Adun a mannalon ti nakasumok nga agmula iti paglako a balangeg ta napaneknekanda a napintas daytoy a nayon a pamastrekan.

Ensalada a balangeg.

KADAGITI tiendaan ti Bayombong ken Solano ditoy Nueva Vizcaya, naganar ti balangeg ta mailaklako iti P20 agingga iti P30 ti sangareppet a gagangay nga agdagsen iti apagkapat a kilo.

Naimas ngamin ti balangeg a laok ti sinigang, pinablad a balatong, wenno solo lattan a madengdeng, maensalada ken maadobo. Kadagiti dadduma nga Ilokano, tadtadenda ti naimurian nga ungkayna sa artemenda iti suka a nagarteman iti silit’ sairo. Nasamay pay ti lanutna a pagpakan iti baboy, baka, kalding, ken matadtad a pagpakan iti pato ken manok.

Kas kadagiti dadduma a natnateng, nabaknang met ti balangeg iti sustansia ken mineral. Iti kada 100 a gramo, addaan daytoy iti 90.2 a gramo a danum, 3.0 a gramo a protina, 0.3 a gramo a lana, 5.0 a gramo a carbohydrates, 1.0 a gramo a fiber, 81.0 miligramo (mg) a calcium, 52.0 mg a magnesium,  3.3 mg nga iron, ken naruay a bitamina A ken C.

SUMAGPAWAK MAN: Adda Koma Pakakitkitaan iti Panangrambak iti Arbor Day

Nalaka laeng a taripatuen ti balangeg ta saanna a kasapulan unay ti estrikto a panangaywan. Naandur daytoy iti agbaliwbaliw a klima ti aglawlaw ken agbiag latta kadagiti namaga ken madandanuman a luglugar. Gapu ta alisto nga agsaringit kalpasan ti pannakaapit ti rangawna, sigurado ti saan nga agsarday a suplay ti rangawna nga ilako iti unos ti makatawen.

Kadagiti mayat nga agmula iti paglako a balangeg, dagitoy dagiti simple a wagas a suroten.

Panagmula iti para lako a balangeg.

Panagpili iti Barayti

Adda uppat a barayti ti balangeg a mabalin a pagpilian iti imula—ti Lunting Pangako, Pinchit, Kangkong-Tsina ken ti Chinese Upland. Mabalinyo ti gumatang iti bukbukel dagitoy a barayti kadagiti lisensiado nga aglaklako iti bukbukel ti natnateng wenno iti kaasitgan nga opisina ti Bureau of Plant Industry.

Akaba ti panagbulbulong ken nalulukmeg ti ungkay ti Lunting Pangako ken Pinchit, idinto a narapis met ti bulong ken ungkay ti Kangkong-Tsina ken Chinese Upland. Ti Kangkong-Tsina ken Chinese Upland  ti gagangay a maimulmula iti patad ken kadagiti nangangato a luglugar kas iti bakras dagiti turod ken bambantay ken gagangay a mailaklako dagitoy kadagiti tiendaan. Naimas dagitoy a madengdeng, mailaok iti sinigang ken maadobo. Magustuan met a gatangen dagiti dadakkel a restaurant ken hotel ti Lunting Pangako ken Pinchit ta kaay-ayo dagiti ganggannaet a turista.

Panagmula

Mabalin a mulaan iti balangeg ti ania man ti klasena a daga kas iti napigket wenno pannaraten a pila. Maymayat a pagmulaan ‘tay daga a napintas ti panages-es ti danumna nangruna no panawen ti tudtudo, ‘tay nabaknang iti organiko a bambanag kas iti nagrupsa a bulbulong ken takki dagiti ayup, ken ‘tay addaan iti kaalsem (pH) nga umabot iti 5.5 agingga iti 6.5.

Umdasen ti 5 a kilo a bukel para iti sangaektaria a talon wenno agarup 50,000 a kapuon. Mamindua a daras nga araduen ti pagmulaan ken mamindua met a muriskien. Agaramid kadagiti pagmulaan a kama nga agpuskol iti 2 agingga iti 3 a pulgada ken agakaba iti maysa a metro. Addan iti agmula ti kayatna a kaatiddog dagiti kama ngem kaaduanna ketdi ti mangsursurot iti 1 x 20 a metro a rukod.

Gamporan ti tunggal kama iti naglalaok a maysa a sako a namaga a lugit ti manok, maysa a kilo a kompleto nga abono (14-14-14), ken uppat a kilo a urea. Agpaay dagitoy a ganagan kas pondo a sustansia para kadagiti mula.

