Nobela ni Norberto D. Bumanglag, Jr.

NAGINAD ti panagmaneho ni John ta napuskol ti trapiko a sumrek iti Tijuana. Awan ti timtimek dagiti dua a kakaduana iti lugan ngem ammona a sipsiputanda a naimbag ti gunayna. Ti lalaki iti abayna, nakaiggem iti paltog a naarpawan iti pagiwarnak ken nakapaturong kenkuana. Iti likud, nalabit a nakapaturong met ti paltog ti maysa iti likudan ti tugawna. Awan ti pagpilianna no di ti agtungpal iti pagayatan dagitoy.

Ad-addan a kasla pag-ong ti panaguyas ti luganda iti yaasidegda iti checkpoint dagiti border patrol a Mehikano. Iti nailatang a pagnaan dagiti tao, tumuyutoy dagiti ginasgasut a tao a magmagna uray no rabiin. Ti crossing ti San Diego ken Tijuana ti kaaduan iti tao nga agballasiw. Ginasut a ribu ti agballasiw iti daytoy a crossing iti inaldaw, mairaman ditoyen dagiti illegal nga umusok kadagiti landok a nayalad ken dagiti natured a mangsarukusok lattan iti checkpoint ti America.

Idi makagtengda iti checkpoint, linukatan ti lalaki nga adda iti abayna ti sarming ti tawa ti lugan. Impakita daytoy ti badge-na a dina masigurado no iti America wenno iti Mehiko ta dina naripar a nalaing. Apaman a nakastrekda iti beddeng ti Mehiko, nagsasaruno dagiti tindera iti uray no ania ditan nga immasideg iti luganda. Winagisan ti lalaki ida a kas panangibagana nga awan ti masapulda ket immadayo dagitoy. Madamdama pay, rimmasay met laeng dagiti lugan iti taltaluntonenda a kalsada. Agingga a simrekda iti maysa a bodega.

Adu ti tao iti uneg ti bodega nga agpapada nga adda bukodda nga as-asikasuen.  Awan man laeng ti uray maysa a nangikaso kadakuada.

Dimsaagda iti lugan. Binilin dagiti lallaki a sumurot kadakuada. Nagturongda iti maysa a nakaparada nga SUV a Lincoln.

“Put your hands behind you,” imbilin ti maysa.

Tinaliaw ni John ti lalaki; saan a nagtungpal.

“Mabalin a sika ti mangaramid, mabalin met a dakami—pilit. Agpilika,” kinuna manen ti lalaki.

Immanges iti nauneg ni John. Impalikudna dagiti imana. Ania ti aramidenna? Adda iti Mehiko, iti pagilian a kasla bambanti ti linteg iti kinarinuker dagiti agtuturay. Awan ti makatulong kenkuana iti daytoy a lugar malaksid iti bukodna a bagi. Nariknana ti pannakaposasna. Ken ti kellaat a panangyusongda iti supot iti ulona. Naggulagol ngem nagtinnulongan dagiti dua a pinilit nga induron iti trunk ti lugan. Nanalbaag a nairikep ti trunk. Madamdama pay, nagungor ti lugan ket nariknana ti panaggunayda.

Nakasikig a nakakukot. Mariknanan ti sakit ti et-et dagiti posasna. Iti tunggal makadalanda iti uray sangkabassit a bump— dayta ti panagkunana— iti kalsada, maitar-ap ket maitim-og. Agngarngariet iti pungtotna. Kasuronna ti bagina gapu ta saan man laeng a limmaban itay. Iti panagkunana, kabaelanna a parmeken dagiti dua. Iti Marine, nasursurona ti mangkettel iti biag babaen laeng dagiti imana.

Ngem nabaw-asan bassit ti riknana iti pannakapanunotna nga adda nasken a gapuna a saan a limmaban. Addada iti Mehiko. Maymaysa laeng ti interesado kenkuana. Ni Gaspar Medalla, gapu iti atraso ti amana.

Pudno ngata nga inlemmeng ti amana ti kunkunada a 15 a milion a doliar? Ngem kasano? Saan a nalaka a mailemmeng dayta a kantidad. Mapunnona ti Mini Cooper a lugan. Ngem napasakuntip met laeng iti pannakaamirisna nga adu met ti kinalanggong a pagsiriban ti amana.

