Ammokon a no asinonto man ti pagtungpalan ti ab-ablenna, agtagikuanto iti ules a namarisan ken nauritan iti ragsak, nasasam-it nga arapaap, ken ayat ni Nana Magdalena.
(Immuna a naipablaak iti Bannawag, Pebrero 1-15, 2022 a bilang)
NADANONKO ni Nana Magdalena Gamayo iti pagablanna. Agtawenen iti 97, adda kubbonan, ngem makitam latta ti di mailadawan a ragsak iti panangab-abelna iti maysa a binakol a kunam la no maysa a pianista iti konsierto a mangipangpangngeg iti nakaul-ulimek a tallaong iti bukodna a komposision. Kasla adda mata dagiti imana a mangipakpakuyasyas iti sinambilog iti nagbaetan dagiti sag-ot a kunam la no ima nga agsinsinnublat a mangipispis-it iti agsumbangir a paset ti teklado ti grand piano idinto a mangngeg ti apagapaman a pannakasedsed ti sag-ot a maab-abel, ket dagiti dapanna iti payatan ti pagablan, makikomkompasda kadagiti imana tapno mabukelda ti samiweng nga apaman a malpas, tumakder dagiti naitallaong ken mapno iti palpalakpak ti concert hall.
Saan a Basta Mani ti Imulam, Pari
Ni Nana Magdalena ti maysa kadagiti pagpampannakkel ti ili a Pinili, Ilocos Norte ken ti sibubukel a pagilian a kas Gawad Manlilikha ng Bayan (GAMABA). Daytoy ti kangatuan a pammadayaw a maited ti pagilian iti asino man a makipagili a mangitantandudo iti maysa a nariingan nga arte, partuat, kannawidan wenno aramid, ken saanna met a bukbukodan daytoy a paglaingan no di ket ar-aramidenna ti amin tapno mayallatiwna daytoy iti sumarsaruno a kaputotan tapno di agpukaw daytoy a paglaingan.
“Nasidap pay la dagiti matayo, lila,” nakunak idi agtugawak iti indiayana a puesto iti abayna.
“Makitak pay laeng, ‘asang, iti kaasi ni Apo,” dayta ti insungbatna idinto nga insardengna biit ti obrana.
Dinanonko ni Nana Magdalena (gagangay nga awagna kadagiti sumarsarungkar kenkuana) iti mismo a pagtaenganda iti Barangay Lumbaan, maysa kadagiti 25 a barangay ti Pinili. Treintay singko a minuto a tarayen ti lugan manipud iti sentro ti ili. No sumrekka iti mismo a lugarda, malabsam dagiti nayabaga a kayo iti kalsada. Idi napankami, naberde dagiti mula a pagay a nayaplag kadagiti kataltalonan. Adda met dagiti makita a mula a kapas a sipud nagab-abel ni Nana Magdalena, maysa daytoyen kadagiti imulmulada. Napalawlawanda kadagiti nabeberde ken nangangato a bantay a sakupen ti Sacritan (maysa pay a barangay ti Pinili ken Sitio Godogod (sitio ti Sacritan).
“Kinse ti tawenko idi mangrugiak nga agabel, ‘asang. Sipud idin, intultuloyko met lattan. Grado tres laeng ti nalpasko ngem ammok met ti agbasa ken agsurat. Ngem kadagidi nga aldaw a karigat ti biag, panagabelen ti kangrunaan a pagsapulanmi nga agkakaarruba. Naynay met idin a kasta ti inob-obrak. Agingga ita, agingga a kabaelak ti agabel, agabelak, ‘asang.”
Segun kenkuana, itoy nga edadna, dua a yarda ti malpasna iti agmalem. Malaksid a maktangan no kua ti bukotna iti mabayag a panagtugtugawna, umapges metten dagiti matana. Awan ti uray ania a pamalpalatpatanna nga itinto maysa ng aldaw, mapagasatan a magun-odna ti Gawad ng Manlilikha ng Bayan.
Maysa a mannurat ti Bannawag ti nagbalin nga instrumento iti panangbigbig ti pagilian iti ikut a laing ni Nana Magdalena—ni kaarrubada met laeng nga Elizabeth Madarang-Raquel a kas kuna ni Nana Magdalena, agab-abel met idi ti kaamaan ni Mrs. Raquel.
Adda idi proyekto ti Alternative Learning Syatem (maaw-awagan idi iti Non-Formal Education) a managanan iti Barangay Operation for Livelihood Development (BOLD). Gapu iti daytoy a programa ti NFE, insayangkat ni Mrs. Raquel ti NFE Class iti panagabel para kadagiti mangngabel a kalugaranna tapno ad-adda pay a mapasayaat ti laingda ken no kasano nga agbalin a nasaysayaat pay a pamastrekanda ti panagabel.
