Panangsapul Iti Puraw A Kabalio (14)-Bannawag

Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG

(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)

14 | KAS ITI PUSA

NAGPAUT iti makalawas ti panagpabunar ni Felipe iti dayta a panagbakasionna iti Kalgaw ti 1977. Nagpaparti iti sangabukel a baka, dua a baboy, sumagmamano a kalding ken aso, ken sumagmamano a kamanokan ken pato.

Naisaganaanna daytoy. Nawadwad ti naurnongna manipud iti sueldona, iti premioda ken Amigo, ken iti ipappapetpet no kua ni Junio tunggal malpasna dagiti impaakemda kenkuana. No ar-arigen, dagiti met laeng bailarina ti naggasgastuanna a no maminsan, saan payen nga awaten ti babai gapu ta kuna daytoy a napnek iti gapuanan ken mabagbagi ni Felipe.

Di naaw-awan dagiti nangbisita kenkuana a pakairamanan dagiti agkakangato nga opisial iti ili ken probinsiada. Ta dinakdakamatna met a maysa kadagiti talken a badigard ti ministro. Impaltiingna pay nga adda dagiti linikidarna nga ad-adda a nangdaydayawan kenkuana dagiti naitallaong. Dinagullit la ket ngarud dagiti dadaulo nga ikalbitna koma metten a mapakalsada ti kastoy a kalsada ken mapatakderan metten iti pasdek ti kastoy nga eskuela. Impaganetnetgetna met nga idanonna dagiti dawat dagitoy.

Impaspasindayagna pay ti panaglatakda ken Amigo iti tay-ak ti lumba ken kunana nga adda dagiti gundaway a nangabakda iti umuna a gunggona. Imbagana lattan ti kasta. Total, pinullo met ngata a tawen sadanto maduktalan a pang-awna laeng.

Kalpasan ti makalawas a panagpadpadaya ni Felipe, impakaammona ken ni inangna nga ilakodan ti balay ken solarda iti Bario Villa ket mangkitada iti gatangenda a solar iti Centro wenno poblasion ti ili. Total, saan metten a masuksukay ti sangkabassit a bangkagda iti Turod Dir-an. Kunana nga ipamaysa laengen ti inana a kitaen ni Helen nga asawana ken ti agbalinto nga anakda.

Idi damo, saan nga immannugot ni inangna. Ngem impetteng ni Felipe. Kunana a dina kayat a dumakkel ti anakna nga agsagrap met kadagiti panangumsi a nasagrapna gapu iti mapapati a kinabagtit daydi amana nga Ago.

Solar a nagtakderan ti daan a balay iti sangi ti rangtay ken nagkurusan ti national highway ken ti kalsada a mapan iti munisipio ti nagatang ni Felipe. Naalana iti menos presio ta inaramatna ti nagan ti ministro. Kunana nga adda panggep ti ministro a masansanton nga agbakasion iti deppaarda ket masulit met a mapan iti balay dagiti kakabsat daytoy iti ina iti igid ti baybay iti Cagulavvanan, apagisu ti ipatakderna a balay. Kinapudnona, kunana, ammo ti ministro dayta a panggepna.

Mapan a dua a bulan a pinatakderda ti dos grado a sementado a balay da Felipe. Apagbiit laeng ta agarup pinagtrabahona met aminen nga allawagi iti ilida. Kakaisuna nga adda met bassit kuarta, kinunana. Apagisu idi malpas, impakaammo met ti asawana a dua lawasen a saan a sinangpetan iti regla. Napalaus ti ragsakna.

Bayat ti kaaddana iti lugarda, nagpakita iti naminsan ti burangen iti likud ti balayda. Kinablaawan daytoy ti nagtengna kano a balligi. Sa innayonna nga adu pay ti agur-uray kenkuana a pagimbaganna.

Saan a nagun-uni ni Felipe.

Mapan nga uppat a bulanna a nagtalinaed iti ilida sa nagsubli iti rantso. Daksanggasat ta impasabat ni Tata Nardo a natayen ni Amigo. Kuna daytoy nga apaman a nakapanawda, saanen a nangnangan ni Amigo. Natural, nagkutkuttong ti ayup. Sumagmamano a lawas laeng, natayen.

