Nagbalin manen ti Dupax del Norte, maysa nga ili a kaaduanna a kabambantayan iti Nueva Vizcaya, a kasla pagdadangadangan maibusor iti corporate mining wenno panagminas nga isaysayangkat ti korporasion kalpasan a sibaballigi a nanglapped iti plano ti Royalco Philippines, Inc. a mangsukisok iti nabaknang iti mineral a dagana nasurok a sangapulo a tawenen ti napalabas.
Bayat a karkariten dagiti residente ken lokal nga opisial ti exploration para iti panagminas nga isaysayangkat ti Woggle Corporation, babaen ti kolektibo a pigsada, tingtingitingen met dagiti abogado ti sungsungbatan ti gobierno ken dagiti posible a legal nga addang tapno mapasardeng ti kompania a mangitultuloy kadagiti aktibidadna iti ikub dagiti nalaka a madadael nga ecosystem. Nangiruar ti Mines and Geosciences Bureau (MGB) iti exploration permit idi Agosto 4, a nangsakup ti 3,102 nga ektaria iti lima a barangay: Bitnong, Inaban, Munguia, Parai, ken Oyao.
Mapukpukaw a nobia, nasarakan iti Pangasinan
Ti Woggle, a maysa nga affiliate ti FCF Minerals Corporation, ket sumangsango iti posible a pannakakanselar ti permisona kalpasan a nagkaykaysa a nagbotos ti Sangguniang Bayan (SB) ti Dupax del Norte tapno mawaswas ti gagemna a manggun-od iti sertipiko ti konsultasion, a dinakamatda ti naruay a panaglabsing ti Woggle kadagiti linteg ti Filipinas. Nagteng met la ti 10–0 a botos manipud iti Sangguniang Bayan kalpasan ti adu a lawas ti umad-adu ken umad-adda a panangsupiat manipud kadagiti residente ti ili ken iti entero a Nueva Vizcaya.
“Nabatad itan nga awan ti naisapsapa a konsultasion iti Sangguniang Bayan kasakbayan ti pannakaipatungpal ti naaprobaran nga Exploration Work Program-yo,” kinuna ni Vice Mayor ti Dupax del Norte Ric Ronelson Asuncion iti suratna idi Septiembre 12. “Daytoy a kinakurang ti naisapsapa a konsultasion, gubuayenna dagiti napateg a pakaseknan maipapan iti panangtungpal iti umisu a protocol ken pannakipaset ti komunidad.”
Impaganetget ti surat, a naiturong ken ni Woggle General Manager Lorne Harvey, a ti tignay ti kompania ket sinalungasingna dagiti termino ken kondision ti permiso ti exploration daytoy, ken ti Seksion 27 ti Local Government Code a kasapulan saan la a ti konsultasion no di ket ti naisapsapa a pananganamong ti maseknan a local government council.
Impalagip pay ti SB iti kompania a ti napalabas a pannakimitingna kadagiti opisial ket saan a masao a kas konsultasion, a dinakamatda a dagiti tattao ti Woggle ket adda kadagiti nasao a miting gapu iti imbitasion a kas resource persons para iti committee hearing.
“Saan a maysa a procedural laeng ti konsultasion; maysa daytoy a cornerstone ti transparency, pannakipartisipar ti publiko, ken local governance," impaganetget ti surat.
Segun ken ni Abogado Fidel Santos, maysa nga umili ken maysa kadagiti mangipapaay iti legal a tulong kadagiti residente, ingganetgetna a maysa kadagiti kondision para iti exploration ket ti Woggle ke “SAANTO a mangisayangkat kadagiti aktibidad ti exploration” no saan a nakagun-od iti sertipiko ti konsultasion manipud iti maseknan a konseho ti LGU. Masapul met a makagun-od ti kompania iti naisurat a pammalubos manipud kadagiti akinkukua iti daga wenno lote.
“Kitaentayo ti balikas a SAANTO, kayatna a sawen ket maysa a mandar,” kinunana, innayonna a dagiti akinkukua iti daga a nakitulag iti panangipaabang (iti dagada) iti kompania ket mabalinda pay laeng a pilien a mawaswas ti kontrata ket agbalinen daytoy a saan nga epektibo.
Idi rinugian ti Woggle dagiti aktibidadna para iti exploration, kinuna ni Santos a “naan-anay a sinalungasingna saan laeng a ti bukodna (nga exploration permit) no di ket pati ti Philippine Mining Act.”
Dagiti report manipud kadagiti residente, a dadduma kadakuada ti nangipaskil kadagiti retrato ken video iti social media, ti nangipamatmat a ti kompania ket nangrugin kadagiti aktibidadna, agraman panagaramid iti kalsada, site clearing, ken mabalin a pati drilling.