Sangapulo ket lima a mangngabel ti nairaman iti proyekto a pakairamanan ni Nana Magdalena Gamayo, a nupay nalaing a mangngabel, siaayat latta a nakipartisipar. Kinapudnona, no awan ni Mrs. Raquel a mangisuro nga agabel (nalaing met ni Mrs. Raquel nga agabel), ni Nana Magdalena ti siaanus a mangisunsuno kenkuana.
Malaksid iti Departamento ti Edukasion, timmulong iti proyekto ti Departament of Trade and Industry (DTI) ken ti gobierno lokal ti Pinili.
Idi makapagturpos dagiti nasanay, inikkan ida ti DepEd, babaen ti NFE, iti nagpuonanda a nagabel. Nagtultuloy ti panagdur-as ti proyekto ket idi mapili ti kapintasan a proyekto ti NFE, ti grupo ni Nana Magdalena ti nangabak manipud iti distrito agingga iti rehional nga agpang. Idi metten a napanunot ti gobierno lokal ti Pinili, babaen ti pannarabay ni Mrs. Raquel, nga inominar ni Nana Magdalena para iti Gawad Manlilikha ng Bayan, pammadayaw nga imatmatonan ti National Commission for Culture and the Arts (NCCA).
Naaramid a kasta ket pinasiar dagiti pannakabagi ti NCCA ni Nana Magdalena tapno paneknekanda a mainumo isuna iti pammadayaw.
Naipaay ken ni Nana Magdalena Gamayo ti Gawad ng Manlilikha ng Bayan iti benneg ti Panagabel iti Palasio ti Malakanyang. Mismo a daydi Presidente Benigno “Noynoy” Aquino ti nangyawat iti pammadayaw kenkuana idi Nobiembre 8, 2012. Pinadayawan pay daytoy ti LGU Pinili babaen daydi Mayor Samuel S. Pagdilao, Sr. Agingga ita a panawen ti ama ti ili, ni Mayor Rommel T. Labasan, supsuportaran ti LGU ti Pinili ti pannakaitandudo dagiti naabelna (ken dagiti kakaduana) babaen ti pannakakitinnulong ti Municipal Tourism Office (imatmatonan ita ni Mavi Keroll Cercado). Adda beinte a pagablan ita iti mismo a pagtaengan da Nana Magdalena. Adda met beinte a kakabagian ken kasinged ni Nana Magdalena nga agab-abel ita nga intultuloyna a sinursuruan. Saan met a magabenan dagiti order ken aggatang kadagiti ab-ablenda. Adda dita ti binakol, abbong ti lamisaan, para bado, nangruna ti order a para iti barong, bag ken dadduma pay, iti naduduma a disenio ken maris.
Nayanak a mannursuro, siaanus ni Nana Magdalena a nangilawlawag kaniak kadagiti paset ti pagablan ken no kasano ti agabel – banag nga ar-aramidenna gayam kadagiti interesado iti panagabel. Binay-ak nga isuna ti nangitudo kadagitoy.
“Daytoy ti sag-ot wenno panait, ‘asang. Idi agtibtibbikami pay laeng iti kapas, isu ti gagangay nga us-usarenmi a kas panait. Ngem nakersang ngamin. Isu nga ad-adda itan nga agar-aramatkami iti kunada a polyester ta nalamuyot,” intudona dagiti nagduduma a kolor ti panait nga us-usarenda. Adda amin a kolor. Naipan daytoy iti maysa a desarming a kabinet. Aggapu kano dagitoy iti Bangar, La Union, mabigbig met nga ili dagiti mangngabel iti La Union.
“Daytoy met ti gur-on, isu ti awag iti pagisab-itan iti panait. Nasalansan ditoy dagiti naurnos a panait babaen dagiti nagduduma a kolor tapno mayurnos ti kayat a disenio.”
Batido kano met ti awag iti pagyanan a mangsedsed iti panait tapno naurnos ti panagsusurotda ket rummuar ti kayat a buklen a disenio. Intudona ti batido a mayabay iti batog ti barukong no kasta nga agabel.
Lukotan met ti pakailukotan dagiti sag-ot wenno panait nga adda iti sango a baba ti pagablan tapno iti kasta naurnos ti pannakaisalansanda.
Napan simmango iti yan ti pagablan. Nagtugaw.