Nupay saan a nasayaat ti panagsinada ken ti kabaliona, nagleddaang ni Felipe. Inandingayna ti bagina. Sabagay, nakunana iti bagina, saan metten a kaykayat ti kabaliona. Awan mabalinna. Dina kayat nga ipapilit ti bagina iti ayup. Naamirisna nga adda a talaga pagpatinggaan ti tunggal banag. Wenno biag. Wenno panagpagayam.

Kalpasan ti pito a bulan, nagawid manen ni Felipe iti lugarda. Adda naawatna a telegrama manipud iti inana a naganaken ti asawana iti dayta a Pebrero 7, 1978—tallo ngna aldaw kalpasan ti maikaduapulo ket uppat a kasangayna. Napalaus a ragsak ni Felipe ta lalaki ti putotna. Umalanto kaniak a malalaki, inlanglangsotna.

Pinanagananna ti putotna iti Miguel.

BAYAT ti kaaddana iti lugarda, timmulong ni Felipe iti pannakaiwanwan ti kandidatura ti ministro iti kina-assemblyman iti distritoda. Isu nga idi agpabuniag iti dayta nga Abril, inlanglangsotna a karaman iti padayana iti parambak iti panangabak ti amona. Kinapudnona, inwarwaragawagna a maysa kadagiti ninong ti putot ti ministro a kunana, nasinged a pagayamna idiay Manila. Sa innayonna a saan a nakadar-ay daytoy ta adda iti America nga agad-adal iti kolehio. Kadagupan dagiti imbagana, ti laeng panagadal ni Junio iti America ti pudno.

Ngem namati iti uray la dagiti dimmar-ay iti buniag ti putotna. Adda pay ketdin nangisingasing nga agyanen iti lugarda ket agkandidato a kapitan sa mayor. Banag a kayatna koma met. No koma laeng nangatngato bassit ti adalna. Ngem dinan imbaga dayta a rason. Kunana lattan a saan a palubosan ti amona gapu ta isu ti talkenda a badigard.

Kabayatanna, natagtagainepna met ti burangen. Kas iti daydi panagpakita daytoy, dinagullit daytoy ti kablaawna iti nagun-od ni Felipe a balligi.

MANIPUD nagbalin a para manada ni Amigo ken saanen nga ay-aywanan ni Felipe, nakakumikomanna ti pasaray maminsan iti makabulan a bilin manipud iti ministro. Idi saan pay a napan idiay America, ni Junio ti mangited iti maysa nga enbelop a naglaon iti ladawan, nagan ti adda iti ladawan ken sumagmamano nga impormasion maipanggep iti daytoy. Makaammo metten ni Felipe a mangiwayat iti pannakapapatay ti adda iti ladawan.

Nadumaduma ti wagas nga inaramat ni Felipe. Adda dagiti babaen dagiti imana. Adda dagiti babaen ti immuko. Adda dagiti babaen ti kalibre treintay otso nga addaan iti silencer. Idi a naamirisna a daytoyen daydi para kapon iti tao nga indiaya ti ministro.

Pagimbaganna iti daytoy nga akemna, sinagsagutan ti ministro kadagiti kolehiala. Paitedna met laeng ken ni Junio, wenno iti maysa a katalek idi addan ni Junio iti America, ti adres ti hotel ken petsa ken oras. Napalaus a ragsak ni Felipe. Amang a napungpungga ken nasudsudi dagiti kolehiala. Naim-imasda. Kasla diket, kinunkunana. Pagimbaganna pay, naparpartak nga ad-adda a makitana ti langa ni Madam Maria Cecilia kadagitoy. Ad-adda la ket ngarud ti buanggerna no kua. Kasla di pay nakapon a toro a baka ti idiarna.