Nangipasa met dagiti konseho ti barangay ti Oyao ken Bitnong kadagiti resolusion a mangkontra iti panagminas. Nangipasdek payen dagiti residente ti Bitnong kadagiti barikada kadagiti pribado a dagada tapno malapdan ti pannaiserrek dagiti alikamen ti panagminas. Sinuportaran ida dagiti grupo ti mannalon, kooperatiba, ken grupo ti simbaan.
Kinondenar met ni Bayombong Diocese Bishop Jose Elmer Mangalinao ti proyekto ti panagminas a kas “minamaag,” idinto a ni konsehal ti Dupax del Norte Randolph Tominez ket inawaganna ti awanan konsultasion ti komunidad nga exploration ti Woggle a kas maysa a “panangliput iti panagtalek ti publiko.”
Ngem iti labes dagiti pakarikutan ti Woggle kadagiti residente ken lokal nga opisial, kinuna ni Santos a dagiti pagminasan ken dagiti opisial ti Mines and Geoscience Bureau ket mabalin “adda sungsungbatanda gapu iti panangbaybay-ada ti pagrebbenganda, no dida agtignay” kadagiti agdadata a panaglabsing ti kompania.
Daytoy ket mangipalubos iti MGB a mangkanselar iti exploration permit ti Woggle, kasta met ti panangipila iti kriminal a darum kontra kadagiti opisial ti Woggle gapu iti panaglabsing iti Philippine Mining Act, kinuna ti abogado. "No saan nga agtignay ti MGB iti laksid ti naipanurok a panaglabsing ti Woggle, mabalin a mapagsungbat iti administratibo a kaso dagiti opisialna gapu iti panagbaybay-ada iti pagrebbenganda, a mabalin nga agtungpal iti pannakasuspensoda iti opisinada.”
Immanamong met ni Dean Tony La Viña, eksperto iti environmental law ket dati a pangulo ti Ateneo de Manila University School of Government, nga iti daytoy a kaso, mabalin a maipasango dagiti government regulator iti kriminal a sungsungbatan.
"Dagiti watershed ket‘no-go zones’.Nalawag ti IRR (implementing rules and regulations) ti Philippine Mining Act—saan a maipalubos uray ti exploration kadagiti no-go areas,” kinuna ni La Viña iti Nordis iti maysa nga interbiu iti telepono. “Saan laeng a nagbaybay--a ti Mines and Geosciences Bureau ditoy. Babaen ti panangipalubosda iti daytoy, naglabsingda iti linteg.”
Paset ti Dupax del Norte iti ikub ti Upper Mmagat Watershed, ti yan dagiti puon ti dandanum ti Magat River Basin a mangsupsuplay iti irigasion, hydropower, ken danum iti ginget ti Tanap ti Vagayan. Dagiti paset ti ili ket adda pay iti ikub ti Dupax Watershed Forest Reserve, a naestablisar babaen ti Proclamation No. 720 idi 1934, a mangsakup kadagiti paset ti Dupax del Norte ken Dupax del Sur, nga addaan 424.8 nga ektaria.
Uray no naisingasing para iti proteksion ti NIPAS idi 2000, mareprepaso pay laeng agingga iti agdama ti nasao a singasing ket nakalista pay laeng a kas "initial component" kadagiti database ti DENR.
Iti daytoy a tawen, inwaragawag ti opisina iti probinsia ti DENR dagiti planona a mangipasdek iti watershed sub-office iti Nueva Vizcaya, a nangbigbig iti Dupax del Norte kas maysa kadagiti sub-watershed—maysa a tignay a mangbigbigbig iti watershed status ti ili.
Innayon ti La Viña a dagiti opisial ti MGB ket mabalin a maibilang a kriminal nga agsungbat no “pagaammoda ti nangipaulog kadagiti permiso a manglabsing kadagiti maiparit para iti aglawlaw—wenno nakarkaro pay, no adda nairaman ti panagpasukib.”
“Ti kompania a mismo ket mabalin a saan a maipasango kadagiti kriminal a darum gapu ta ti MGB ti nangted iti permit,” innayonna, a dinakamatna a ti burden of accountability ket adda a mismo kadagiti regulator.
Inyunay-unay ni La Viña a saan a rebbengna nga adda agduduma a pannakaawat iti linteg: "Awan dagiti giwang iti linteg. Nalawag dagiti pagannurotan—ti parikut ket ti pannakaipatungpalda, saan a gapu ta di maawatan.”
Kinunana a dagiti no-go zone—dagiti watershed, protected areas, ken ancestral domains nga awanan iti libre, naisapsapa, ken nayimpormar a pammalubos (free, prior, and informed consent wenno FPIC) manipud kadagiti host indigenous communities—ket off-limits iti babaen ti agpada a paglintegan ti Mining Act ken ti pananggarantia ti Konstitusion a balanse ken nasalun-at nga ekolohia.
