TI makaturpos iti kolehio tapno makabirok iti natalged a trabaho ti kangrunaan nga arapaap ti maysa nga ubing. Ngem iti biangko, kalpasan ti panagturposko iti sekundaria idi Marso 28, 1992 iti Ilocos Sur National High School iti ili ti Vigan (di pay siudad idi), inkeddengko a diakon agkolehio gapu iti kangrunaan a rason: kinakurapay. Simrekak iti konstruksion tapno matulongak dagiti dadakkelmi ken di agsardeng nga agbasa dagiti in-inaudi a kakabsatko nupay aminkami nga in-inauna, napadasanmi ti nagsardeg a nagbasa.
Sapatero iti bigat ken Provincial Security Guard met iti rabii daydi tatang idinto nga agtagibalay ni nanang isu a di pulos umanay ti sueldo ken mateggedan ni tatang. Kas gagangay iti pamilia idi a di pay nakampaniaan iti family planning, adukami nga agkakabsat. Siamkami a bungada. Siak ti maikapat ken inaunaan a lalaki. Innem a babbai ti kakabsatko. Nupay kasano ti rigat, agyamankami ketdi kadagiti dadakkelmi ta naikkankami iti gundaway nga agbiag. Ti sierto ken umuna nga ammok, sagutnakami ti Namarsua kadakuada.
Ti laeng nagtakderan ti balaymi ti makuna a dagami. Impabus-oy ngamin dagiti uuliteg ken kakaisuna nga ikitmi a kakabsat ni tatang a dakami laengen ti mabati ditoy balayda ditoy Brgy. Capangpangan, ili ti Vigan. Ngarud, awan talonen wenno pagtaraknan la koma iti baboy wenno manok tapno adda nayon a pangalaanmi iti pagbiag. Diak koma kayat idi ti sumrek iti konstruksion. Agtawenak laeng idi iti 17. Ngem pinasikkilnak ti arapaapko nga itinto maysa nga aldaw, agbaliwto met ti biagmi a pamilia.
Iti umuna nga aldawko iti konstruksion, naipasungalngalak a dagus iti panagbagon. Dropside pay laeng idi. Iti sikigan ti bagon ti pagidiskargaanmi. Dati a mini-bus daytoy. Pinagbalinda a bagon a pagideliber kadagiti construction material wenno ania man a mabunag. Manmano pay laeng idi ti construction firm nga addaan iti dump truck, payloader ken dadduma pay a heavy equipment a pagnam-ayan ken panarasan iti trabaho. No mapankami agala iti bato wenno darat (no dadduma agtipon, choker ti awagna) idiay karayan ti barangay ti Paing, Bantay, Ilocos Sur wenno iti kabangibangna a barangay, ti Nagpanaoan, Santa, Ilocos Sur, palapalaenmi ti agkarga. Duakami laeng iti drayber ti mangpunno ken mangidiskarganto manen iti stock pile. Gapu ta atiddog ken nalawa ti bagon, maminsanmi laeng a makargaan daytoy. Marigatankami a mangkarga aglalo ta nabasa ti agtipon a darat ken bato.
Enero 1-15, 2026 a Bilang
Naynay a kasta ti obrami ket iti maysa nga aldaw iti kangitingitan ti kalgaw, naklaatak ta agtupraak metten iti dara. Inkeddengko a saankon nga ipakaammo kadagiti dadakkelko ta diak kayat a manayonan pay ti pampanunotenda. Baka bara laeng, kinunkunak lattan. Ngem gapu ta saan metten nga agsardeng, impudnok iti manediermi isu nga insingasingna a diak pay laeng sumrek iti uray tallo la nga aldaw ta pangpalpaliiwak kano iti marikriknak.
Inyinanak ngarud. Nagpambarak lattan kada tatang ken nanang a nadadael ‘diay bagonmi idi imtuodenda no apay a diak simrek.
Iti kaasi ti Apo, nagpukaw met laeng ti dara iti tuprak idi mapalabas ti dua nga aldaw.
Ket idi nagsubliak iti konstruksion, kiniddawko iti manediermi a no mabalin, agsibugak pay la koma kadagiti hollow block tapno masintirko ti bagik. Iti asina, pinatganna met ti kalikagumko.
Idi naan-anay a nagsublin ti pigsak, pinatgan manen ti manedier ti kiddawko nga agsursuroak koma nga agaramid iti lusob ken kongkreto a baluster. Ditoyen a nagpautak. Pagsayaatanna ta nanamnam-ay nga amang ditoy ken nalinong pay iti yanmi a sirok ti kamantiris. No panagmemerienda iti bigat, agsibbulkami laengen iti kaduak nga am-amang a natataeng ngem siak iti bunga ti kamantiris. Napia la a pamedped iti bisin.
Ngem no madamagko dagiti klasmeytko a nagtuloy iti kolehio, umapay latta ti apalko a makaadalak met koma. Ngem maasianak met ken ni manangko (Lorilyn) ken dagiti adingek isu nga intuloyko lattan ti nagtrabaho.
Impasnekko ngarud ti nagobra. Inadalko ketdi amin a panglakaan ken pakalag-ananmi agingga a kabaelakon ti agmaymaysa a mangaramid iti amin.
