Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG
(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)
5 | INSTRUMENTO
IDI MAKARIING NI ELIEZER, agsangsangit ni lilangna. Idinto nga agtantanabutob met ni ulitegna.
“Ay, yaman pay, Apo!” kinuna ni lilangna a nangapros iti nadumaduma a paset ti bagina.
Narikna ni Eliezer a nasakit ti bagbagina. Saanna ketdi a binalikas ti agalna. Amangan no ad-adda nga agnerbios ni lilangna. Inamirisna pay ketdi ti bagina ken ti napasamak kenkuana.
Galiera Queen (MAUDI A PASET)
“Ania ti mapaspasamak kadakayon nga agama?” kinuna ti ulitegna. “Napukaw ni tatangmo. Ita, basta lattan nagkudaapka iti sirok ti kayo?!”
“Dose oras a nakaturogka,” kinuna ni lilangna. “Kuna ketdi ni doktor a dikam agdanag ta okey met dagiti vital signs-mo. Ayna, naimbag la ketdin ta sinurotka. Ken kuna ti doktor, saan met a direkta a timmama kenka ti kimat. Ngem diak ammon, a, ta bigla lattan a naggilap ti ayanmo. Idi agkirpa ti aglawlaw, napaiddakan. Addada met natuktukkol a sangsanga ‘diay kayo.”
Nagkidem manen ni Eliezer. Linagipna ti napasamakna iti ayan ti kayo. Nagkimkimat. Sa kellaat lattan a napukaw ti puotna.
Iti panagkidemna, addada ken tatangna iti sango ti telebision ket agbuybuyada iti Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2, iti eksena nga inkeddeng ni Harry ti matay babaen ti ima ni Voldemort iti Forbidden Forest. Nagsarita ni papangna ti maipanggep iti patay: “Kasla agdungsaka laeng. Awan ti diperensiana no apagdarikmat wenno nairut a turog, wenno riniwriw a tawen a pannakaitanem. Inton agriingka, baro man aminen. Ket mabalin nga agsublika iti sigud a bagim. Wenno iti baro a bagi. Iti sigud a biag. Wenno baro a biag. Iti sigud a lubong. Wenno iti baro a lubong. Dayta ti ipupusay. Kasla panagdungsa.”
Pudno ti imbaga ni papangna. Mapaneknekanna. Ta pudno a napadasanna metten ti nagdungsa. Ken ti agpatnag a ridep. Wenno apagbiit a turog iti aldaw.
Ita, iti panagriknana ket kasla naitanem. Sa naipasngay manen. Kasla ay-ayam iti kompiuter. A kalpasan a nag-Game Over, nag-Start A New Game. Wenno, kasla da Mario ken Luigi iti Super Mario Brothers a nakaala iti Hundred Lives?
Wenno ibilangna lattan a gagangay a napukawan iti puot. Sa nagsubli daytoy a puotna kalpasan ti dose oras, kas kuna ni lilangna. Nasakit ketdi ti bagbagina. Kasla adda latta pamniitna—kas idi sakbay a nakimat. Malagipna itan a sakbay a napukawan iti puot, manipud iti kuppokuppona, adda simrek a nabara a banag—wenno napudot a likido wenno koriente kadi?—iti bagina.
“NAPUG-AWAN,” KINUNA TI DOKTOR bayat ti panangam-amirisna ken ni Eliezer babaen ti stethoscope daytoy. “Mabalin nga iti kigtotna, wenno iti kigtot dagiti senses-na, isu a napukaw ti puotna. Ken isu ti gapu ti nalag-an a gurigorna. Ngem kas nakunak, saan a direkta a timmama kenkuana ti kimat.”
Napetpetan ni Eliezer ti kuentas nga inted ni papangna. Pudno ngata nga an-anibna daytoy?
“Daydiay kayo, segun iti istoriayo, mother,” kinunana a nangtaliaw ken ni lilang ni Eliezer, “ti direkta a timmamaan ti kimat. A karkardayo met ta pimmebpebreruan nga agkimkimat?”
Tinaliaw ni Eliezer ni lilangna a kas man kinunana, “Nakitayo met a nagkimat, di kadi?”
Kasla naawatan ni lilangna ket kinuna dayoy, “Wen ngarud, doktor. Climate change sa ti awagda iti kasta. Nagbalbaliwen ti panawen.”
Nagkatawa iti nalag-an ti doktor. “Sabagay,” kinuna ti doktor a nangkunikon iti ramitna.
“Ket ania ngaruden, doktor?” kinuna ni lilangna.
“Well, malaksid iti sangkabassit nga irregularidad ti bitek ti pusona, mabalin a gapu iti kigtotna pay laeng, awan met ti sabali a karkardayo a nakitak.”
Ket impakaammo ti doktor a mabalinda met laengen ti agawid iti kabigatanna no awanen ti sabali a madi a marikrikna ni Eliezer.
Idi makapanaw ti doktor, immawag ni mamangna. Nagsangsangit. Kuna daytoy a saan koma ngamin a no sadino la ditan ti pappapananna nga agmaymaysa.
Idi binay-anna a da mamang ken lilangna ti nagsao, ngimmato ti timek ni lilangna. Nagapan dagitoy. Nagsangsangiten ni lilangna. Iti pannakatarus ni Eliezer, pabasolen ni mamangna a nagbaybay-a daytoy.