MANIPUD madlawna a masukansukat dagiti babbai nga ip-ipan ti ministro iti rantso, no kasta a kaltaang ti rabii, inruam ni Felipe ti mapan iti maysa kadagiti dadakkel a puon ti mangga nga apagisu a makitana ti siled ti ministro. Nalabit gapu iti nabara a tiempo, saan nga irikep daytoy ti tawa. Ket kaaduan a pannakiinnayat ti ministro, naimatangan ni Felipe. Mapampanunotna no kua a nalabit kasta met ti pampamay-anna ken ni Madam Maria Cecilia. Ket seknan ni Felipe iti napalaus nga apal iti ministro. No koma la kabaelanna a luganan daytoy uray maminsan laeng ket kainnayatna ni Madam Maria Cecilia.

Iti damo a panangsirip ni Felipe iti pannakiinnala ti ministro, nakigtot a nakaduktal a sumilap a nangisit met ti buok daytoy a kas kenkuana. Idi laeng met a naamirisna a masansan gayam a nakakallugong daytoy, ket ad-adda a cowboy wenno don. Napanunotna nga amangan no iti laksid ti kaadayodan nga agkabagian, adda a talaga iti darada ti kasta a panagbubuok.

Iti naminsan a kaadda ti ministro ken sabali manen a babai, nadarudaran ni Felipe ken dagiti adda iti rantso ti pettat nga idadateng ni Madam Maria Cecilia. Dakesen, nakunana.

Nupay awan kadagiti kakaduana ti nakaitured nga immasideg, inkagumaan ni Felipe ti limed nga immasideg iti balay-bakasionan. Napan iti puestona a dakkel a puon ti mangga. Nupay aldaw dayta, saan a basta makita ta nagsuot iti maris dapuen.

Ket nakitana ti panagapa ti ministro ken ni Madam Maria Cecilia. Dina naaw-awatan ta Ingles ti panagsarita dagitoy. Um-umkis ni Madam. Nakigtot ni Felipe idi pagammuan ta linipak ti ministro ni Madam. Nagsangsangit daytoy. Rimmasuk ti dara ni Felipe. Kayatna a ludeken ti ministro. Kayatna a rungrungduen.

Idi agangay, nakita ni Felipe ti iruruar ti napudaw a paningkiten a babai—nakapantalon iti maong ken nakatisert iti puraw—sa nagtartaray daytoy a nagturong iti ruangan ti rantso. A sinaruno met ti lugan a minaneho ti maysa kadagiti badigard ti ministro ken impapan ni Felipe a nagluganan ti ministro. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, nailasin ni Felipe a daytoy a babai, isu ti nagbalin a maysa kadagiti katalek ti ministro kadagiti aramidna iti politika. Ken nupay napaut a tiempo sa naibutaktak, nagbalin daytoy a maikadua nga asawana.

Nagtalinaed dita ni Felipe agingga iti rumabii. Kas indawdawatna, iti kuarto ti ministro a nagyan met laeng ni Madam.

Nagsidduker ni Felipe idi rugian daytoy ti aguyos. Timmangken ti pus-ongna. Nagkaling-etan. Nagsuot ni Madam iti para turog—daytay agsarsaragasag. Ad-adda la ket ngarud a nagrasuk ni Felipe. Saanen a makaidna. Nangruna ket nagpannimid ni Madam iti tawa a kimmita iti direksion nga ayanna. Kasla la ket ngarud nagminnatmatda.

Ngem saan a makita ti ayanna. Nasipnget ti ayanna.

Ket inruar ni Felipe ti mabagbagina ket rinugianna ti agkalos. Ngem apagbiit laeng. Masdaaw ta nagpayapay ni Madam. Umis-isem. Makitana? Imposible!

Immulog ni Felipe a pangsintiranna ken ni Madam. Ngem nagan-annad tapno saan a makita ti para bantay nga adda iti di unay adayo. Nagarudok a napan iti ridaw iti kosina. Induronna. Nagtiltil-ay. Atiwna pay ti pusa. Nupay damona ti sumrek iti dayta a balay, masdaaw ta ammona ti pagturturonganna. Immuli. Induronna ti ridaw ti kuarto ti ministro.

Ket addayta ni Madam a nakaidda iti katre a nupay nakatangepen ti tawa ken nasipngeten ti siled, agan-anaraar ti kinapudawna.