No maka-stock-kami iti adu ken no awan iti order a lusob kada kongkreto a baluster, ibaonnakami ti manedier a sumurot kadagiti bagon nga agideliber. Pagaayatmi met aglalo no mairana nga agtudo ken no hollow block ti idelibermi ta kasla man saankami a mabambannog uray agmalmalemkami. Inayonmo pay ti kaduak a maysa a bayog a baro a nalaing nga agistoria. Rupana pay laeng, makakatawaakon!
No adda met kontrata ni manedier, mapankami met tumulong aglalo no panagbuhos. Napadasak ti nagmalem ken agingga iti alas dies iti rabii a timmulong a nagbuhos. Masapul ngamin a malpas amin ta nagkakamang ti poste, beam ken slab a mabuhosan. Nagawidak a kasla natiltil ti bagik. Saanak a nakaturog. Diakon maguyod ti ules, a kas kunada. Dua nga aldaw manen idi a saanak a nakastrek ta ginurigorak metten. Naibuliawak.
Adda daydi aldaw, idi nakasubliak manen, a mingmingmingak ti lakay a kaduak kabayatan ti panagmermeriendami iti innapuy ken naprito nga itlog a balonna. Nakseten ti kudilna iti pannakaibilbilagna iti init nga agmalmalem iti no mano a tawennan iti konstruksion. Rummuaren dagiti urat iti takiag, saka, ken pispisna. Mayat pay laeng ita ta kabaelanna pay laeng, kunkunak. Ngem kasanonton no nakapsuten? Kasanonto ngatan no awanton pigsana nga agbagkat? Agdagsen iti uppat a pulo a kilo ti maysa semento. Maparigatanak pay a mangbagkat a kapigpigsaak isunto la ketdin a tumaengen? Mabiagnanto pay ngata dagiti annakna aglalo no ubbingda pay no ti laeng konstruksion wenno ti laeng pigsa ti bagina ti puonanna?
Nalagipko la ketdi ni tatang. No agtalinaedak ditoy konstruksion, masolusionanto ngata ti kinakurapaymi a pamilia? No mapanunotkonton ti agpamilia, makatulongakto pay ngata kadakuada inton addan agkasapulan a bukodkon a pamilia?
Nagpampanunotak iti dayta a rabii. Lakay ken baketen dagiti dadakkelmi. Dakami ti maysa kadagiti kanunumuan iti lakonmi. Dua kadsaaran nga adda sirokna ti pagtaenganmi. Tinidtid a kawayan ti didingna. Nagtipon a sim ken nipa ti atepna. Pinagiray payen dagiti limmabas a bagyo. Inakilis a kawayan ti datarna. Kanayon pay a mayabutak idi ta agrukop metten. Kakaasinto ti sakak a maulit a masugat no uksotek. No agtalinaedak a kas contruction worker, maipasimpami ngata daytoy a pagtaenganmi? Masubadak pay ngata dagiti di mapugpugsat a sakripisio dagiti dadakkelmi?
Lima bulan sakbay ti panagseserrek iti eskuela, nagurnongakon iti pagmatrikulak. Idi napagasatanak iti Provincial Scholarship, inkeddengkon nga ituloy ti panagbasak bareng maakkalkami iti kinakurapay a nakailumlomanmi. Ammok a daytoy laeng edukasion ti sungbat iti amin. Uray ta agturposto metten ni Manang Lorilyn, kinunkunak.
Civil Engineering ti inyenrolko nupay kasla kayatko met idi iti Criminology. Siguro, gapu ta addaak iti konstruksion. Kabayatan ti panagbasak, tapno saanen nga agparikut da tatang iti kasapulak kada balonek iti inaldaw, intuloyko latta ti nagtrabaho iti konstruksion tunggal Sabado ken Domingo ken no kasdiay nga awan klase. Agingga a nagturposak iti kinainheniero sibil idi 1998. Nairuarko pay ti board exam.
Ngem gapu ta saan met a kas kalakana ti agbalin a permanente iti trabaho, inkeddengko ti simrek iti Philippine National Police. Tawen 2001 idi. Manipud iti dayta a tawen, agingga ita, addaak pay laeng iti PNP. Ket iti kaasi ti Apo, kaaduan metten kadagiti kakabsatko ti nakaadalen ken addaanen iti natalged a trabaho.
Adda latta asi a mariknak no makakitkitaak kadagiti nataenganen nga agob-obra iti konstruksion. Saluduak ida ta iti baet ti kinalakaydan, ammok nga agob-obrada tapno laeng makaadal dagiti annakda. Ta uray isuda, ammoda a ti edukasion laeng ti solusion ti amin.
Ket makitkitak latta met ti bagik kadakuada no diak koma nagbasa.—O
(Ti autor: Maysa itan a Police Lieutenant ken nakadestino iti San Vicente Municipal Police Station, San Vicente, Ilocos Sur kas Deputy Chief of Police. Sakbayna, kas Police Executive Master Sergeant (PEMS), katukad ti SPO4, isu ti Municipal Executive Senior Police Officer (MESPO) ti Sta. Catalina Municipal Police Station, Sta. Catalina, Ilocos Sur.)
(Bannawag, Hunio 16-30, 2024)