Ngem ania ti aramidenda kenkuana? Bulbuluenda tapno ibagana no sadino ti ‘yan ti kuarta? Saan. Ipangtada? Siempre. Patayenda? Dakdakkel a saan ti sungbat dayta a saludsodna. Agingga a saanda a maammuan no ‘yan dayta a kuarta, napateg ti biagna kadakuada ta isu laeng ti rangtayda iti amana.

Pagam-ammuan, kellaat a nagsardeng ti lugan. Naipaayas iti sango ti trunk. Naisan-ek. Nagbassawang. Nagallingag. Awan ti mangngegna iti ruar malaksid iti kanaktuol ti sapatos nga agturong sa iti ‘yanna.

Nailukat ti trunk. Nagaragaag ti lawag iti supot iti ulona. Binagkatda nga inruar sa pinatakderda. Napurar iti lawag dagiti silaw a naipalawlaw iti dakkel a balay iti panangikkatda iti abungotna.

“‘Yantayo?” sinaludsodna a dagus.

“Saanen a nasken dayta,” insungbat ti maysa kadagiti lallaki. Nangiruar iti bassit a tulbek sa inikkatna ti posas ni John. “Trinatardaka a naimbag iti pannakaibiahem ditoy, so I don’t want you to do anything stupid. Malaksid no kayatmo ti maitabon iti Mexico nga awan ti lapidana.”

“Pinosasannak, insupotmo ti ulok, inkalunikonnak iti trunk, dayta ti naimbag a panangtratarmo kaniak?” inngirsi ni John.

“Standard security preacaution, John...”

“And who the hell are you, a dirty cop?”

“Sumrekta,” imbilin ketdi ti lalaki.

“Saannak kadi a kapkapan sakbay nga umunegta? Amangan no adda armasko…”

“Kadisdissaagmo iti eroplano. Imposible a makailemmengka iti armas a lumugan iti eroplano kadagitoy nga aldaw. Uray no box cutter laeng, saanmo a mailemmeng. Ammom no kasano ti kanaiget itan dagiti TSA agent iti airport. Ti laeng cell phone-mo ti awitmo.”

Saan a nakauni ni John. Ngem napangirsi ta nalipatanda dagiti imana, a no dadduma, nabilbileg pay nga igam ngem ti paltog.

“Let’s go,” kinuna manen ti lalaki a nangiduron ken ni John.

Bayat ti panagturongda iti ridaw, siaannad ni John a nangadal ti aglawlaw ti balay.  Ngem uray no an-anuenna nga iladawan ti aglawlaw, awan ti makitana a pakaigidiatan daytoy kadagiti dadakkel a balbalay a nakitkitanan. Nasipngeten ngem awan ti makitana a balay wenno pasdek iti aglawlaw.

Simrekda. Sa imbati ti lalaki iti salas, iti sango ti uppat a Mehikano a nakabitin dagiti paltogda iti bakrangda. Nagdadakkelen dagiti bagida. Nakaigpil iti saklay dagiti dua ket nabarabadan ti kanawan a dapanda.

Nagtarus ti lalaki a simrek iti maikadua a ridaw. Idi rummuar, nakaiggemen iti kayumangi a sobre. Inwagayway daytoy kenkuana.

“See you back in San Diego, John,” kinunana a rimmuar.

“Hope not,” insungbat ni John.

Itan, agmaymaysan iti sango dagiti nakataltalna a nababaked a Mehikano. Impalawlawna ti panagkitana. Nasulek ti imatangna iti nakakuadro iti nakalupkopan iti balitok a dakkel a ladawan ti lakay a nanumo ti langana iti gagangay laeng nga aruatna. Kas man saan a maibagay ti kinapanglaw a langa ti nailadawan iti nangina a nakaikuadruanna. Iti baba ti ladawan, rumrumsik ti apuy a sumsumged manipud iti naaronan a fireplace.

“Mi papa,” nabangag ti timek a naggapu iti likudanna. Nagpusipos ket naipasabat kenkuana ti agal-alikuno nga asuk iti rupana. Nagbaeng.

“Panagkunak ket dimo kayat ti tabako,” kinuna ti lakay.

Minatmatan ni John ti lakay a sangsanguenna. Nakitanan iti naminsan ti ladawan daytoy a kadua ti amana. Natayag. Kayumangi ngem napino ti kudilna. Agtawen ngata iti nasurok nga innem a pulo ken napuskol pay laeng ti nangisit a buokna a nalaokan iti sumagmamanon a puraw. Uray ti napuskol a napukisan a barbasna, sumagmamano payen dagiti puraw a naibingas. Natangken dagiti takiagna ngem agmiran ti panakkelen a tianna.

“Iti maysa nga aldaw, padasemto ti agtabako. Nalamlamuyot nga amang ngem iti sigarilio. Makapasalibukag ti angotna. Nangnangruna iti daytoy a nadubla pay laeng idiay Cuba,” kinuna ti lakay sa inay-ayam ti imana ti tabako.

Saan pay laeng a nakauni ni John. Masmasdaaw man iti daytoy a lakay. No drug kingpin daytoy, saan a madlaw. Natalged ti panaggunggunayna a kasla kontroladona ti amin a situasion. Ken iti dang-asna, mailangaam ti bilegna.

“Wen gayam, siak ni Gaspar. Gaspar Medalla,” inyam-ammo ti lakay ti bagina. “Saannak koma nga ibilang a ganggannaet...”

Sakbay a nakapagsao, nagkuyegyeg ti selpon ni John. Naggaraw ti imana a mangkaut iti selpon iti bolsana. Kellaat a naggigiddan a naglanitek ti uppat nga igam ket iti itatalliawna, nakapaturongen dagiti nakakasa a paltog kenkuana. Siiinayad a nangiserrek iti tangan ken tammudona iti bolsana ket inruarna ti selponna. Apagapaman a nasulek ti imatangna kadagiti dua a Mehikano a nakaaklili iti saklay iti kanigidda ken ti kinapardasda pay laeng a nangasut iti paltogda.

“Kasta ti kinapardas dagiti guardiak no makitada nga adda pagpeggadak,” kinuna ti lakay sa nagna a nagturong iti asideg ti naikuadro a ladawan.

Kinita ni John ti selponna. Adda text ni Koronel Davis. Ken voicemail iti dina matandaanan a numero.  Saanna a binasa. Siiinayad a nangisubli iti selpon iti bolsana.

Dandani met latta a naggigiddan dagiti uppat a guardia a nangibalay kadagiti paltogda.

“Daytoy ti amak. Kas makitam, nanumo, napanglaw, awan ti naipagpanakkelna iti biag. Nakapuy. Awanan iti ambision. Nagbibiag iti nababa a bukodna nga arapaap. Napnek iti bukodna a biag. Inawatna ti panangikuspil ken pananggundaway kenkuana dagiti nakirkired ngem isuna. Nairanta a maysa laeng a paspasurot.”

Saan a simmungbat ni John.

“Ngem iti laksid dagita a nagkuranganna, isu ti nagbalin a kadakkelan nga impluensia ti biagko. Manipud iti kinakurapay a nariingak, nasursurok ti nagarapaap, napatangken ti riknak ken timmured ti pakinakemko. Nakitak dagiti kapatadak a nadudungrit nga ubbing a naglako iti illegal a droga a nagbalin a nabaknang. Ket nagbalinak a kas kadakuada. Dose laeng ti tawenko, addan dose nga ubbing a para lakok iti droga. Negosiante, John, nagbalinak a negosiante.”  Nagpusipos ti lakay a nangsango ken ni John.

“Utangko amin daytoy iti amak, amin a naragpatko iti biag, isu ti nagbalin a bagnosko.”

“Kimmanunong koma ngata ti amayo, senior, iti panaglakoyo iti droga a mangdadael kadagiti agtutubo saan laeng nga iti Mehiko wenno iti America no di pay ket iti sibubukel a lubong?”

“Natayen,” nagkatawa ti lakay, “awanen ti maaramidna. Ket sika, idolom kadi met ti amam?”

“Saan,” insungbat a dagus ni John, sa nagwingiwing. “Saanko a raemen gapu ta diak kayat dagiti ar-aramidenna.”

Nagkatawa ni Senior Medalla. Sinusopna manen ti tabakona sa impug-awna ti asuk a nasur-obna. “Ladron ti amam...”

“Dispensarem. Ulitem man?”

“Birkog ti amam,” nagpusipos ti lakay a nangsango ken ni John.

“Nadagsen dayta a pammadakes, senior,” nasimbeng ti timek ni John nupay iti kaungganna, mangrugin a masemsem iti lakay. Nalamiis ti riknana iti amana ngem dina met maako a padaksen lattan daytoy a lakay ti amana. Liningayna a kinita dagiti badigard.

Nagkatawa manen ti lakay; kasla mangum-umsi. “Diak ipagarupko a kastana idi nagam-ammokami. Rinaemko ti pakasaritaan ti biagna. Manipud iti bassit nga ili iti Filipinas, ti kinakurapay a nagtaudanna, ti panangrugina nga agtrabaho idi sangapulo laeng ti tawenna. Nagpasaranna amin a kinarigat ngem saanna a sinamsamir gapu iti kinangato ti arapaapna, ti bumaknang tapno maaddaanka kano iti nasaysayaat a biag. Ket aramidenna ti amin, John…” Nagna ti lakay a nagturong iti lamisaanna. Inammalanna ti tabakona sa simmusop manen.

Napatilmon ni John. Kasla ammonan ti sumaruno a sawen ti lakay ket kinunana. “Awanen ti bibiangko iti biagna,” kinunana.

Nagngirsi ti lakay. Nakataltalek a ngirsi.

“Idi agturposka iti kolehio, kalpasan ti panaggastos ti amam iti adu a kuarta tapno mapagbasanaka iti University of Southern California…” Nagtukeng ti lakay iti apagapaman, timmangad.

Timmangad met ni John. Idi laeng a madlawna ti bobeda a napintaan kadagiti agtaytayab nga anghel iti puraw a law-ang.

Liningay ti lakay ni John iti apagapaman sa manen timmangad. “Saan kadi a naisangsangayan ti pintas ti pintura?” sinaludsod ni Senior Medalla.

Saan a napupuotan ni John ti nagtung-ed ta saanna a mailinged ti panagraemna iti naidumduma a pannakaipinta dagiti kasla sibibiag a ladawan dagiti anghel.

“Mano itayen ti matrikula iti USC, John?”

Kinuti laeng ti John dagiti abagana a mangiparikna iti lakay a saan nga interesado.

“Sumurok-kumurang a sangapulo ket lima a ribu a doliar iti kada semestre. Ket ti bayad ti libro, ti dormitorio, dagiti kanem, ti luganmo a dekalidad nga SUV. Asino ti nagbayad iti insurance-na? Ti gas? Ti pannakatarimaanna no madadael? Ken nagduduma pay a banag a naggastuam? No kontarem amin, kurang pay siguro ti walopulo ribu a doliar. Tinawen a ginastos ti amam dayta a kantidad, iti uppat a tawen…”

Itan, naklaat ni John. Pudno a dina man laeng pinampanunot a gimmastos ti amana iti $320,000.00 tapno agbalin laeng nga opisial ti US Marine.

“No dadduma, malipatan dagiti annak ti sakripiso dagiti nagannak. Ngem okey laeng idi ta dakkel ken narang-ay ti negosio ti amam. Pinagadalnaka pay iti Business Admin iti maysa kadagiti kalalatakan ken kanginginaan a pagadalan iti negosio iti namnamana a sikanto ti mangimaton iti negosiona.”
Immanges iti nauneg ni John. Dina ammo a dayta ti ambision ti amana. Nagenrol idi iti dayta a kurso gapu ta dinaydayawna dagiti agtrabtrabaho iti Wall Street, dagiti tao a mamaggunggunay iti negosio ti America, dagiti addaan iti bileg a mangkontrol ti panagngato wenno panagbaba ti pateg ti stocks kadagiti korporasion iti America ken iti lubong. Inarapaapna a dita ti pagtungpalanna. Ngem simmangbay ti 9-11 ket dinadael dagiti terorista dagiti arapaapna.

“Ngem ania ti inaramidmo, John?  Simrekka iti US Marine. Kinamaag ti panagpaay iti Armada ti America ta kaska la robot nga adipen ti gobierno. Dayta ti nakasugatan ti rikna ti amam. Naglinglingay. Nagsugal. Nabaybay-anna ti negosiona. Agingga a nagam-ammokami iti maysa kadagiti high roller poker tournament iti MGM Grand Casino. Kas nakunak, pinagraemnak. Isu nga indiayak ti tulongko iti kompaniana.”

“Tulong wenno inusarmo laeng para iti money laundering?”

“Tapno makabangon iti pannakaitublakna.”

“Addan iti pagbaludan. Agbaybayaden kadagiti aramid a sika ti nangparnuay.”