Kunam la no toro a baka a saan pay a nakapon ni Felipe a nangdarup ken ni Madam. Sirurugso ken sirurungsot a naginnalada.

ITI panangideklara ti Presidente a nalpasen ti Martial Law iti dayta nga Enero 17, 1981, bimmattawayen ti panaglikidar ni Felipe.

Intultuloyna ketdi ti nagagas. Insingasingna pay ketdi ken ni Tata Nardo a luktanda koma ti rantso iti aldaw ti Domingo kadagiti kayatna ti agpaagas. Gapu iti daytoy, inyaramidanda iti kalapawna iti asideg ti ruangan ti rantso.

Kas idi adda pay iti lugarda, nangikabil iti burnay iti sango ti kalkalapawna tapno adda pagipisokan dagiti agpaagas kenkuana iti uray mano a gatad.

Kas met idi adda pay iti lugarda, adda dagiti nangawis kenkuana a kaiddaenna ida. Nangruna dagiti babbai a di maputotan dagiti assawada. No saan nga iti ili, maikeddeng ti panagkitada iti asino man a mayat a makikaidda kenkuana iti Tagaytay, iti Batangas City, ken iti Alabang.

Sinigurado ketdi ni Felipe a maminsan laeng a makikaidda iti maysa a babai. Dina kayat nga adda mabukel a relasion iti nagbaetan dagitoy a babbai. Awan bibiangna no malaksid iti derrep, adda makarikna iti ayat kenkuana. Siguraduenna ketdi nga iti maminsan a pannakikaiddada, dinto malipatan dayta a babai iti unos ti panagbiagna—malaksid iti naidumduma ti rukodna a mabagbagi, agsasaganad a pagalimpatokenna ti babai a masansan nga umabot pay iti siam.

Sabali ketdi ti mariknana tunggal adda gundawayda ken Madam. Dina ammo no ayat. Ngem no mabalin, uray isu latta koman ti kakaiddana. Maminribu a nagangganas ti panagkaiddada ngem ken ni baketna. Dina maawatan ti riknana. Pudno a mestisa ni Madam. Ngem nataengan metten. Nasuroken a singkuenta daytoy. Ngem di maawatan ni Felipe ti bagina ta nagpaiduma ti raasna ken ni Madam. Naandur ketdi daytoy. Kabaelan daytoy ti makigiddan iti andurna. Sabagay, ad-adda met ketdi nga isuna no kua ti agtrabaho.

Mabalin a ti maminsan iti makabulan ken tinatakaw a panagkaiddada ti ad-adda a mangparasuk iti tunggal maysa kadakuada. Mabalin nga agan-annad ni Madam ket maminsan laeng iti makabulan a mapan iti rantso. Manipud idi agkakaiddadan ken Felipe, daytoyen ti binulan a makisarita ken ni Jessie a putot ni Tata Nardo iti maipapan iti ginanar ken kasasaad ti rantso. Nasigo met ketdi a rason—narigat a mapagatapan.

No kasta a madarimusmosanen ni Felipe nga adda ni Madam, ikagumaanna met no kuan ti agsida iti pangngaldaw ken pangmalem iti pindang a karne ti kabalio. Pangin-inutanna daytoy. Sagpaminsan no kua a mapan iti kabakiran iti abagatanen ti rantso ket makasukal iti bulos a kabalio. Soltingenna daytoy. Sananto reddeken ken pindangen. Kasla awan aniamanna kenkuanan ti agparti iti kabalio manipud nagsina ti danada ken Amigo. Kaykayatna a kasta nga adda gurana kadagiti kabalio. Ta no bay-anna ti bagina a manglaglagip iti naimbag a langenlangenda ken Amigo, agkakapsut ken agtigtigerger. Ngem no pagarienna ti gurana ken ni Amigo, nakapigpigsa ken nasidsidap ti panagriknana.

Tunggal agsida iti pindang a kabalio, naidumduma a pigsa ken andur ti mariknana. Nga isu met ti ipakatna iti rabii a panagkaiddada ken Madam.