Idi ibaba daytoy ti telepono, nagsori ni Eliezer.
SAAN A MASINUNUO NI ELIEZER no tagtagainep wenno pudno a napasamak iti dayta a parbangon kalpasan ti pannakakimatna, nagpakita mismo kenkuana ti lakay a puraw a kaing-ingas ni Gandalf a natagtagainepnan iti namindua a daras.
Kas met laeng iti tagainepna, agtugtugaw daytoy iti maysa a bato. Ngem iti daytoy a gundaway, saanen a napuskol a kabakiran ti malikudanna no di ket puraw a diding ti kuarto ti ospital nga ayanna banag a pangipatuan ni Eliezer a saan a tagtagainep ti napasamak.
Nupay napuotanna met lattan ti bagina a nakatugaw iti kama ket saan a nadisturbar iti pannakisangona ken ni Gandalf ta awanen ti nakakabit kenkuana a suero.
Idinto a ni angkelna a nakaidda iti sopa iti ayanna a kuarto, saan met nakariing nupay apagisu met a mangngegan ti timek ti lakay a puraw. Karkardayo ketdi a saan a nagur-urok ni angkelna iti dayta a gundaway.
Kuna met la ketdi ti lakay a puraw nga awan ti pagdanagan ni Eliezer iti napasamak kenkuana (nga impapanna a ti pannakakimatna ti dakdakamaten ni Gandalf) ta gapu iti panagsingsingpetna, naipaayan isuna iti sagut a mabalin nga usarenna para laeng iti pagimbagan ti kaaduan.
Kuna pay daytoy a nawayawayaanen ti puraw a kabalio ket napan kenkuana isu nga agserbi ken ni Eliezer.
Saludsoden koma ni Eliezer no ania dayta a puraw a kabalio ngem di metten makauni.
Madamdama pay, nakaturogen. Sa nagtagtagainep.
Iti tagainepna, binirbirok kampay idi ni Eliezer ni papangna iti disso a dina mailangaan. Madamdama, natuparna ni Gandalf a nakatugaw iti bunton. Agarup nagduadua ta dakkel met a tao ni Gandalf ngem kasla met ansisit a nakatugaw iti bunton—ngarud, dakkel a bunton ti nagtugawan ni Gandalf.
“Ammoyo kadi ti ayan ni papangko?” kinuna ni Eliezer iti tagainepna.
“Diak ammo,” kinuna ni Gandalf. “Ngem ammok ti aramidem tapno makitam isuna.”
“Kasano, apo?”
“Agkararagka laeng,” kinuna ti lakay.
“Agkararag?”
“Inaldaw nga agkararagka. Agkararagka iti alas sais iti bigat, alas dose iti agmatuon ken alas sais iti sumipnget.”
Sa timmakderen ti lakay ket nagnan nga immadayo.
Pinadasna a kinamat ngem kasla saan metten a makagaraw. Kasla saan pay ketdin a makaanges. Kasla nabatibat. Ta nalagipna met ti imbagbaga idi ni papangna a no mabatibat wenno di makaanges bayat ti pannaturogna, kutienna laeng dagiti kikitna. Nga isu met ti inaramidna. Ket nakariing a kasla nabambannog ken mawaw. Bimmangon ket linuktanna ti bassit a ref iti kanawan a sikigan ti katre ti ospital.
Nagtugtugaw iti iking ti katre idi makainum.
Idi makariing ni lilangna, immasideg daytoy kenkuana ket inam-amloy daytoy ti buokna.
“Apay?” kinuna daytoy.
Saan a dagus a naguni ni Eliezer. Pampanunotenna no nagtagtagainep, mabalin a maris ti inanama ti maris a puraw idinto a ni Gandalf wenno ti lakay, mabalin a gapu ta mangnamnama a makasarak koma iti naan-anay a tarabayna no kasano nga ituloyna ti biagna a mangnamnama latta iti panagsubli ni papangna.
Idi agangay, kinuna ni Eliezer: “Dakes ti tagainepko, lilang.”
“Ania, balong? Ania ti tagainepmo?” kinuna ni lilangna nga iti panagrikna ni Eliezer, duduoyen ni lilangna. Ammona a no ibagana man ti tagainepna, kasual nga ibaga laeng daytoy a dina panunoten wenno gagangay laeng gapu aglalabbet metten ti napaspasamak kenkuana. Isu a nagsennaay ni Eliezer ket kinunana: “Diak metten malagip, lilang.”
“Agkararagka, apok,” kinuna ni lilangna ket kasla nakangngeg a tuleng ni Eliezer. Agkararag met laeng ti imbaga ni Gandalf iti tagainepna. Mabalin a kasta a talaga dagiti nataengan. Naikari nga isuda ti mangtarabay kadagiti ub-ubbing.
Sabagay, kunada met nga awan ti mapukaw no padasenna ti agkararag. Nagpakada ni Eliezer a mapan iti kapilia ti ospital.
“Kuyogenka,” kinuna ti baket.
Nagkibinda a napan iti kapilia.
