KADAGITI mannalon a kayatna ti agmula iti mani iti daytoy masungad a panagmumula, padasen dagitoy lima a barayti ti mani nga irekrekomendar ti Mariano Marcos State University (MMSU) iti Siudad ti Batac. Maibagay la unay ti saguday dagitoy a barayti iti klima ti Kailokuan, Tanap ti Cagayan, ken uray iti sapasap a pagilian.
Managan dagitoy a barayti iti UPL Pn 10, NSIC Pn 11, NSIC Pn 14 (wenno ‘tay maaw-awagan iti Namnama), NSIC Pn 12 (wenno ‘tay maaw-awagan iti Ilocos Pink), ken ti NSIC Pn 15.
Segun iti naiwayat a panagsukisok, pudno a dakdakkel ti maapit kadagitoy no idilig iti maapit kadagiti gagangay a barayti nga imulmula dagiti mannalon ta mapan a 1,100 a kilo ti maapit iti sangaektaria a talon manipud kadagitoy a barayti, nupay adda dagiti testing a naangay kadagiti on-farm stations nga umabot pay iti agarup 3,000 a kilo ti manamnama a maapit iti barayti nga NSIC Pn 15.
AGRIKULTURA: Padasen Dagitoy Organiko a Pagpatay iti Milmilkat, Turikturik, Kdp. a Buot nga Agdadael Kadagiti Mula
Napili dagitoy a barayti babaen ti panagtinnulong ti Department of Agriculture - Bureau of Agricultural Research (DA-BAR) ken ti International Crops Research Institute for the Semi-Arid Tropics (ICRISAT) a nakabase sadiay India tapno masolusionan ti agtultuloy a panagbaba ti produksion ti mani iti pagilian.
Iti maysa a panagadal nga inwayat dagiti agsuksukisok, nakapasa met dagitoy a barayti iti standard ti lokal a pannakaimulada (field testing) kadagiti napili a pagtatalonan iti pagilian nga insayangkat ti National Cooperative Test (NCT) sadiay Los Baños, Laguna ken ti opisina ti National Seed Industry Council (NSIC).
Panagmula
Kapintasan nga imula dagitoy a barayti kadagiti naparayapay ken panaraten a daga a nabaknang kadagiti organiko a bambanag. Mabalin nga imula dagitoy iti uray ania a bulan ti tawen, ngem kuna dagiti taga-MMSU a kapintasan a maimula dagitoy iti kalgaw. Naandur ngamin dagitoy a barayti iti tikag ket umayo la unay iti klima ti Ilocos Norte, Ilocos Sur, Cagayan ken Isabela. Ditoy Kailokuan, gagangay a mangrugi ti kalgaw iti Oktubre aginggat’ Mayo.
Sakbay nga agmula, mamindua nga araduen ken muriskien ti talon sa agaramid kadagiti gurit nga agaaddayo iti 50 a sentimetro.
Agaramat iti Rhizobium inoculant a pangkalupkop kadagiti bukel sakbay nga itukit. Umdasen ti sangapakete (100 a gramo) nga inoculant a para iti lima a kilo a bukel. Ikabil dagiti bukel iti umdas ti kalawana a lata, babasaen iti danum, sa ilaok ti inoculant. Aramiiden daytoy iti nalinong a lugar tapno di matay dagiti organismo iti inoculant. Dagus nga imula dagitoy. Umdasen ti 100 a kilo a bin-i ti mani a para iti sangaektaria a talon.
Dua a bukel ti itunek iti kada disso nga agaaddayo iti 20 a sentimetro. Mabalin met a yiras dagiti bin-i.
Naginad ti panagdakkel ti mani agingga iti 40 nga aldaw kalpasan ti pannakaimulana (AKP). Ngem mangrugi daytoy nga agsabong 25-40 AKP sa pumardas nga agbaludbod 40-100 AKP. Mabayag ti panagsabong ti mani nga umabot iti 20-60 nga aldaw agbatay iti kinadam-eg ti daga ken iti temperatura ti aglawlaw.
Panagabono
No agaramat iti komersial nga inorganiko a ganagan, suroten ti maysa kadagitoy sumaganad a wagas: Uppat a sako a 14-14-14 a kas pondo nga abono para iti kada ektaria a talon. No saan a para pondo, mabalin a yabono daytoy a kaadu inton maika-14 AKP. Itunek ti abono iti asideg dagiti mula sa gaburan.
Mabalin met nga igampor iti compost, kas iti nagrupsa a garami, ruot, wenno lugit ti manok, inton umuna a panagmuriski tapno dagitoy ti agpaay a pondo nga abono.
Aglimbang kalpasan ti dua a lawas tapno malapdan ti panagtubo dagiti ruot. Agpadanum met no kasapulan. Umdasen ti maminlima a daras a panagpalayas iti unos ti siklo ti panagdakkel dagiti mula. Kastoy ti iskediul ti panagpadanum: Umuna, inton sakbay ti panagmula sa pasarunuan kalpasan ti dua a lawas manipud panagtuboda. Maikatlo, inton katengngaan ti panagsabongda sa uliten inton panawen ti panagbagas ti ramutda. Agsibugto manen inton kaaldawan ti panagapit tapno naruka ti daga ket nalaka ti agparut wenno aggabut.
Panangpaksiat iti Peste ken Sakit
Agaramat iti Brodan 31.5 EC, Sevin 85 S, Ascend 50 SC, Seleron 50 EC wenno Karate tapno mapaksiat dagiti sakit ken peste ti mani. Kitaen iti etiketa dagiti kemikal ti umno a panangtempla kadagitoy. Ngem nasken a sa laeng agpasuyot no mangrugin a kumaro ti dadael nga itden dagiti peste. No saan la ketdi a nakaro ti epekto dagiti peste, uray saanen nga agpaspasuyot iti kemikal.
Panagleppes (damping off), ispaispat (cercospora leaf spot), ken pilkapilkat (leaf rust) dagiti gagangay met a sakit a mangdadael iti mani. Aglaylay ti palakay ti mani a kinapet ti damping off. Agleppes ken matay dagiti palakay gapu iti makadadael nga organismo a nagumok iti daga. Ti met ispaispat ken pilkapilkat dagiti tumanor a sakit nga itden dagiti buot.
Tapno di mabiktima dagiti mula kadagitoy a sakit, agusar iti Benlate 50 WP sakbay nga itukit dagiti bukel. Iti kada lima a kilo a bin-i, laokan iti 125 a gramo a Benlate 50 WP. No met madlaw dagitoy a pagilasinan inton nakapagtubon dagiti mula, agisprey iti Dithane M-45 wenno Daconil 75 WP.
Mabalinen nga apiten ti bagas ti mani no mangrugin nga agamarilio ken agregreg dagiti bulongda. Inton maukisan dagiti apit, dagus nga ibilag iti uneg ti 3-5 nga aldaw tapno di kapten ti buot nga agparnuay iti aflatoxin, maysa a napeggad a banag a parnuayen dagiti buot. --O
(Bannawag, Hulio 1-15, 2022)