Kadagiti damo a tawen ti relasionda ken Madam, adda iti America ni Junio nga agad-adal. Nagyamyaman ni Felipe. Ta dina la ketdi ammo ti mariknana no kasta nga agkaduada ken Junio idinto a kakaiddaenna ti ina daytoy. Naimbag ta nasintirnan ti riknana no kasta nga adda ti ministro. Makarikna iti nagpaiduma a pannakkel nangruna no kasta nga agtamed amin a tattao iti daytoy. Agtamed dagiti tattao iti asawa ti babai a pampanekpekenna!

Iti maysa a malem a panagin-inana, napasangpetna ni Tata Nardo iti kalapawna. Maar-arakattot daytoy a nangibaga a mapanda kano iti Makati a balay ti ministro. Adda kano napasamak a dakes ni Junio ket mapanna agasan.

Naglabbet ti narikna ni Felipe. Adda napasamak ken ni Junio a dida met ammo—mabalin a naaksidente ket nadunor ti saka wenno imana. Damona ti mapan iti balayda iti Makati. Damoda ti agkita manen ken Junio nga imbilangna a nalablabes pay ngem kabsat kalpasan a naaddaanda iti relasion ken Madam.

Dagus a nagtignay. Innalana ti backpack-na ket inkargana dagiti nadumaduma a pinagangona a bulbulong, ti botilion ti sininglagna a lana ti gulimba a niog. Kinuyog ni Tata Nardo, pinasayabsabna ti naglugananda a pick-up.

Kas kadagiti kaarrubada, dakkel ti balay da ministro iti dayta a subdibision iti Makati. Sa la naammuan ni Felipe ti napasamak ni Junio—napatrobol ti barkada daytoy iti barkada ti anak ti senador a kontra-partido. Agduan nga oras nga awan puotna.

Adda iti kuarto a pinagbalinda a pribado a pagagasan ti pamilia. Addaanda iti pribado a doktor ken tallo a pribado a nars. Adda dagiti ramramit a naikabit iti bagi ni Junio nga idi lukaisan ni Felipe, dinaydayawna ti kinabaked ken kinakidser daytoy. Kuna ti doktor, atapenna a napalek ti teltelna wenno napandagan ti barukongna. Agdadanag pay ketdin ti doktor amangan no na-coma ni Junio. Kuna kano met ti ministro a dida ipan iti ospital ta dakkel la ketdi a kantiaw kenkuana ti kontra-partido a politiko nangruna no awan gasat ti putotna.

Mismo a ti ministro ken ni Madam ti immasideg kenkuana ket agpakpakaasi dagitoy nga agasanna ni Junio. Nakarikna ni Felipe iti nagpaiduma a pannakkel. Agliplipias ti barukongna iti ragsak.

No mapalaingmo, itedko ti ania man a dawatem, kinuna ti ministro.

Nagkanta ti kaunggan ni Felipe ket natiliwna ti panagrimat dagiti mata ni Madam.

Inamirisna ti bagi ni Junio. Nupay adda panagkitakit iti biang ti doktor, inikkatna amin a nakakabit a ramramit ken ni Junio. Naduktalanna nga adda banag a naibalattad iti barukong ni Junio a nangtukkol iti dua a paragpag a namagilet iti barukong daytoy ket saan a makabomba a nasayaat ti puso. Pagimbaganna ta saan a nadangran ti puso. Immuna a sinimpana ti nagpadiwakal a natukkol a tulang. Inupranna iti lana dagiti pinaglalaokna a bulbulong ti alagaw, anabo, bulakan ken kahoy. Sa kalpasanna, intapalna iti barukong ni Junio. Binaredbedanna iti puraw a tela ti agarup sibubukel a bagi ni Junio. Inikkanna iti adu a salladay ta no bilang makapuot, saan a makapagballikid a dagus.

Kalpasan ti innem nga oras, nakariing ni Junio.

Imbilin ni Felipe a bay-anda a nakaidda a kasta ni Junio ket dida koma bay-an nga aggaraw. Subuanda no pakanenda. Imbilinna iti doktor ken kadagiti nars a tratarenda koma daytoy a kasla naaddaan iti operasion kadagiti kangrunaan a lalaemna a kalpasan iti sumagmamano nga aldaw sadanto padasen a patakderen ken papagnaen.