“Barkilia met daytoy. Adda naisalunson a naurnos a panait iti unegna. Maisubo a pakaipanan ti pagpakan a panait, ‘asang.” Barkilia gayam ti awag iti sinambilog, nakunak iti nakemko.
Impakitana ken impaiggemna pay kaniak.
“Dapat met ti awag iti pakaisalunsonan ti nagissagissa a bislak iti sango a baba ti pagablan a pakailukotan ti panait. Tapno kasla agpuligos dayta no madama ti panagabel, ‘asang.”
Tinaliawnak.
“Sawil met daytoy, isu ti mangurnos iti sag-ot wenno panait.” Adda iti tengnga ti pagablan a kasla daytoy ti mangsugod kadagiti panait. Sugod, kunana pay ketdi.
“Payatan met daytoy, ‘asang, daytoy tay kayo a mamagkamang iti yan ti gur-on a pagsinnublaten a payaten tapno makaaramid ken agsusurot dagiti aramiden a disenio.” Ay, isu daytoy ‘tay kunak a kasla pedal ti grand piano.
Inisemannak ni Nana Magdalena ta nadlawnan sa a masmasdaawak. Impuestok isuna iti tugawna iti sango ti ab-ablenna.
“Mayat pay ti riknayo, lila?” inamadko.
“Wen, ‘asang. Ala, kitaem ta kastoy ti panagabel. Padasenta nga ablen daytoy pangpangko a binakol.”
Ngem ania kadi ti binakol?
“Binakol, isu daytay maabel nga ules, bado wenno pagan-anay.” Adda ngumato a paset ti inabel (embossed). Ket ti binakol nga ab-ablenna, nairanta kano a para ules. “Nalamuyot itan ti binakol, agdepende iti disenio a kas iti kusikos, sinansabong, paddak-pusa wenno kuroskuros.”
Inlawlawagna pay no kasano ti agabel. Umuna ti aggan-ay. Isu ti panangyurnos iti panait iti yan ti lukotan nga adda iti sango a baba ti pagablan. No magan-ayen, aglukoten ti lukotan a nakaipanan dagiti panait wenno sag-ot. Agisuboka iti gur-on. Naynay a kasta. Isubo met ti sugod. Inton maikabil dita sugod, agipakatkan. Iti uneg ti barikilia, adda dita dagiti nasalansan a panait wenno sag-ot. Agyusokka iti barkilia agpakanigid-agpakanawan; agsublisubli, tapno mayurnos dagiti kayat a disenio ti ablen. Iti panagsublisubli ti barkilia, maabel ti lupot iti kayat a kita, maris wenno disenio.
Kabayatan nga agal-allawat dagiti ima iti barkilia, igiddan met ti mangsedsed iti daytoy tapno umirut ket agtitipkel dagiti panait. Masugod. Maurnos dagitoy. Agipayat iti payatan a kayo iti baba tapno agsinnublat met nga agungap dagiti sag-ot a pakaiserkan ti barkilia. Kasta a kasta agingga a makaabel iti maysa a binakol a maaramid a bado, barong, panio, abbong ti lamisaan wenno ania man a pakausaran ti abel.
Sakbay ti pandemia, naikkan ti gundaway ni Nana Magdalena a makikinnita ken maalamano ni Presidente Rodrigo Roa Duterte babaen ti “Meet and Greet” a proyekto ti NCCA idi Disiembre 19, 2019. Kinuyog ni Marjo Galinato a kaanakanna ken agay-aywan ita kenkuana. No ania man ti magun-od ni Nana Magdalena a pammigbig, adda latta ti kaanakanna a siaaanus a mangkadkaduana kenkuana.
“Naalamanok ken nasagidko a mismo ti dua a presidente, ‘asang. No di gapu iti daytoy a panagab-abelko, diak koma napadasan dagitoy nakallalagip a pasamak iti biagko,” adda isem ken ragsak ni Nana Magdalena a nangibaga kaniak iti dayta.
Itay laeng nabiit, idi Disiembre 10, a pannakarambak ti maika-90 nga anibersario ti Metropolitan Theater iti Manila, maysa manen ni Nana Magdalena kadagiti bituen ti parambak. Agtawen laeng ni Nana Magdalena iti pito idi damo a maluktan ti teatro.
Sinublian ni Nana Magdalena ti ab-ablenna idi agpakadaakon. Nangngegko manen ti kasla panagtoktokarna iti piano bayat ti panagabelna. Ammokon a no asinonto man ti pagtungpalan ti ab-ablenna, agtagikuanto iti ules a namarisan ken nauritan iti ragsak, nasasam-it nga arapaap, ken ayat ni Nana Magdalena. –O
