmog ta saanna laeng a dadaelen ti mula; agyakar pay iti sakit a managan iti tomato spotted wilt virus nga isu ti mamagpungkel iti kamatis.
Iti sabali a bangir, kanen met ti antatado dagiti bulong ti mula agingga a dagiti laengen puon ken sangana ti matedda.
Kamotig. Nasamay met ti kamotig tapno maikabassit ti didigra nga isangbay dagiti nadumaduma a sakit ti kamatis. Saanna laeng a paksiaten dagitoy a sakit ngem agpaay daytoy a kalasag ti kamatis tapno di kapten ti sakit dagiti bungada.
No maiballaet ti kamotig iti kamatis, agserbi dagiti bulongna a pannakaalep-ep ti mula tapno saan a maidenna dagiti bunga ti kamatis iti daga. Iti Ingles, maawagan ti kamotig a cover crop ti kamatis. Kas cover crop, saluadan ti kamotig ti kamatis tapno mailiklik dagiti agsalungayngay a bungana iti daga kontra kadagiti babassit a bukbukel (spores) dagiti adu a buot a nagumok iti daga. Dagitoy a buot ti mangted iti sakit a panaglungtot.
Panagmula iti Companion Crops
Tapno magun-od ti nasamay nga epekto ti companion planting, nasken nga imula dagiti nadakamat a companion crops iti aglawlaw ti talon sumagmamano a lawas sakbay a mulaan daytoy iti kamatis. Iti kasta, addanton nakatakder a mula a mangsaluad iti kamatis inton yakar dagiti palakay iti talon. –O
(Bannawag, Abril 16-30, 2022)