Naglaglagto iti ragsakna ni Madam idinto a tung-ed a tung-ed ti ministro.

“Ket ania ti kayatmo?” kinuna ti ministro. Duduada iti salas. “Inek-ektaria a daga idiay Cagayan? Maysa a takem kadagiti negosiok? Balay ken lote iti Metro Manila?”

“Bay-anyon, sir,” kinunana nupay iti tonada ti agpangina.

“Wenno kukuamon ti maysa a negosio? Daydiay rantso, sige, mabalinen.”

“Saan, sir. Saan a kasta. Kasla pamiliakayon kaniak. Saankayon a sabsabali. Agtrabahonak latta kadakayo.”

“Kasla saan met a patas para kenka, Felipe,” kinuna ti ministro. Damo a panangbalikas ti ministro iti naganna ket ad-addan a naragsakan. “Kunam a kasla pamiliakan. Ibilangmo ngarud a kasla putotka metten. Ala, ibagam ti kayatmo.”

“Kua, sir, agtrabahonak koma lattan a badigard ni Madam.”

Nagkatawa ti ministro ket kinuso daytoy ti buokna.

“Nanamnam-ay la a trabaho,” kinunana ni Felipe ket nagkatkatawa latta ti ministro. “Dakdakkel bassit a sueldo.”

“All the time,” kinuna ti ministro nga agkatkatawa latta. Inayabanna dagiti katulonganna ket nagpairuar iti serbesa. Pinaayabanna dagiti dadduma a badigardna ket nagiinumda. Pagyamanna kano dayta ken ni Felipe.

MAYSA a kuarto iti quarters dagiti katulongan ti nagyanan ni Felipe iti mismo a dakkel a balay ti ministro. Kas dinawatna, isuna ti nagbalin a badigard ni Madam Maria Cecilia. Ken drayber ta nasursuro met laengen ni Felipe ti agmaneho.

Masansan a mapmapan met laeng makimitmiting ni Madam kadagiti negosioda. No saan, mapan ag-shopping kadagiti alahas ken nangingina a badbado. No saan, mapan agpa-pictorial iti pagakkubanna a magasin, wenno agpainterbiu kadagiti programa iti radio ken telebision.

Uray kaskasano, sinursuruanna met ni Felipe nga agaruat iti umno. Nagminar la ket ngarud ti kalalaingan a taer ni Felipe. Nakadidillaw ketdi ti kinamaskulado ti taktakderna.

Ni pay Madam ti nangidarirag ken ni Felipe a manglukat daytoy iti banko tapno ti laeng libreto ti ig-iggemanna.

Iti sabali a bangir, pagimbaganna met a tinted ti kotse ni Madam. Ket no kasta a sakbay nga agawidda, yalada nga umuna iti lugan.

Awan ti bibiangda kadagiti nakakumikoman ti ministro a nagangayanna, nagbalin a sekretario sa senador. Idi agsasanggala ti damdamag maipapan iti pannakapapatay ti senador nga akimputot iti nakadisgrasia ken ni Junio, awan bibiangda. Idi napatakias ti Presidente babaen ti sekretario ken dagiti kakaduana, awan bibiangda. Awan bibiangda kadagiti pammapatay iti entero a pagilian. Awan bibiangda idi naibalud ti senador gapu ta maatap a mangiwaywayat iti pannakapatakias ti baro a Presidente.

Kasla ti lubong, kabukbukodanda ken Madam.

Iti biang ni Felipe, no kasta a mabuybuyana ti senador a mapalpalakpakan ken napalawlawan kadagiti tattao, makarikna iti pannakkel. Panagriknana, isuna ti mapalpalakpakan.

Naannadda ketdi ken Madam. Inkagumaanda nga iti imatang dagiti tao, ni Madam ti amo idinto a drayber ken badigard laeng ni Felipe.

DI pay natawenan ti putot ni Felipe idi dawaten ti inana nga aglusulos koman iti trabahona tapno kano maipamaysana a kitaen ti anakna ken ti asawana. Nupay madi ti panagawatna iti kitaen, saan nga immannugot ni Felipe. Dina kabaelan a panawan ni Madam.