Ingganetget met ti sumagmamano a grupo a mangkonkontra kadagiti proyekto dagiti pakaseknanda maipapan ti kaawan ti Environmental Compliance Certificate (ECC), a kunada nga ibilbilang ti komunidad ti lugar a sakup ti exploration a kas maysa a watershed, a daytoy ket maysa a kritikal nga ekosistema. Inkalinteganda a dagiti waig kada karayan nga aggapu iti Dupax del Norte ket mangsupsuplay iti Magat River, ket dagiti aktibidad a kas iti panagminas ket mamagpeggad iti kalidad ti danumna.
Ti kasapulan, sakbay a mangrugi kadagiti proyekto wenno aktibidad a kritikal iti aglawlaw iti ikub dagiti sensitibo nga ekosistema, masapul nga umuna a makaala iti ECC ti agpanggep nga agminas. Idinto nga adda exemption para iti exploration iti panagminas iti Environmental Impact Statement System ti pagililan, saan nga amin a panagduktal iti mineral nga inaramid ti kompania ket exempted.
“Saan nga amin (dagiti exploration) ket mailaksid,” inlawlawag ni Ip Luna, maysa nga environmental lawyer nga addaanen tallo a dekada a padas iti public interest law, adbokasia ti komunidad, ken serbisio ti gobierno. “No iti uneg ti panawen ti exploration ket mangaramidda iti ania man nga addang a sumiasi iti panggep a mangikeddeng iti feasibility (kas iti panaglako kadagiti ‘sample’, wenno graba ken darat), saanen nga exploration dayta ket kasapulanen ti ECC.”
Indagadag ketdi ni La Viña kadagiti umili a dida payaw-awan kadagiti teknikalidad. “Ti balakadko kadagiti komunidad: Dikay’ sayangen ti panawen a pamnunotentayo dagiti isyu a kas iti ECC.Ti mismo nga exploration permit ket illegal ken rumbeng a direkta a makanselar.”
Inyarig ni Santos ti pannakilaban ita kontra iti Woggle iti inawaganna a “panagballigi dagiti umili kontra iti Royalco (Resources Ltd.) maysa a dekadan ti napalabas,” idi a dagiti barikada nga indauluan ti simbaan ti nangpilit iti ganggannaet a minero nga agtalaw iti Dupax ken Kasibu. Tii Woggle, indarirag ni Santos, ket sangsanguenna ti isu met laeng a klase ti nagkaykaysa a pananglaban.
“Nasurok a sangapulo a tawenen ti napalabas, inkagumaan met ti Royalco ti mangisayangkat iti exploration kadagiti nagbeddengan ti Dupax ken Kasibu kalpasan a sililimed a nangala iti permit manipud iti MGB,” impalagip ni Santos.
"Ngem nagbarikada dagiti tattao, babaen ti tulong dagiti grupo ti simbaan ken environmental groups, kadagiti amin a serkan.Nangipila pay ti Royalco iti injunction suit idi dina maiserrek dagiti drilling equipment-na. Nupay ti nangipaulog ti maysa a korte iti TRO (temporary restraining order) a maibusor iti sumagmamano a residente, inawat ti Royalco ti pannakaabakna ket imbabawina ti kason... gapu iti napinget nga ibubusor dagiti tattao.”
“Dadduma kadagiti mismo nga umili nga indepensak maibusor iti Royalco maysa a dekadan ti napalabas, nakita man idan iti Dupax del Norte idi Biernes (Sept. 19)—itoy a gundaway iti maysa a forum iti exploration ti Woggle,” kinunana.
“Laglagipen, ti Woggle ken FCF ket agkadua—ken makilablabankami iti FCF, daytoy nagdakkelan a ganggannaet a kompania ti panagminas, kadagiti korte ken tribunal iti nasurok a sangapulo a tawen,” kinunana.
Ngem impaganetgetna a dagiti komunidad ket nakagun-oddan kadagiti balligi.
"Iti nabiit pay, maysa a korte ti nagdesision a pabor iti klientek iti kaso ti danios gapu iti dakkel a panangdadael ti FCF bayat ti exploration. Dayta ti mangpaneknek no agkaykaysa a lumalaban dagiti komunidad, kabalinanda ti mangabak," kinunana. "Pagsungbatentayo dagitoy a kompania ti panagminas ken dagiti pasurotda iti gobierno."
Para kadagiti umili, ti pagtaktakderan ti konseho ti ili ti namagbalin iti maysa nga islogan a kas linteg. Ti “No to Mining in Dupax del Norte” ket saan laengen a basta a panangyikkis iti protesta—naipasdeken daytoy iti resolusion ti konseho ta nakasaganadan para iti legal a pannakilaban. Gapu kaadda dagiti opisialda nga agtignay, dagiti abogadoda a mangpatpatadem iti kaso, ken dagiti kaaliado a mamagtiptipon iti suporta manipud iti entero a Filipinas, agtaktakder a sititibker dagiti umili—ken mabalin nga agballigida manen. (nordis.net)