Ngem saan a napukaw iti panunot ni Eliezer ti tagainepna. Ti kayatna koma ket uray no paltiing no ayanna ni papangna. Ngem apay met a puraw a lakay ti tagainepna? Sa ania man daytoyen puraw a kabalio?
Inur-uray ni Eliezer ti alas sais sa nagparintumeng. Kuna ni Gandalf, tapno makitana pay ni papangna, masapul nga agkararag. Nagkidem. Nagkararag iti naglaok nga Ingles ken Tagalog ta isu ti nakairuamanna tunggal agkararag:
“Apo a Mannakabalin-Amin, ibagnosdak koma iti umno a dalan. No ti panangibagnos ken panangusar iti dayta a sagut, wenno panangbilin iti dayta a puraw a kabalio, aramidek.”
Naklaat ni Eliezer kadagiti naisawangna iti panunotna a nairanta para iti Apo a Mannakabalin-Amin.
ITI PANAGAWIDDA MANIPUD ITI OSPITAL, apagbaba ni Eliezer iti taksi, dagus a nakitana ti maysa a kuting a dapuen nga agngingiaw iti nakapsut iti sango ti ridawda. Kamarmaris ni Isabela. Nalagipna la ket ngarud da Isabela ken papangna ket naluyaan.
“Pusam, angkel?” kinunana iti Tagalog iti ulitegna a madama nga agkurkurikor iti lapayag ket agdiwigdiwig. Inuksot daytoy ti cotton bud iti lapayagna sa nagsul-oy.
“Saan,” kinuna ni angkelna. “Amangan no puritak dagitay walang a pusa.”
Saan nga inkaso da lilang ken ulitegna idi inasitgan ni Eliezer ti pusa a dagus met a nagpabus-oy idi akupen ni Eliezer. Mail-iliwan ni Eliezer a nangamloy iti pusa.
“Kasla ni Isabela,” kinunana nga awan masnop a nangibagaanna ta napanen namles ni lilangna idinto a ni angkelna, agbuybuyan iti telebision.
“Ming-ming- ming,” kinuna ni Eliezer a nangamloy iti pusa. “Isabel… ming-ming- ming.”
“Ming,” inyanil-il met ti pusa.
KADAGITI SIMMARUNO NGA ALDAW, nadlaw ni Eliezer ti naidumduma a kinamanagamirisna kadagiti bambanag iti aglawlawna. Maamirisna amin a makita, mangngeg, mananam ken mariknana.
Nalabit gapu ta pampanunotenna ti kuna ni Gandalf nga adda puraw a kabalio nga agserbi kenkuana. Am-amirisenna no adda agparang kenkuana. Wenno no adda nagbaliwan ti pisikal a bagina. Wenno kababalin.
Sa maysa, nairuamna metten ti agkararag. Iti masansan a panagkararagna, nakarikna iti naidumduma a kinatalinaay.
Kaykayatanna a kitkitaen dagiti mula iti aglawlawna. Mapagdadasignan dagiti dadakkel a kayo. Dagiti masetas. Dagiti ruot. Dagiti nateng.
Ket nalagipna manen ni papangna. Malagipna ti masansan a panangkantiawda ken mamangna iti kinamanagayat ni papangna iti nateng. Ruot, kunkunada no kua kadagiti sidsidaen ni papangna a natnateng.
Iti sabali a bangir, no kitaenna met dagiti tao, amirisenna a nasayaat dagiti pisikal a pakabuklan dagitoy. Kasla masukit pay ketdi ti barukongna no kasta a madlawna nga adda an-annayen ti tao a kitaenna. Kasla kayatna nga iggeman daytoy. Wenno kayatna nga igatangan iti agasna. Wenno kayatna nga agasan mismo? Kasano?
Daksanggasat ta iti maysa nga aldaw, nadlawna ti kinapuskol ti buokna a naisurot iti sagaysayna. Agarup sangapetpetna metten. Saan ketdi a nakarikna iti panaglagaw. Ngem idi impakitana ken ni lilangna, kurang la nga agriaw daytoy iti kigtotna.
Ket nagsublida iti doktor iti St. Luke’s Hospital.
Masmasdaaw ti doktor a nangtsek-ap kenkuana. Sinaludsodna dagiti kankanenna. No managpuyat daytoy.
“Managay-ayam iti kompiuter, doktor,” kinuna ni lilangna.
“Dati, lilang, dok,” kinunana a nangkita kada lilangna ken ti doktor. Ta kaano pay ti naudi a panagay-ayamna iti kompiuter? Idi sakbay a nagpukaw ni papangna?
Awan met ti nakita ti doktor a parikutna iti salun-at—malaksid iti kuna daytoy nga irregularidad iti bitek ti pusona, a mabalin met gapu iti pannaka-stress-na iti mapaspasamak kenkuana. Nupay kasta, imbilin daytoy ti panagdalanna iti nadumaduma a medical tests.
Sa nagawidda met laengen. Ngem nagtultuloy ti panagregreg dagiti buok ni Eliezer. Nagsangsangiten ni lilangna. Uray ni mamangna idi immawag daytoy.
Apagapaman ketdi a nagtalna ni lilangna idi nagsublida manen iti doktor. Awan ketdi ti sakit nga impakita dagiti naeksamen a dara, takki, isbo, ken x-ray-na. Idinto a ti irregular a bitek ti pusona, saan met a nagparang iti ECG. Isu a kuna ti doktor, amangan ta epekto daytoy ti pannakapug-awna iti kimat. Wenno amangan ta gagangay nga stress ti ubing a magulguluan iti napasamak kenkuana. Nangruna ket imbaga da lilangna a nagpukaw ni papangna.
Ngem amangan kuna ti doktor. Saan a sigurado.
“Mabalin nga aglupos,” kinuna pay ti doktor. “Manipud iti ubing, mapmapanen iti kinaagtutubo.”
Mabalin. Mabalin met a saan.
Nupay agduadua ni lilangna, nayat met laeng daytoy idi impapilit ni Eliezer a saanen nga agpa-confine. Ta awan met a talaga ti madi a marikriknana.
Idi makasangpetda iti kaserada, linuktanna ti laptop-na. Nagbasa kadagiti artikulo maipanggep iti salun-at. Agingga nga inam-amirisna a nasayaat ti bagi ti tao. Sa dagiti nasalun-at a taraon a masapul nga ipauneg ti tao. Agingga a nadanonna dagiti maipanggep iti panagkakanaig dagiti amin a bambanag isu a rebbengna laeng a saluadan ti Nakaparsuaan.
Dina ketdi nasarakan iti Internet ti posible a pakainaigan ti pannakapug-awna iti kimat a nakaregregan ti buokna. Nalagipna ketdi ti kuna ti dotor a mabalin nga aglupos isu a binasbasana dagiti maipanggep iti panaglupos dagiti ayup kas iti uleg ken dagiti agbaliw ti marisna segun iti aglawlawna kas kadagiti octopus, chameleon, ken bannagaw. Nakagteng pay iti maysa nga artikulo maipanggep iti aswang a mangputed iti bagina, wenno ti tiyanak nga agbalin a tikbalang, ti ansisit a mangbambantay iti bunton nga ayan dagiti sinaksako a kinabaknang. Napaisem ta nalagipna dagiti nabasbasana kada nabuybuyana a pantasia ken magic realism. Medio nagbayag a nangbasbasa iti pakasaritaan ni Thor, ti didiosen ti kimat, gapu nalabit iti gistayan pannakadisgrasiana gapu iti kimat.
Nupay dina koma kayat, kapilitan nga insuotna ti peluka a ginatang ni lilangna. Naingpis ngaminen ti buokna ket amangan kano no katawaan dagiti kaklasena. Kasta met nga inusarna ti ginatang ni lilangna a Novuhair a maysa a hair replacement lotion spray ken inyendorso kano ni Kim Atienza.
Inaldaw nga inam-amirisna ti ulona. Agtultuloy latta ti panagregreg dagiti buokna. Agingga a naminpinsanen a kalbo. Madanagan la unayen. Nagsangsangit iti kuartona.
Kabigatanna, kas nakairuamanna manipud nagregreg dagiti buokna, pagriinganna ti mapan agsarming. Nadlawna a nagtubo met laeng dagiti buokna. Nagdardaras a napan kada lilang ken ti ulitegna ket inar-arakup ken inwalwallagesda iti ragsakda. Nagyamyaman ni lilangna iti Dios, ken iti Novuhair ni Kim Atienza.
Nagpaawag a dagus ni lilangna ken ni mamangna. Permi a kilkilliit ni mamangna iti naimbag a damag.
Ti adatna, nagparparikut man met laengen dagitoy kalpasan ti sumagmamano nga aldaw nga immatiddogen ti buok ni Eliezer—a naduktalan a daytoy gayam ket puraw!
Kellaat a nalagip ni Eliezer ti tagainepna a puraw a lakay ken puraw a kabalio. Isu ngata daytoyen ti kayat nga ipasimudaag ti tagainepna? Naganil-il ti nakem ni Eliezer. Ngem kas iti natanang a panangaw-awatna kadagiti di maaw-awatan a mapaspasamak iti biagna, pinagtalinaedna a kalmado ti riknana.
Agduma ketdi ti reaksion da lilang ken mamangna. Nagsangsangit ni lilangna. Idinto ta nagyamyaman latta ni mamangna.
“Maibagam dayta ta dimo makita,” kinuna ni lilangna. Gapu itoy, nag-Skype-da. Ngem kaskasdi a maragsakan ni mamangna.
“E, di kadi, natayengteng a nasileng a nangisit ti buok ni papangmo?” kinuna ni mamangna a puon nakaragsakanna met. Ngem nakaimayengan da lilang ken ulitegna.
“Kunak no kulkulayanna laeng?” kinuna ni lilangna.
“Okinnana a Sunday daytan!” kinuna ti ulitegna iti Tagalog a kunam la no adda laeng ti asidegna ni papangna. “Nagadu ti naidumduma iti bagina!”
“Okey daytoyen, lilang, angkel,” kinuna ni Eliezer. “No diyo kayat daytoy a buokko, kulayakto iti black.”
Saan a nakauni da lilang ken ulitegna.
MALAKSID ITI PANAGKALBO SA PANAGTUBO ti puraw a buokna, awan ketdin ti sabali a nadlaw ni Eliezer iti bagina.
Saan pay ketdi met a nadnadlaw ti sabali ti panagbalbaliw ti ulona ta insusuotna latta ti peluka. Ngem no bilang matakuatan man dagiti titser ken kaklaseanna, mabalinna a yangaw a nadakdakes pay a kitaen ti kiaw a buok ni Ed Sheeran sa ibagana no kua a naisapsapa ti panaglakayna. Panagkunana, makombinsirna met dagitoy ta maysa isuna kadagiti kalaingan iti klase. Iti dayta a panagturposna iti elementaria, maysa kadagiti nasab-itan iti medalia. Salutatorian isuna ken isu ti Best in Math ken Best in Religion.
Sumagmamano ketdi a lawas sakbay dayta a panagturposna, adda manen naidumduma a napasamak iti biagna.
Natakuatanna nga ammona ti agagas.
SAKBAY A NATAKUATAN NI ELIEZER nga ammona ti agagas, nagsasaruno dagiti rabii a natagtagainepna manen ti puraw a lakay. Ibagbaga daytoy a dumtengto ti tiempo a matakuatanna nga ammona ti agagas. Ket aramidenna kano koma daytoy ta dayta ti naikudi a gasatna. Ken natalged kano met nga agagas—gapu ken ni papangna.
Iti pannakadakamat no kua ni papangna, kayatna ti agsaludsod no ammo daytoy ti ayan ni papangna. Ngem isu metten ti panagriingna.
Ket iti naminsan a panangsukon kenkuana ni lilangna, inagal daytoy ti sakit ti ulona. Ken nabara.
Idi simmangpetda iti kaserada, imbes a tinungpalna ti kuna ni lilangna a mapan gumatang iti Biogesic, nagdamdamag kadagiti kaarrubada no addaan dagitoy iti guyabano. Nakadawat iti sumagmamano a bulong. Ket isu ti intapalna iti ulo ni lilangna. Sa pinekpekkelanna. Bayat ti panangpekpekkelna ken ni lilangna, nadlawna a bimmara dagiti dakulapna. Ket kunam la no adda nabara a likido a nagayus kadagiti dakulapna a napan ken ni lilangna.
Madamdama, mayaten ti bagbagi ni lilangna.
Iti met maysa nga aldaw a nariinganna ti ulitegna a rumanasaw gapu iti kamanaw iti rupa daytoy a kurangna la a pagdiram-osna ti Eskinol, napan nagbirok iti andadasi iti maysa a bakante a solar iti UP Diliman. Isu daytoy ti tinaltalna sa innusnosna iti rupa ti ulitegna. Sa binilinna nga aramidenna daytoy a regular iti lima nga aldaw.
Kalpasan ti makalawas, nagilibre ti ulitegna iti McDo. Nadalusen ti rupana.
Sumagmamano a kaarrubada met ti naagasanna ti sakit ti tian, bullo, trangkaso, pasma, ken kurad dagitoy. Adda pay naagasanna ti dysmenorrhea-na.
Ti maysa pay a nakakaskasdaaw, ammona no kua ti ayan ti nakabawan ni lilangna a gamigamda kas koma iti dagum wenno pagkurikor wenno petakana.
Isu a padaspadasenna no kua ti ag-concentrate tapno ammuenna no ayan ni papangna. Ngem ti makitana, baybay, kabakiran, puraw a paligpalig, bulkan a dina makita ti wangawangan daytoy gapu kadagiti ulep, kueba a dina kabaelan a serken gapu kadagiti natatadem a batbato a masapul a lasatenna. Pagangayanna, madismaya.
Kabayatanna, idi madlawna nga umadun dagiti makaammo a makaagas, inkeddengna ti malem ti Domingo a panagpakitada kenkuana. Malaksid a kuna ni lilangna nga amangan no mabaybay-anna ti panagbasana no kada adda umasideg ket asikasuenna.
Naammuanna ketdi a dinawat ni lilangna kadagiti naag-agasanna a dida koma ania nga ipadpadamag iti sabali ta amangan no pawilan isuna ti Department of Health wenno ti Simbaan Katoliko. Wenno amangan ketdi no adda dagitay agsakit iti nadagsen ket isuna ti birokenda ket mairana a dina maagasan, amangan no mariribuk pay ti biagna. Wenno amangan ta ipatoda ni Eliezer a kasla kadagitay aglaklako kadagiti miracle pills a food supplement.
Nupay kasta, saanen a naaw-awan ti tao iti salasda tunggal malem ti Domingo.
No kasta a saludsodenda met no nakasursuruanna iti panagagasna, ibagana a naadalna iti kinalaingna nga agbasa iti Internet. Kunana a herbal medicine ti ar-aramatenna.
Ngem uray isuna mismo, dina maawatan ti bagina. Ta pudno a nabasbasana laeng iti Internet dagiti ar-aramidenna. Ngem naidumduma ta kasla naimarka iti panunotna dagiti mula nga aramatenna iti maysa a masakit.
Sa iti maysa a bigat, kiniddawna lattan ken ni lilangna a tumulong a mangsinglag iti niog. Ket inurnongna ti lana daytoy. Isu ti kangrunaan nga aramatenna iti panagagasna.
Idi agturpos iti elementaria, agmakabulanen nga addada makaammo nga ammona ti agagas.
Isu met ti panangipakaammo ni lilangna ken ni mamangna daytoy nga ar-aramidenna.
Pinawilan ni mamangna. Kuna daytoy nga isardengnan ti agagas. Kuna daytoy nga aramid ti demonio dagiti kakasta a panagagas. Kas met kadagiti panagpaipadles kada panagbuyon.
Nagtrangkaso la ket ngarud ni Eliezer iti makalawas.
KATENGNGAAN TI ABRIL IDI IMMAKARDA iti pagtaengan iti Highland iti Taytay, Rizal.
Ta kadaydi naudi a rabii a panagsakitna iti nasurok a makalawas, nagpatagtagainep manen ti nakapuraw a lakay. Kunana daytoy a ti panagagasna, kanaig ti panagkarkararagna.
Imbagana dayta ken ni mamangna. Inlawlawagna a kasla met laeng agay-ay-ayam iti kompiuter iti panagagasna. A tunggal Domingo met laeng daytoy.
Idi immanamong ni mamangna, insingasingna ti panagbirokda koma iti balay a mamulaanna ti arubayanna. Nasayaat laeng ta nairana nga adda agsapsapul iti caretaker nga agabang met laeng ta mapan ti akimbalay iti abrod. Kalpasan a kinasarita a nasayaat da mamangna babaen ti telepono, ken ni lilangna, nayat daytoy.
Ket immakardan iti Highland Subdivision iti Taytay, Rizal.
Saan met a narikut ti yaakarda. Umuna, inkeddengda nga iti laengen San Beda College High School Department iti Taytay ti pagbasaanna iti hayskul. Maikadua, awan met ti parikutda iti panagbaliwda iti adres. Napanda ken lilangna iti istasion ti polis a nagpa-blotter-anda ket imbatida ti numero ni lilangna a kontaken dagitoy bilang adda update iti panagpukaw ni papangna. Innala dagitoy ti numero ni lilangna. Ngem iti panagrikna ni Eliezer, tungpal-bilin met laeng ti kaniadas dagiti polis. Awan met iti riknada a kontaken ida no bilang adda maammuanda iti amana. Awan pay ketdi ti interesda a mangammo no ania a talaga ti napasamak iti amana. Saanda pay ketdi a malagip ti kaso ni papangna. Ta sabali man metten dagiti polis a nangasikaso kadakuada. Nadismaya laeng ni Eliezer.
Nalawa ti arubayan ti naabanganda a detached a balay. In-inut a minulaanna kadagiti nadumaduma a mula kada ruot kas iti banaba, maragatas, baimbain, dangla, busbusilak, maratabako, pinia, bugbugayyong, andadasi, erbaka, eucalyptus, papaya, bangbangsit, garem, mais, unas, baraniw, tagumbaw, pan-aw, taltallikud, labbalabba, botinggan, bayyabas, kolantro, anubrang, bugnay, lungboy, balantak, kandaruma, gagabuten, dangla, barsanga, katkatud, herbabuena, oregano, sabila, kutsay, karamay, guyabano, labintanos, kayanga, bawang, ken dadduma pay. Ti ulitegna ti pinagbirokna kadagitoy a nakadanon pay iti National Seedling Bank iti Quezon City Memorial Circle.
Agngalayen ti Hunio a masansan ti panagtutudo idi naimulana ti kaaduan kadagitoy. Sa maysa, dua a puon met laeng ti immulana kadagitoy isu nga immanay iti arubayanda. In-landscape-na met ti arubayanda tapno makaay-ayo a buyaen a saan ket a kasla nagkalaegan koma.
Indiaya met ti manarawidwid ti Highland nga aramatenna ti sango ti kapilia a pagagasan. Tapno saan kano nga ania a mabiangan ti pribado a biagna, malaksid a saan a mabibiangan dagiti mulana.
“Nakidiangdiangka a putot ni amam!” masansan a kuna iti Tagalog ni ulitegna no kasta nga as-asikasuenna ti hardinna. “Permika, kaanakan! Astig!”
INTUGOTNA ITI IMMAKARANDA A BALAY ti baho ni papangna ken ti karton a naglaon kadagiti Ilokano a libro ken magasin.
Manipud idi makimat ken idi mabaelannan ti agagas, naaddaan iti interes kadagiti babasaen a koleksion ni papangna. Dina maawatan ngem nakatartarus metten ti panagawatna iti lengguahe ni papangna. No adda la makapatpatangna, panagkunana, kabaelanna ti agsao.
Natakuatanna a kadagiti koleksion ni papangna a kopia ti magasin a Bannawag, adda latta ti seksion a Di Nakappapati Ngem Pudno. Pinalpalabsanna dagitoy ket naray-aw kadagiti istoria dagiti marmarna ken mangmangkik nga Ilokano. Adda istoria ti mutia a segun iti pannakailadawanna, isu ti St. Elmo’s fire. Adda istoria ti alingo a kas kadakkel ti nuang. Adda istoria ti natay a nagungar. Adda istoria ti nakaipadles iti pagbalinanto ti maysa a tao. Adda istoria ti ubing nga intalaw ti ansisit nga impanna iti karemmengan.
Naamirisna a saan met gayam a paudi dagiti Ilokano iti tay-ak ti pantasia.
Kasta met a sangkakitana dagiti ladawan dagiti kabalio iti enbelop. Nalabit dagitoy a nakitana pay ti makagapu iti tagainepna a puraw a kabalio.
TUNGGAL DOMINGO, ATIDDOG TI PILA dagiti agpaagas kenkuana. Nangruna idi makaagas kadagiti nadagsen a sakit kas iti leukemia, kanser, sakit iti bekkel, sakit iti puso, ken dadduma pay.
Inkeddengna ketdi nga agingga laeng koma iti siam a pulo ket innem ti agasanna iti tunggal Domingo. Dina maamiris no nangalaanna daytoy a numero. Basta dayta ti indawatna kadagiti mangas-asistir kenkuana a grupo a naawagan iti Knights of Eli a buklen dagiti napaglaingna. Mabalin ketdi a nasumarna nga apagisu iti lima oras—mangrugi iti alas dose kalpasan a makapagkararag ket agsardeng iti alas singko; apagisunto met nga agsagana para iti panagkararagna iti alas sais iti sumipnget—no mapan a tallo minuto iti kada pasiente. Adda la sasana a sangapulo ket dua a minuto a mabalin a maibus no kasta a mapan uminum wenno umisbo.
Maysa pay kadagiti inkeddengna a di koma maipakpakaammo kadagiti sabsabali ti pudno wenno kompleto a naganna—umanayen ti Eli a yawagda kenkuana.
SAAN MET A NAGLIWAY iti panagkarkararagna. Ken nakabukelen iti kasla naka-template a kararagna tapno saan a kankanayon nga atiddog a ti la pagturturongan no kua ti panunotna. In-save-napay ketdi iti laptop tapno adda file-na:
Apo a Mannakabalin, matmatannak iti panangngaasim, sapay koma ta sallukobannak dagita mangngagas nga imam, sapay koma ta ti mangipaay-biag a bilegmo agayus iti tunggal pennet ti bagik ken iti kaunggan ti kararuak, ket dalusannak, patarnawennak, pagbalinennak a sibubukel ken napigsa para iti pagimbagan ti Pagariam. Amen.
NUPAY SAANEN A DAKDAKAMATEN da lilang ken mamangna ni papangna, awan ti naglabas nga aldaw a di nalagip daytoy ni Eliezer. Mangnamnama, ta mamati ngarud, a daytoy ar-aramidenna a panagkarkararag ken panagagas—a bunga met laeng iti panagkarkararagna—ket isu ti mangiturong kenkuana ken ni papangna, segun iti nakapuraw a lakay a masansan a matagtagainepna.
Agarup amin a bambanag wenno pasamak, naynay nga ibirbirokanna ti pakainaigan dagitoy iti biagda—partikular kadakuada nga agama. Wenno, am-amirisenna no ania ti ipaspasimudaag dagitoy.
Kas iti naminsan a pannakimisada ken lilangna, dina malipatan ti istoria ti padi maipanggep iti agama a bumallasiw iti naapres a karayan.
Kinuna kano ti ama, “Anak, iggemam daytoy imak tapno sigurado a saanka a mayanud.”
Insungbat met ti anak, “Ama, sika ti umiggem kaniak. Ta nakapsutak. No siak ti umiggem, iti kinapigsa ti agus, sigurado a makaibbetak. Idinto nga amang a napigpigsaka. Uray no kasano kapigsa ti agus, saannakto a maibbetan.”
Sa impatarus ti padi a ti Ama iti istoria, isu ni Jesucristo a di mangibbet kadagiti mamati kenkuana nga isuna ti Mangisalakan uray kasano ti kaadu dagiti karit iti biag.
Pinampanunot ni Eliezer a sabali ti kasona. Dagiti agama iti istoria, isuda ken papangna. Laeng ta isuna ti nakaiggem ken ni papangna. Adda kenkuana no umibbeten. Ket ni papangna ti agnanayonen a mayanud. Ta masiguradona, saan nga isuna ti mayanud. Ta isuna ti adda iti pudpudno a lubong. Ti lubong nga ayan ni papangna ita ket sabali a lubong. Gapu ta awan a pulos ti makaammo no sadino ti ayanna.
NO KASTA NGA ADDA ITI SIMBAAN, mapampanunot pay ni Eliezer no ania koma met ti napasamak no nagtuloy a nagpadi ni papangna. Nalabit, awan isuna iti lubong. Nalabit, saan nga agparparikut ita a mangsapsapul wenno mangtagtagiuray ken ni papangna.
Wenno nagsarak latta koma met da papang ken mamangna ket uray no padi ni papangna, adda latta napasamakda koma? Ket dumteng latta daytoy a tiempo a mapukaw ni papangna ket isuna, mabati nga agngatangata?
No mabalin la koma, katikatennan ti tiempo ket iti ngudo daytoy a panagngatangata, kayatna a makita no ania ti nagbanaganen ni papangna.
Ngem kasano?
NO KASTA A SABADO, sangkarengreng ni lilangna a mapan koma met umaliwaksay. Wenno ni pay ketdin lilangna ti agpakuyog iti SM Cainta. Pagustuanna met no kua ni lilangna. Ngem dina mairuam ti bagina nga agaliwaksay. Wenno sumurot kadagiti kaklasena.
Ta sipud nagpukaw ni papangna, naipakadawyanen kenkuana nga agpuppupok lattan iti kuartona. Saan met ketdi a basta agpupok lattan. Immuna a dinalusanna ti baho ni papangna. Sa nagsursuro iti YouTube no kasano a tugtogen daytoy. Nasursurona met ketdi. Kinapudnona, nalaka a nasursurona. Ngem natakuatanna a no agtugtogka iti baho, malimitaran ti pagsayaksakan ti kinamusikerom.
Isu a dimmawat ken ni mamangna iti igatangna iti gitara nga acoustic. Nagsursuruanna dagiti musika iti file ni papangna. No mauma nga agtokar, agbuya iti YouTube kadagiti performance dagiti nalatak a blues musician iti lubong.
Wenno saan, agbasa kadagiti artikulo maipanggep iti herbal medicine. Wenno kadagiti nakaskasdaaw a parsua.
No dadduma, agbuya met kadagiti latest iti pop culture. Agbuya iti MTV, HBO, ken uray kadagiti telebision iti Filipinas a nakairuamannan sipud nagpanawaganda iti panagpukaw ni papangna.
Kinapudnona, kaykayatanna a buyaen ni Julia Barretto. Adda naidumduma a kayaw ti balasang kenkuana. Dina mailadawan ti mariknana tunggal makitana ti balasitang.
“Inka met agarem, a, Eli,” kinuna naminsan ti ulitegna.
Immisem laeng.
“Ti la ibagbagam,” kinuna met ni lilangna.
“Ti saludsod, adda met la crush-mo?” kinuna manen ti ulitegna.
“Adda, angkel,” kinunana.
“Asino?”
“Ni Julia Barretto.”
“Ne, ne! Talaga a putotnaka ni amam!”
NABAYAG SA NATAGTAGAINEP MANEN ni Eliezer ti puraw a lakay. Iti dayta a rabii ti Hulio 4, kampay idi, agsinsinnutilda ken ti pusana a ni Isabel—kababalin a pagyamyamananna ta nasarampiting daytoy pusana a maisupadi ken ni Isabela—idi pagam-ammuan ta simmangpet ti puraw a lakay ket kinuna daytoy: “Dika sumursurot iti burangen.”
Dayta laeng ti malagipna iti tagainepna. Maburburtiaan. Adayo met nga aramidenna dayta. Asino koma ti maganasan a sumurot iti monster?
Ngem napanunotna a mabalin a paltiing daytoy kadagiti sumaruno a mapasamak kenkuana. Iti dayta a Hulio 5, kunam la no malaglagawan ni ulitegna a nangawis kenkuana nga agbuya iti telebision. Buybuyaen gayam daytoy ti programa ni Brother Mike ket adda agkabannuag a babai a madama nga agtestestimonia. Inkidkidem daytoy nga insangsangit a maysa nga agtutubo a managan Eli ti nagbalin nga instrumento ni Yahweh El Shaddai tapno maagasan ti kanser a sakit daytoy, tapno maipaayan iti baro a biag.
Malagip ni Eliezer ti agkabannuag a babai—ta panagriknana, malagipna amin nga inag-agasanna. Inyaleng-alengna ti agkakamakam a panangdayaw ni ulitegna kenkuana. Inalusiis ketdi.
Ket iti nasapa a kabigatanna iti dayta a Domingo, bayat ti panagkarkararagna, naguni ti buzzer iti ruanganda. Maar-arakattot ni lilangna a nangparuar kenkuana ta segun iti daytoy, naburnok ti simmangpet a grupo. Insuot ni Eliezer ti pelukana a nangisit sa rimmuar.
Sumagmamano laeng met ketdi ti nadanonna iti salasda. Ngem nasaripatpatanna ti dadduma pay iti arubayan ken iti labes ti alad.
Inyam-ammo ti mabalin a pannakapangulo ti bagbagida. Tattao ida ti maysa a senador—ni Senador Julio Sanchez Erice. Agpapadada iti aruaten—nangisit a lalat a sapatos, nangisit a pantalon, ken nangisit a blazer a naiparabaw iti puraw a long sleeves.
“Sukonendaka koma,” kinuna ti lalaki a kaing-ingas ni John Regala a nagparang iti Juan Dela Cruz a maysa kadagiti teleserye a sinubsubaybayan ni mamangna.
Saan a nakauni ni Eliezer. Tinaliawna da lilangna ken ti ulitegna nga adda laeng iti likudanna. Nagngarawngaw ni Isabel. Dagus met a pinidut ni ulitegna ket nag-excuse daytoy a nangipan iti pusa iti kosina.
“Saan a mabalin, ser,” kinuna ni lilangna a madlaw ti panagtigerger ti timek daytoy. “Umay no kua ditoy dagiti kayatna ti agpaagas. Kayatko a sawen, mapanda idiay kapilia ta idiay nga agag-agas daytoy apok. Sa inton alas dose koma pay.”
“Agpatulongkami laeng ken ni Eli, mother,” kinuna ti lalaki a nangiwalin iti diaket daytoy ket nailasin ni Eliezer a nakasabbikel daytoy iti paltog.