Inkagumaanna ket ngarud ti agawid iti dua-tallo nga aldaw iti kada tallo a bulan. Sagpaminsan, kada innem a bulan. Ta narikut met ken napaut ti biahe. Sa saan met a talaga a magagaran a makakita kadagiti aginana. Umuna, awanen ti kinalasbang ken kinarasuk ti asawana a kinalkalikagumanna idi baro pay. Maikadua, masuron iti anakna ta ad-adda a tinawid daytoy ti kababagi daydi amana nga Ago a pamandeken a panguttongen. Ad-adda la ket ngarud a masair no adda iti balayda. Ta dina mailangsot kadagiti kainninumanna nga umalanto kenkuana a malalaki ti putotna. Nasipatna pay ketdi iti naminsan a nagawid daytoy nga agsangsangit ta nagpulong a kinabil kano ti kinaay-ayamna. Dina malipatan dayta a gundaway ta mismo a ti ama ti ubing a nangkabil iti putotna, inulina a kinabil met sa pinaammalanna iti kalibre 38, iti imatang dagiti kameng ti pamilia daytoy. Nasayaat met a napasamak dayta ta manipud idin, kas kuna ni inangna, limmikliken dagiti tao iti pamiliana. Naimbag, total, awan met ti masapulda iti sabali a tao.

Iti panagawidna iti dayta a Pebrero 1990, simmangpet iti balayda maysa aldaw sakbay ti maikatallopulo ket innem a kasangayna. Naipasagid ti inana nga adda dakes nga ar-aramiden ti asawana. Kuna daytoy a masansan a mapan aglaba iti karayan. Ket sa la agawid iti sumipnget. Ammonan ti kayat nga ipaawat ti inana. Ken mamati.

Ta iti dayta nga isasangpetna, ni laeng inangna ti nasangpetanna. Kas gagangay, adda iti eskuela ti putotna. Idinto a napan kano met naglaba iti karayan ti baketna. Iti dayta a kanito a nasdaaw ni Felipe no apay a mapan pay laeng aglaba iti karayan iti abagatanen ti immakaranda a bario a Centro East idinto nga adda met bubonda. Pudno a medio naapgad ti bubonda ta naapgad la ngarud metten ti karayan a lumasat iti laudenda, adda met naisangrat a pagsagatan a naidram a darat. Adda simngay a rurod iti kaunggan ken pus-ongna.

Simmangpeten ti putotna ngem awan pay ti asawana. Dina maawatan ti langa ti putotna. Maragsakan a saan. Makisarsarita kenkuana ngem nakapsut ti timek daytoy. Dina maiperreng dagiti matana. Agdadanag. Immulo ti pungtot ni Felipe. Nadissuanna ti putotna. Ngem saan a nagmangit daytoy nupay naglulua. Ni inangna ti bimmallaet kadakuada nga agama. Inar-arakup ni inangna ti putotna.

Kunam la no nakakita iti al-alia ti asawana idi sumangpet daytoy a sumipngeten. Tinaray ni Felipe a linipak. Naiburandis dagiti linabaan daytoy. Nagilus. Nagporpordios. Nagporpordios met ni inangna.

Iti karabianna, nailiwan ni Felipe ken ni Madam Maria Cecilia ket nakarikna iti raas. Nagpapasanna nga inyala ti asawana. Ngem kunam la no nangyala iti bangkay. Naamirisna a daytan ti kadaksan a panagkasangayna.

Nalagipna la ket ngarud ni Maestra Piling. Ngem idi nakitana iti daydi damo a panagbakasionna, saanen a kas agtutubo isuna a naawis ti riknana. Nakabakbaketen iti panagkitana. No kasla koma ken ni Madam Maria Cecilia nga iti laksid a nataengan ket nalapsat, naandur ken naayat latta, a, ket mapanna koma ulien yantangay nagbakbaket met daytoy a maestra.

Apagapaman a naalay-ayan ti barukongna. Rimmuar ket nagsigsigarilio. Nataliawna ti kuarto iti baba nga ayan da inang ken ti putotna.