“Malaksid kaniak!” Kellaat a ngimmato ti timek ti lakay.  “Tinakawannak iti kinse milion a doliar. Ket diakon parikut no mamatika wenno saan. Awan pay ti nakaitured a nangallilaw kaniak, nangnangruna nga agtakaw kaniak, gapu ta matay ti amin a mangkontra kaniak. Saan laeng a ti amam. No di pay ket ti inam ken sika.” Kinita ti lakay ti nakalalasin a balitok ken napattokan kadagiti diamante a Rolex a relona. “Ikkanka iti gundaway a mangatur kadagiti nagbiddutan ti amam. Isublim kaniak ti kuarta a tinakawna ket ikarik nga awan ti mapasamak kadakayo,” kinunana sa inawaganna ti maysa kadagiti badigardna.

Immasideg ti badigard. Nagsaritada iti lakay iti Espaniol. Madamdama pay, nagkiriring ti selpon ni Senior Medalla. Sinungbatan ti lakay ti telepono. Nagtungtung-ed daytoy.

“Apurate!” indil-ag ti lakay sa imbabana ti selponna. Immasideg ken  ni John. “Okay, John, maymaysa laeng ti saludsodek kenka.  Mapangnamnamaanka kadi a mangisubli iti kuartak?”

“Awan ti ammok iti dayta a kuarta, Senior. Diak—“

Kellaat, dinanog ti lakay ti tian ni John. Nakusbo iti sakit. Lakayen ni Senior Medalla ngem napigsa pay laeng ti danogna.  Sakbay a nakapaggunay, tinengngelen dagiti dua a nabaked a badigard.

“Ulitek. Mapangnamnamaanka kadi a mangisubli iti kuarta a tinakaw ti amam?” immungeten ti timek ni Senior Medalla.

“Senior...”

Nagdisso manen ti natangtangken a gemgem iti rusok ni John. Nagasug. Kayatna ti aggulagol a rumuk-at ngem napigsa unay dagiti dua a nangtengngel kenkuana.  Immanges iti nauneg.

“Wen, wenno saan laeng ti kayatko a mangngeg.”

“Ngem...”

Namindua a nagdisso ti gemgem ti lakay iti rusok ni John. Ad-addan a napakukot iti sakitna. Ad-addan nga immuneg dagiti nagsasaruno nga angesna.

Pagam-ammuan, dua nga umanal-al a Mehikano ti simrek; nakaiggem dagitoy iti bassit a cooler a na-tape-an iti aglawlawna. Inyasideg ken ni Senior Medalla ti cooler. Insenias ti lakay nga idissoda iti lamisaan ti cooler. Nagtungpal ti nakabitbit iti cooler. Adda inyawat ti maysa a Mehikano a sobre iti lakay. Inawat ti lakay ti sobre sa linukatanna. Inruarna ti maysa a retrato sa impakitana ken ni John.

“Malasinmo daytoy?” sinaludsod ti lakay a nangyasideg iti rupa ni John ti ladawan.

Nagkintayeg ni John. Ladawan ti inana iti sango ti balayda idiay Ewa Beach, Hawaii. Ad-addan a nagkakamakam ti angesna.

Inruar ti lakay ti sumaruno a ladawan. Agsangsangit ti inana a tengtenglen ti dua a lallaki. Rumrumsiken dagiti mata ni John iti pungtotna. Nangmesmes ngem kas man la paralisado iti kapigsa dagiti dua a lallaki a mangtengtengngel kenkuana.

Simmaruno ti ladawan nga iniggamanda ti ima ti inana. Nakagemgem a ti laeng kikitna ti nakaunnat. A sinaruno ti ladawan ti panangiparabawda iti kikit ti inana iti langdet. Sa ti ladawan ti badang. Ti agsangsangit nga inana. Agar-arubos dagiti lua daytoy. Kasla mangmangngegna payen dagiti ikkis ti inana nga agpatulong.  Sa ti panagdisso ti badang iti kikit ti inana. Ti panagpussuak ti dara. Ti pannakaibato ti kikit.

Nangemkem ni John a dina narikna a nakagatna ti bibigna. Nagtedted ti dara.

Impuruak ti lakay dagiti ladawan iti datar sa ginammatanna ti timid ni John. “Maudi a saludsodko kenka. Mapangnamnamaanka kadi a mangisubli iti kuarta a tinakaw ti amam?”

“Ti inak, sibibiag kadi?” inriaw ketdi ni John.

“Punieta!” imkisen ti lakay; pinarusokanna manen a dinanog ni John. “Talaga a natangken ti ulom!” Umap-apuy dagiti matana a nangkita ken ni John a nakisinnabat met dagiti panagkitana. Siniggawatna ti paltog ti maysa kadagiti badigardna.

(Padaanan ti tuloyna itiumay a lawas.)