Kalpasanna, agaramid kadagiti babassit ken narabaw a gurit kadagiti kama iti kaaddayo a 20 a sentimetro (cm). Umdasen ti 2 agingga iti 3 a bukel nga itunek iti kada pinuon nga agaaddayo iti 20 cm.

Kalpasan ti dua a lawas manipud panagtubo dagiti mula, warisan ti tunggal kama iti dua a kilo a urea wenno ammonium sulfate. No saan, mabalin met nga ilimog dagiti nadakamat a ganagan iti 16 a litro a danum sa daytoy ti yisprey iti puon dagiti mula.

No awan daga a pagmulaan, mabalin ti agmula kadagiti dadakkel a plastik a botelia ti mineral water, timba, wenno kadagiti daan a sako. Dagiti natangkenan nga ungkay ti balangeg ti imula ta al-alisto dagitoy a pagapitan.

Inaldaw a sibugan dagiti mula nangruna no kalgaw ken kadagiti panawen a nakiddit ti suplay a danum ken tudo. Ngem no kayat ti makainut iti padanum, alep-epan dagiti mula tapno kanayon a nadam-eg ti puonda.  Mabalin nga usaen nga alep-ep ti garami wenno taep. No awan dagitoy, uray ania a klase ti bulbulong basta saanda a kontaminado iti peste ken sakit.

Umab-abot iti P25-P30 ti bayad ti sangareppet a balangeg kadagiti tiendaan.

Panangtaming iti peste

Igges ti nataengan a puraw a ngilaw ken aplat dagiti gagangay a peste a mangkapkapet iti balangeg. Kontrolen dagitoy babaen ti regular a panangtabas kadagiti ungkayda wenno agisprey iti danum a nalaokan iti suka, likido a sabon ken likido nga abono (tea manure). Paglalaoken ti dua a litro a danum, tallo a kutsara a puraw a suka, tallo a kutsara a likido a sabon ken dua a kutsara a tea manure. Malaksid kadagiti nadakamat a peste, nasamay pay daytoy a pangpaksiat iti kuton nga agyakar iti aplat.

Masapul met a saluadan dagiti makatulong nga insekto kas iti lawwalawwa, sipitsipit, ampipit, ken tuwato nga  agkaan kadagiti itlog ti peste, igges, ken nataengan nga arabas. Saluadan pay dagiti dadduma pay a mangmangan iti igges kas iti sammisammi (ladybird beetles) ken ti billit a palal (panal) ken salaksak.

Panagapit

No napintas la ketdi ti panawen, mabalinen ti agapit iti balangeg 60 nga aldaw kalpasan ti pannakaimulana. Mangibati iti 10 a sentimetro ti kaatiddogna nga ungkay manipud iti daga tapno addanto manen tumanor a saringitna kalpasan ti sumagmamano nga aldaw. Mabalin manen ti agapit 2 agingga iti 3 a lawas kalpasan ti umuna a panagapit.

No kayat, mabalin met a paruten lattan sa reppeten kalpasan a maikkat dagiti ramutda.

Panagpatanor iti Bin-i

Oktubre ti gagangay a panagsabong ti balangeg isu a mangrugi nga agtangken dagiti bukelna iti Marso agingga iti Abril. No mairanta a para kadagiti babassit a pagmulaan, umdasen a dagiti laeng natangkenan a bungana ti purosen sa ibilag iti unos ti 3 agingga iti 5 nga aldaw wenno agingga a magango daytoy. Agarup uppat laeng ti bukel ti tunggal bunga.

Ngem no pagbalinen a negosio ti panaglako iti bin-i, apiten ti sibubukel a mula apaman a matangkenan ti kaaduan kadagiti bungana. Kalpasan a mabilag (3–5 nga aldaw), manomano a saksaken wenno agaramat iti rice thresher. Mamin-adu nga ipadalan iti thresher dagiti bunga tapno maala amin dagiti bukelda.

Itar-ap dagiti bukel tapno maikkat dagiti rugit ken dagiti eppes sa maibilag manen agingga nga umabot laengen iti 11 a porsiento ti dam-egda. Isupot iti babassit a selopin nga aglaon iti 50 a gramo sa idulin iti namaga ken kalkalainganna ti temperaturana a lugar. Mabalin a mailako iti sag-P35 ti kada pakete.—O

(Bannawag, Nob. 16-30, 2024)