Idi laeng a naamirisna a nagadu gayam ti muyong ken kaykayo iti likudan ti balayda. Mangmangngegna ti anasaas ti karayan a mano laeng a metro, madanon metten ti sabangan ti karayan ken baybay—rason no apay a naapgad ti karayan iti laudenda.

Tinangadna ti law-ang. Naglikigen ti gagan-ayan.

Nadlawna nga adda dagiti anabaab iti sango ti merkado publiko. Nalabit dagiti trakan nga agbibiahe iti daing iti Ilokos. Wenno dagiti mapan agdapon iti Buguey ken Aparri—Domingo ket aldaw dagiti dapon dagitoy.

Pagam-ammuan, iti dina ammo a direksion no naggapuanna, nagpakita kenkuana ti dakkel a tao. Nangisit daytoy. Wenno nasipnget ti ayanna ket dina mailasin a nasayaat? Nalagipna a nagpakita manen daytoy kenkuana idi pinatakderna daytoy balayda. Agarup tuknuen daytoy ti balay. Nagadiwara ti dangro daytoy ket simgar ni Felipe. Dagus ketdi nga inasutna ti kalibre treintay otsona ket pinaturonganna ti dakkel a tao. Nagkatawa ketdin daytoy ket nagsubli la ket ngarud manen ti siudotna.

“Dakes a babai dayta asawam, kaanakan!” kinuna ti dakkel a tao.

Kasla natapis ni Felipe. Nagrupanget.

“Tinakkiandan ‘ta alipusposmo! Daydiay kinabilmo a lalaki ti lalakina!”

Rimmasuk ti dara ni Felipe. Tinallikudanna lattan ti dakkel a tao. Dagus nga immuli. Idi makastrek iti siledda, pagammuan ta kasla addan ti dakkel a tao iti likudanna. Agar-arasaas.

“Dakes a babai dayta! Tinakkiandan ta alipusposmo! Daydiay kinabilmo a lalaki ti lalakina!”

Kinitana manen ti matmaturog nga asawana. Mayat ti panangkawil daytoy iti salladayna. Napia pay ‘ta nakidiablo a pungan, nakunana. Nakaisem ti asawana—matmaturog a nakaisem! Impapanna a tagtagaimpen la ketdi daytoy ti panaginnayatda ken ti lalaki daytoy. Dagiti animal!

Sintagari, inasitgan ni Felipe ti asawana. Inwalinna ti luppo a nangkawil iti pungan. Innalana ti pungan ket sakbay a maitakkabna iti rupa, nakitana a nakigtot ti asawana.

Ngem awanen ti naaramidan daytoy malaksid kadagiti karamut kadagiti takiag ni Felipe.

Kalpasanna, inyurnosna ti bangkay ti asawana. Kas iti panangyurnosna iti daydi loko a Tom Gutierrez.

Idi tumaliaw iti ridaw, nakalukat daytoy. Nakatakder dita ti putotna. Agsangsangit nga agpaypayegpeg. Simleng ti panagkitana.

“Umadayoka kaniak, anak ti diabloka!” imbugtakna.

Kellaat a nagparang ni inangna dita a siaalisto met a nangatibay iti putotna.

IDI aglawag, kuna ni Felipe kadagiti polis a nagimbestiga a nabatibat ti asawana. Inikkanna ida iti kalalainganna a kantidad.

Idi mayurnos ti pannakabalsamar ti bangkay ti asawana, isu pay laeng ti pannakalagipna iti putotna. Sinaludsodna iti inana ket kuna daytoy nga idi makaulogda iti napalabas a rabii, impanna iti siledda. Sa napan nangala iti sangabaso a danum. Ngem idi agsubli, awanen ti ubing.

Nagrupanget ni Felipe. Madamdama, adda manen dagiti arasaas.

“Bay-am daydiay nga ubing! Putotmo, aya?”

“Bay-andak, nakidiablokayo!” kinunana nga imbugtak.

Nakigtot ni inangna. “Apayen, Ipi? Ania’t kukueemon, anakko?” Ket nagdung-awen ni inangna.

(Adda tuloyna)

Napalabas a paspaset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, 09171360110.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine