Panangsapul Iti Puraw A Kabalio (17)-Bannawag

Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG

(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)

17 | KAPURPURAWAN/KIDEM

ITI dayta a rabii, nagpatagtagainep ken ni Miguel ti burangen. Iti tagainepna, nagrangetda. Agingga a narimpongna ti burangen. Ngem imbes nga agpakaasi daytoy, nakatangtangig ketdi a nangibaga nga isuna ket kabsat ni lilongna nga Ago nga ama daydiay ayup a Felipe. Nga awanen ti maaramidan ni Miguel, mayat man wenno saan, iti panagedadna iti tallopulo ket innem, ti bileg a liniklikanna iti duapulo ket uppat a tawen, sumangbayen kenkuana—a pulpulos a nangisit, awanan iti kinapuraw. Kayatna a sawen, pasig a mangipaay iti kinadakes, awanan iti kinaimbag. Dayta kano ti gunggonana iti panangliklikna iti daytoy.

Ket iti tagainepna, binagkong ni Miguel ti burangen. Pinapatayna ti burangen.

Idi dimteng ti parbangon, ti met lakay a puraw ti simmublat iti tagainepna. Naklaat iti imbaga daytoy a dimtengen ti tiempo. Iti dayta nga aldaw a panagkasangay ni Felipe ket kakapsutna, masapul a sanguenen ni Miguel ti bukodna a dangadang, para ken ni Eliezer a putotna. Tapno saan a kumpet ti lunod ken ni Eliezer, masapul a sakbay ti maikadose a kasangay daytoy, masapul a makidangadang ni Miguel para iti daytoy.

Kuna pay ti puraw a lakay nga apaman nga agtawen isuna iti tallopulo ket innem—a tallo nga aldaw laengen—nga awan ti inaramidna, pagangayanna nga imatonan isuna ti nangisit a bileg ket umuna ti putotna a biktimaenna—no saan a makalibas daytoy. Ngem no makalibas man, agdalan met laeng ni Eliezer iti kas iti kinarikut a naglasatanna.

Ania ti aramidek? Nasaludsod ni Miguel nupay iti tagainepna, saan met a nagsao.

Dua, kinuna ti lakay a puraw. Masapul a pumusay ni tatangmo.

Papatayek?

Mabalin nga uray saan a sika mismo. Ti nasken, matay isuna. Ngem saan a kas kalakana. Masapul nga iti mismo a maika-60 a panagkasangayna—ita nga aldaw. Ta no saan, agbiag isuna iti nabayag tapno maimatanganna ti agtultuloy a pannakailunod ti kaputotanyo. Ita nga aldaw a kasangayna ta iti daytoy a tiempo ti ilalasatna iti kinamortal a mapan iti kinaaningaas. No pumusay ti mortal a bagina, madusa kadagiti nagbasolanna agingga a mapakawan. No matay ni tatangmo, isu ti umuna nga addang tapno maipaayan ti putotmo iti biag a nawaya kadagiti tanikala ti kinadakes.

Kalpasanna?

Ti maikadua nga addang, maammuam apaman a maiwayatmo ti umuna.

Ngem kasano a masarakak daydiay ayup a Felipe?

Iti kapurpurawan, adda sadiay ti dalan ti pannakaisalakan.

Kapurpurawan?

Wen, kapurpurawan. Mapanka idiay kapurpurawan.

Panawak ‘toy putotko? Kasano no maisagmak?

No kasano a dika naisagmak idinto nga as-asidegka iti pannakaisagmak, kasta met a mapaltiingan ti putotmo kadagiti nasken nga aramidenna. Ngem maminpinsan laeng a tumalged kalpasan a maiwayatmo dagiti nasken nga aramidem.

Kombinsirennak man a mamati kadagiti imbagam.

Kunam la no kasla lusis a pettat a nagbettak ti puraw a lakay—nasisirap ni Miguel. Idi aglumen dagiti nagparsiak a lawag, adda nabati a puraw a tumatayab a nagpaypayakpak. Idi laeng a naamiris ni Miguel nga adda laeng isuna iti siledda ken ti putotna ken kasla saan met a tagainep ti napasamak kenkuana ta makitana ti pakabuklan ti siled; makitana ti putotna a narnekan ti turogna iti abayna. Sinipsiputanna ti tumatayab a nagrikusrikus iti pakabuklan ti siled a nalabit kayat nga ipamatmat daytoy ken ni Miguel a pudno, saan a tagainep ti mapaspasamak. Ti adatna, kayat ni Miguel ti agkuti ngem saan a makakuti—a kas met laeng kadagiti immun-unan a panagtagtagainepna, wenno pannakabatibat pay ketdi ta saan la ngarud a makakuti nupay adda met panamatina a siririing ti panunotna iti realidad.

Nagpaypayakpak ti tumatayab sa pagam-ammuan ket nagsuek iti sakaanan ti katre. Limteng ti sipnget iti siled ket limtaw ti agandap ti tinukelna a rosario a naisab-it iti diding iti sakaanan ti katre a mangsilsilnag iti wall clock nga adda iti ngatuen daytoy—alas tres. Isu met ti pannakakuti ni Miguel iti bagina. Bimmangon ket inasitganna ti nagsuekan ti tumatayab.

Ngem awan ti tumatayab dita, ketdi ni Isabela a pusana ti adda. Ngiaw, kinuna ni Isabela. Ni Isabela ti lakay a puraw? Limmagto ti pusa a simmalpa iti katre sa dinanggilna ti rupa ni Miguel.

Maburburtiaan, inasitgan ni Miguel ti putotna ket minatmatanna ti rupa daytoy. Makarikna iti kinatalged ta agarup agkabagbagi ken agkalanglangada. Natawid pay daytoy ti laingna iti numero. Saan met a naayat a makiriri. Adayo nga umala ti putotna ken ni daydiay ayup a Felipe.

Ngem kuna ti puraw a lakay, masapul a mapapatay ni Felipe. Para kano iti wayawaya ti putotna. Nakarawa ni Miguel ti punial a masansan nga isabbikelna. Para iti wayawaya ni Eliezer. Nakarawana met ti kuentas a bassit a punial a masansan nga ibolsana. Para iti kinatalged ni Eliezer.

Dina nagawidan ti bagina ket inappupona ti rupa ni Eliezer. Inosente kadagiti mapaspasamak. Malaksid iti naminsan a dinakamat daytoy idi apagtapogna iti elementaria a nakatagtagainep iti puraw a lakay. Dina ania nga inunton ta ammona, isu met laeng ti lakay a puraw a masansan nga agpatagtagainep kenkuana, a kaano laeng, nagbalin a tumatayab a mabalin met a daytoy pusa a tinartarakendan iti nabayag. Natalged iti dayta. Asideg iti posibilidad a saan pay a nagpakpakita iti putotna daydiay a burangen. Ket no kasta, dakkel ti posibilidad a maispalna ti putotna iti daytoy lunod nga ibakbaklayda.

Ngem segun iti lakay a puraw, adda pay nasken nga aramidenna. Nasken pay a mapapatay daydiay ayup a Felipe. Nalabit, daytoyen daydi dinakamat ti puraw a lakay a dangadang. Nagkidem ni Miguel ket nagsennaay.

“’Pang?” timek ni Eliezer. Nakariingen. Nagmulagat ni Miguel. Nakitana ti masmasdaaw a rupa ni Eliezer.

“’Pang, ania ti orasen?” kinuna ti putotna iti Tagalog.

“Alas tres,” kinuna ni Miguel iti nakapsut a timek. Alas tres ti parbangon, maikapat nga aldaw ti Pebrero, maikainnem a pulo a panagkasangay daydiay ayup a Felipe.

Saan a nagawidan ni Miguel ti riknana ket kinunana, “I love you, Eli.” Insagaysayna dagiti ramayna iti buok ti putotna.

“Labyu met, ‘pang,” kinuna ni Eliezer. “Alas kuatro kadin?” sinaludsod daytoy iti Tagalog. Alas kuatro nga agririingda. Alas singko media met a sumangpet ti maysa kadagiti dua a taksi a kinatulag ni Miguel nga agsinnublat a mangsukon kadakuada. Saan ngamin nga umabot iti ayanda ti school service ti eskuelaan da Eliezer. Idi saan pay a nagabrod ni baketna, aggigiddanda a pumanaw. Apagisu nga alas sais media a maitulodda ni Eliezer—nasapanto pay laeng ti oras para iti trabahoda ken baketna: alas otso iti daytoy idinto ta alas nuebe kenkuana iti pagtagilakuan dagiti instrumento.

“Alas kuatro kadin, ‘pang?” kinuna manen ni Eliezer iti Tagalog.

“Saan pay,” kinuna ni Miguel. Ita nga aldaw, kinuna ti lakay a puraw. Ta no saan, agbiag isuna iti nabayag tapno maimatanganna ti agtultuloy a pannakailunod ti kaputotanyo.

“Ngem bumangonkan,” kinuna ni Miguel. “Oks no nasapsapa nga agsaganata. Agurayka,” kinuna ni Miguel ket inruarna ti kuentas a bassit a punial, “oks met daytoy a kuentas. Ngem siempre, isuotko kenka tapno adda an-anibmo. Pangontram iti ania man a kita ti kinadakes.”

Immisem ni Miguel a nangkuso iti buok ti putotna. “Ikarim a dimo ik-ikkaten, wen? Uray ta astig met ti langana.”

Napaisem met ni Eliezer. Nalabit gapu ta manmano a maimatanganna nga umisem ni papangna ken manmano nga agdungngo daytoy kenkuana.

“Promise,” kinuna ni Eliezer, “cross my heart.”

NARIWET pay idi rummuar da Miguel ken Eliezer iti kaserada. Pinennek ni Miguel ti kanawan a bolsana nga ayan ti pamuskolen a pinapel a kuartana. Inur-urnongna daytoy iti bolsa ti bahona. Insangratna para iti daytoy a pangpanggepenna nga aramiden.

Apagruarda, naklaat ni Miguel idi nasaripatpatanna ti burangen iti sirok ti maysa a kayo. Pinetpetan ti kanigid nga imana ti kanawan a dakulap ni Eliezer idinto a kinarawa ti kanawanna ti insabbikelna a punial.

Ti adatna, kellaat a nakarikna iti sagabasab. Sa nariknana ti raas a mangdangran ken ni Eliezer. Dagus nga inibbatanna ni Eliezer sa nagkidem ket nagkararag. Sa kalpasanna, kunam la no adda iggemna a gitara ket nagtignay dagiti ramayna.

Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum

Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!

In-inut a nariknana a napukaw ti raasna a mangdangran iti putotna. Idi nagmulagat, masmasdaaw ni Eliezer.

“’Pang, apay?” kinuna daytoy.

“Awan,” kinuna ni Miguel.

Apagisu a makalugan iti taksi ni Eliezer idi kellaat a nagparang ti burangen iti abay ni Miguel. Dagus a nakarawa manen ni Miguel ti punial iti sakibotna. Kayatna nga aramiden ti inaramidna iti tagainep. Ngem pinengdanna ti riknana. Into ket no ania ti pangipatuan ti drayber ken ti anakna.

Nagngirsi ti burangen: “Umayen kenka ti lunod! Dimon maitarayan! Mayaw-awanmo pay laeng ita! Ngem madamdama, dimon maliklikan!”

Inwaras ni Miguel ti panagkitana iti aglawlaw. Karkardayo nga awan matatao iti subdibisionda. Idinto a ti drayber ti taksi, kasla awan met ti aniamanna a mangkutkutingting iti istereo ti lugan a pangur-urayan nalabit daytoy iti ilulugan ni Miguel. Idinto a ni Eliezer, masmasdaaw manen a nakataliaw kenkuana.

Nagsao manen ti burangen: “Umayen! Pulpulos a nangisit! Nakadamdamsak!”

Igasanggasat koman ni Miguel nga uray makita ni Eliezer ngem iti maimatangan daytoy ti burangen, pagam-ammuan ta nagngarawngaw ni Isabela a pusana a nangpasgar iti burangen. Kunam la no nakakita iti higante a tigre ti burangen ket nagbuatit. Kinamat ni Isabela ti burangen agingga a nagpukawda iti ruangan ti subdibision.

NAGKIDEM ni Miguel idi agandaren ti naglugananna a bus a Partas a nagkaratula iti "Pagudpud." Indawatna iti dina masinununo no asino a Mannakabalin-Amin a salakniban koma daytoy ti putotna. Pabasolenna ti bagina ta mariknana a mabalin a nagkurang ti panangisaganana kadagiti aginana no dumteng man daytoy a gundaway. Binay-anna a nagabrod ti asawana a dina man la inikkan iti pamalpalatpatan iti daytoy nga aramidenna. Dina met pinakaammuan dagiti nakaikamanganna tapno mabantayanda ti putotna. Nalabit gapu ta indandanagna a mabalin a nalaka a mabantayanda met dagiti tignayna ket mabalin nga agpilit ti anakna ti panangsapulda kenkuana. Narigat no kasta ti mapasamak. Namak pay no isuda ti maisagmak. Nasaysayaat no awan a pulos ti pamalpalatanda iti aramidenna. Total, naibaga met ti puraw a lakay a no kasano a natarabay kadagiti nasken nga aramidenna kastanto met ti mapasamak iti putotna—ket sapay la koma ta agballigi iti aramidenna tapno matarabay ti putotna iti naimbag a biag.

Napanunotna la ket ngarud manen ti posibilidad a di la koman nagas-asawa. A binay-anna la koman nga agnanayon a kinamkamat isuna ti lunod. A mabalin met koma nga agnanayon a dina maitarayan ket mabalin nga adda gundaway a makamatan isuna ket namak payen no nagbalin met nga ayup a kas iti daydiay ayup a Felipe a nagbibiag a maysa nga anniniwan iti sidong ti sipnget.

Ngem sabagay, awan met ti duliananna. Ta nagbibiag met isuna iti laksid ti kagimongan dagiti kadawyan a tattao nga agbibiag a gagangay—agtrabaho, mangan, makinaig iti pada a tao, ken mangpatan-ay iti pamiliada nga awanan iti nakaitalianda a lunod. Nalabit, sineknan met lattan iti kasta a raas—a kayatna met uray kaskasano ti mangpadas met iti gasatna no kasano ti agbiag a kadawyan. Isu a binay-anna lattan ti bagina a rineyp ni Marina. Nakaay-ayat. Siempre, awan la ketdi ti mamati a kasta ti napasamak. Ta nakapimpintas met ni baketna. Idinto nga isuna, gagangay laeng ti rupana sa pay kullapit ti bagina.

Ngem dayta ti pudno. Ginundawayan isuna ni Marina. Iti daydi rabii a nabartekda, kellaat lattan a sirarasuk a linailo ni Marina agingga a rimmabaw daytoy. ‘Tay kunada a nayanud isuna iti darang ti bagi ni Marina. Nupay saan met a dina kayat ti napasamak. Patpatgenna met ketdi ni Marina—kinapudnona, unay-unay. Ngem no mabalin, dina koma kayat nga adda mairamraman iti lubongna. Nga imetenna lattan a bukbukodna iti agnanayon ti lunod. Ngem segun iti lakay a puraw, panangaklon met dayta iti bileg ti dakes—panagbaybay-a nga agari ti kinadakes. Mabalin a dayta ti naikudi, kasta ti pammati ni Miguel. Ket ti aramidenna, isu ti pasetna a ti banagna, mabalin nga ammon ti Mannakabalin-Amin.

Apaman a naitulod ni Miguel ni Eliezer iti pagadalan, nag-deactivate iti account-na a Domingo Adviento iti Facebook. Sa kalpasanna, gimmatang iti baro a simcard ket nag-avail kadagiti promo ti telco tapno makapaginternet. Iti Google, intipana ti "kapurpurawan." Nagparang ti Kapurpurawan, Burgos, Ilocos Norte ket nakitana dagiti ladawan dagiti puraw a batbato. Nagparikna kenkuana a dita ti impaltiing ti lakay a puraw nga ayan ni Felipe.

Inklikna ti link a http://philpad.com/kapurpurawan-rock-formation-ilocos-norte-philippines-amazing-rock-and-beach/ket napan iti blog ti maysa a Fehl Dungo. Adda sumagmamano a ladawan a pakairamanan ti ladawan nga ayan ti nasao a blogger—pammaneknek la ketdi a nakapan daytoy iti nasao a disso ta adu met ngaminen dagiti magsi-recycle kadagiti materiales iti internet.

Napauluan ti Ingles a blog post iti Kapurpurawan Rock Formation Ilocos Norte Philippines | Amazing Rock and Beach, dinakamat ti blogger a maysa kadagiti naisangsangayan ken ken makaabbukay-rikna a kinadatdatlag iti Filipinas a nakitana ket ti Kapurpurawan Rock Formation iti Burgos, Ilocos Norte. Segun iti daytoy, napanda ken dagiti kakaduana iti daytoy a disso kalpasan a binisitada ti nalatak a Cape Bojeador Lighthouse. Dinakamatna nga impaskilna dagiti ladawan a naala iti biaheda iti Ilokos partikular iti nasao a napintas a lugar, no kasano ti mapan, ken no mano ti magastos.

Nakarawa ni Miguel ti kanawan a bolsana. Dina masinunuo no makaanay daytoy a gatad iti panangisayangkatna iti masapul nga aramidenna. Agpampannuray laengen ti nalaus a kalikagumna a mangipaay iti naimbag a kasasaad iti putotna.

Nagsenaay sa intuloyna a binasa ti blog post. Segun iti blogger, masarakan ti Kapurpurawan Rock Formation iti nalatak a Kapurpurawan Beach (kas pangawag dagiti agindeg) ngem no kitaem iti mapa, adda daytoy iti Bangui Bay. Kuna daytoy nga apaman a nakitana ti naisangsangayan a disso, dinamagna iti tour guide nga inawaganna iti Manong no ania ti kayat a sawen ti "kapurpurawan." Kuna met ni Manong a puraw ti kayat a sawen ti Kapurpurawan. Ket impetteng ti blogger a pudno a nakapurpuraw ti datdatlag a kabatuan.

Ipalagip daytoy ti dakkel nga ivory a kasla barangay iti tuktok ti maysa a bantay. Naunday a panawen ti panangmuli ti nakaparsuaan babaen ti awan sarday a tapliak ti danum ken panagbettak ti dalluyon. Naisangsangayan ti buya ti kabatuan nga aplaya. Tunggal paset daytoy, mangipaspasimudaag iti kabukbukodan nga istoria ken mangipalpalnaad iti datdatlag a pakasaritaan ti lugar a nayabel iti panagtulid ti panawen.

Dinakamat pay ti blogger no kasano ti mapan iti Kapurpurawan Rock Formation.

Magnaka iti Pan Philippine Highway iti Burgos, Ilocos Norte, ket apaman a magteng ti ili ti Bangui ken ti Cape Bojeador, nalaka laengen ti mapan iti Kapurpurawan. Asidegen daytoy iti nalatak a Bangui Wind Mills.

Iti sabali a bangir, ti ayanna nga ili ti Burgos, naipanagan iti martir a padi a ni Jose Burgos (maysa kadagiti tallo a padi iti Gomburza). Sakbayna, Bangbanglo ti sigud a nagan ti lugar gapu ta agadiwara ti ayamuom dagiti nadumaduma a sabsabong.

Mano met ti bayadan tapno makastrek? Libre. Awan ti bayadan a mapan agpasiar ken agpaala iti ladawan.

Karaman kadagiti dadduma pay nga aktibidad iti dayta a disso ti panagsakay iti kabalio ken panagkalay-at iti bantay. Maibalakad ti panangitugot ti asino man a mapan iti napuskol nga anteokos ken sarong a pangsalaknib iti kudil iti natadem a sirnaat ti init. Mangitugot met iti Gatorade wenno danum tapno saan a maadasan iti likido. Nasaysayaat pay no mangitugot iti payong ta nupay napudot ti darang ti init, kasla agar-arbis met a kanayon gapu iti barasibis dagiti agbettak a dalluyon.

Kellaat a narikna ni Miguel ti naggiddan a panagbara ken panaglamiis ti bagina. Nagngasib. Idi a madlawna nga idinto ta timmama kenkuana ti raya ti init, nakaanta met iti lulonanna ti aircon ti lugan. Addadan iti dalan a nangbeltak iti nawatiwat a kataltalonan. Mabalin nga NLEX wenno SCTEX. Nadlawna nga agar-arbis iti ruar. Agin-init-agtudtudo!

Sinagabasab. Nagtaltag dagiti pangalna. Nagpayegpeg. Pagimbaganna ta awan ti kaabayna iti tugaw, manmano ti pasahero ket awan ti nakaimatang iti idiarna. Tinannawaganna dagiti manmano a pasahero nga addaan iti nagduduma a lubong—adda agselselpon, adda agmennamenna, adda narnekan.

Pagammuan ta sineknan lattan iti naidumduma a raas a kayatna a dangran dagiti amin a pasahero agraman dagiti konduktor ken drayber. Nagkidem ket nagkararag manen. Kasla agmauyong a nangyarasaas iti “Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum/ Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!”

Di ammo ni Miguel no nagtagtagainep wenno nagdardarepdep. Panagriknana, kasla isuna ti blogger ti kabasbasana a blog post ket isuna mismo ti nakapadas iti sinurat daytoy. Ngem iti tagainep wenno iti darepdepna, agarup puraw amin a makitana malaksid iti sangkatulnek a nangisit a mabalin nga iti bandana iti daya. Inggay-atna a danonen dayta a tulnek a nangisit ngem imbes a dumakkel daytoy bayat ti panagpadayana, ad-adda ketdi a bimmassit agingga a nagpukawen iti tagainep wenno darepdepna.

Ket iti panagmulagatna, maipasabat ti nakatadtadem a rayus ti lawag banag a namagkidem kenkuana.

Ti sumagmamano a gundaway a yuulogna no kasta nga agsardeng ti bus tapno mapan agpaksay wenno mangan wenno agmerienda, kasla pay ketdi paset ti tagainep wenno darepdepna. Agtatapaw. Nangruna no umagibas iti panunotna dagiti aginana.

NALAWAG pay idi ibaba ti bus iti nagsapalan nga ayan ti panakkelen a kubo a nakaimuntaran ti trapal a nakasuratan iti pangablaaw iti isasangpet iti Kapurpurawan. Dagus a sinabet ti napigsa a pugso ti angin a naglaok a nabara ken nalamiis. Naidumduma.

Iti ayanna, dina makita dagiti puraw a kabatuan ketdi dagus a natangadna ti sumagmamano a higante a windmill. Nasdaaw gapu ta saan a nadakamat daytoy iti nabasana a blog post. Nalipatanna a kinita ti petsa no kaano a naipaskil ti nasao a post. Nagangayanna, nairayo a nangtangtangad iti kaasitgan a windmill ket naisursurot ti imatangna a nagtaytayyek. Panagriknana, ti pugso ti nasalimuot nga angin a mangay-ayam kenkuana, apaman a maumaan daytoy, agdiretso ti nasao nga angin ket tumipon kadagiti angin a mangipatpatayyek iti higante a paligpalig. Sinungsungka la ket ngarud ti panunotna nga idi mangrugi nga agtayyek daytoy a paligpalig, kasano a nangrugi a nagtayyek? Nagpangato sa nagpababa kadi? Nagpakanigid? Nagpakanawan? Manipud nangrugi nga agtayyek, saan kadin a nagsarsardeng?

Pagimbaganna kadagitoy a paligpalig, iti laksid ti kinaawan-kaes-eskanna nga agtultuloy a panagrikrikus, paandaren daytoy dagiti makina nga agparnuay iti koriente nga aramaten dagiti umili. Idinto nga isuna, kasla iti daytoy kalsada a diretso nga uged. Ti adatna, sangkabassit laeng isuna nga uged. Ken saanen a makapagmaniobra. Saan a makasubli iti naggapuanna. Wenno tulnek laeng isuna? A saan met a nakayuged iti kaipapanan no di ket sangkabassit-usit laeng a tulnek, awan makadkadlaw iti ilulutuad ken pannakapugasna.

Ngem saan. Adda dagiti aginana. Nangnangruna ni Eliezer. Adda ti putotna a mangnamnama iti aramidenna. Masapul nga umaddang. Masapul a yugedna ti kaipapananna para iti anakna.

Natukay idi pagam-ammuan ta adda nagsardeng a traysikel iti sangona. Sinaludsod ti drayber no papananna.

Nagam-amad. Dinakamatna dagiti bambanag a mabalin a mangitunda iti ayan daydiay ayup a Felipe. No adda am-ammo daytoy a nasidunget a lakay a mabalin nga agobra iti adda pakainaigan ti kabalio.

Kalpasan ti pannakiuman ti drayber kadagiti padana a drayber a naguummong iti sidiran ti panakkelen a kubo, kuna daytoy nga adda dida unay mailaslasin a lakay a mangiwarwardas iti naiputputong a pasto, agnaed met daytoy iti naiputputong a balay—a madanon laeng babaen ti panangpagpagna iti agarup sangakilometro a desdes manipud iti nagnguduan ti rough road nga isu met ti mabalin a pangitulodan daytoy kenkuana. Intudo daytoy ti daya. Tinannawagan ken kinuyepanna dayta a disso a dumna iti taaw ken naglulonan kadagiti dapuen nga ulep. Kasla agar-arbis dita. Wenno barisbis dagiti agbettak a dalluyon? Segun iti drayber, kinapudnona, mabalin a pagpagnaen no magna iti Kapurpurawan ngem adayo unay. Sa maysa, natitirad dagiti batbato no magna iti igid ti baybay. Sa maysa, dandanin agtabon ti init. Kasayaatan ti panangitulodna iti traysikel ket magnada iti national highway sa agpaamianan iti nasao a rough road nga agpatingga iti pangrugian ti nakipet a desdes.

Sineknan ni Miguel iti panagduadua. Kasano kasierto nga adda dita ti ayup a Felipe? Umdas kadin dagita pamattapattaan laeng a talaga nga adda dita?

Iti kapurpurawan, adda sadiay ti dalan ti pannakaisalakan. Segun dayta iti lakay iti tagainepna. Pudno ngata? Daytoy a kasasaadna, kasla makigasanggasat a tumaya iti lotto. Ngem napia pay iti lotto ta iti laksid ti kinaadu a ribu ti tiansa a saan a sumakto ti tinayaanna, adda lohika dagiti numero a mabalin nga umeksakto. Idinto a daytoy aramidenna, agpampannuray kadagiti pagduaduaanna laeng a paltiing.

Ngem sabagay, immaboten iti kastoy kataeng a kasla awanan lohika dagiti mapaspasamak kenkuana; a kasla saan a nakaangkla iti realidad dagiti mapaspasamak iti biagna, iti kaputotanna.

“Sige,” kinuna ni Miguel idi agangay.

“Ngem, manong, daydiay a desdes, nailet unay ken nasikko ken agpangato-agpababa,” kinuna ti drayber.

“Sige,” kinuna manen ni Miguel.

“Ngem, manong, arkila no kua, ket mapan a tres sientos.” Narikna ni Miguel a presio ti dina kayat ti agitulod.

“Sige,” kinunana man met laengen. Sa limmuganen.

Nasipngeten ti aglawlaw idi makababa iti traysikel. Nalabit gapu kadagiti nadumaduma a muyong ken kaykayo. Ta iti naggapuanna, agal-alinaga pay met ti lawag nangruna ket nayintar iti agsumbangir nga abaga ti desdes dagiti agsabsabong a kawkawwati. Nupay derosas ketdin ti tangatang iti laud. Malaksid a mabalin nga agtabonen ti init, anaraar daytoy dagiti naglalaok a sabong ken bulong ti bangar, bagbag, ken kabaliero. Inagsepna ti aglawlaw ket naangotna ti nagadiwara nga ayamuom—pudno a bangbanglo daytoy a lugar.

Sinangona idi agangay ti desdes nga impatuldo ti drayber. Napuskol dagiti kaykayo ngem madlawna, addada dagiti nakitkitanan a kaykayo kas iti kallupit, salaysay, ken kapasanglay. Iti uluanan ti desdes, kunam la no parabantay a soldado ti puon ti kabaliero—nagkeppeten dagiti bulongna idinto ta agandap-andapen ti derosas a sabsabongna.

Adda ngata dita? Manen, simnek ti panagduadua ken ni Miguel. Kasanon no iti ungto daytoy a desdes ken kasipngetan, awan ti agur-uray kenkuana no di kasipngetan ken mangliwengliweng a desdes? Sigurado a la ketdi a ditan ti pagnguduan daytoy a pannakigasanggasatna. Sigurado nga agpatingga ditan ti kinatulnekna.

Immanges iti nauneg. Nagkararag iti Mannakabalin-Amin. Ket inkeddengna ti makigasanggasat.

Idi umaddang, kunam no baton ti orkestra ti pugso ti angin a nangisenias iti panaggigiddan a panaguni dagiti nadumaduma a pinarsua iti dayta a disso. Simgar ket apagapaman a nagsarimadeng. Nagkidem ket kinunana “Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum/ Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!”

Agingga nga iti panagriknana, dagiti nadumaduma a kaykayo ken pinarsua iti aglawlawna, kas kadagiti dina am-ammo a pinarsua a mangbuybuya bayat ti panagtokarna. Makitkitada isuna. Ammoda ti ar-aramidenna. Ngem agpannuray kenkuana ti parnuayenna a tignay para iti panagballigi ti aramidenna.

Nupay bayat ti yuunegna iti kabakiran, ngumisngisit met a ngumisngisit ti aglawlaw. Pumigpigsa a pumigpigsa met dagiti uni dagiti pinarsua nga iti panagriknana, addan sabsabali pay a nailalaok a mangmangkik. Uray kasano ti panangipapilit ti utek ken panunotna a masapul nga agtalinaed a kalmado, dina maiturong ti mortal a bagina nga agtignay iti nakaparsuaan dagitoy— a maaliaw kadagiti nakaal-aliaw iti aglawlaw. Ket napetpetanna ti insabbikelna a punial sa inkaradapna dagiti sakana bareng makasalaw iti puted a sanga a mabalin a pangarmarna iti alingo wenno uleg wenno ania payen a pinarsua wenno mangmangkik no isu. Tinabbugaanna ti nakemna iti pannakaamirisna ti kinanengnengna: adda koma iggemna a plaslayt a pangtulengna iti ania man a dumteng a riribuk iti panagdaliasatna.

Nagangayanna, no maktangan dagiti mulagatna a mangmirmira iti puraddaw ti desdes a sursurotenna, yangadna ti rupana iti espasio nga ayan dagiti kapasanglay ta uray kaskasano, gapu ta agarup sanga laeng dagitoy, manartarus ti imatangna iti dapuen itan a tangatang.

Ngem kellaat a napasarimadeng idi pagam-ammuan ta dagiti nakabitin a bunga dagiti kapasanglay, nadlawna a nagpalpallayog. Ket iti idudupag ti angin, naruros dagitoy. Ngem imbes nga agtinnagda iti daga, pagammuan ta nagukrad dagitoy ket nagpayakpakdan. Panniki? Nagpangen dagitoy ket kunam la no nagkaykaysada nga agturongen dagitoy kenkuana. Giddato nga inasutna ti punial iti bakrangna ket inkidemna nga inyarmar. Ngem kellaat a naglawag ti alintataona. Idi agmulagat, isu met ti panagbettak dagiti pangen ket naiburandis dagiti makasisirap a lawag. Kasla kapas? Ngem saan. Nagkidiapkidiap dagitoy.

Kulalanti!

Kasla nagbangabanga dagiti kulalanti kenkuana. Nakalawlawagen ti aglawlaw.

Nagtatakder ni Miguel. Adda dagiti kulalanti a kimpet iti rupa, abaga, ulo ken imana. Nupay dina marikna nga adda insekto a nangbatay kenkuana. Nagibasaranna laeng dagiti agkidiakidiap a lawag. Agingga nga in-inut, saggaysa a nagpukaw dagitoy. Agingga a ti nabati laengen ket ti kimpet iti barukongna. Gapu ta nabayag ti kulalanti iti barukongna, pinadasna a binugaw. Pinuyotanna. Ngem saan a nagpanaw. Agduadua, pinadasna a sinagid. Ngem awan met ti nariknana nga insekto. Kinusona ti kamisetana; linukibna—nakamarka ti agkidkidiap a lawag iti barukongna! Linidlidna. Saan a maikkat!

Winagwagna ti ulona. Ania manen daytoy a kinadatdatlag?

Ket binay-anna a kastanan. Binay-anna a ti kulalanti a naimarka iti barukongna, isu ti nangibagnos kenkuana iti nakipet ken nakasipsipnget a desdes.

PAGAM-AMMUAN, kinumotan ti mangnibinibi a sipnget ti aglawlaw. Saan man a naamiris ni Felipe, ngem kas idi punganay, idi pinartuat ti Mannakabalin-Amin ti langit ken daga, awanan ingas ken awanan nagyan ti daga, idinto a ti kasipngetan, sinakabanna ti kaunegan.

Kasta a kinasipnget. Ngem iti panangperreng ni Felipe iti kasipngetan, saan a panangmatmat iti kaawanan. Panangur-uray ken panangnamnama iti ilulutuad ti maysa a banag.

Ket saan a napaay. Ta iti kaunggan ti sipnget, adda in-inut a limtuad a sangkagilang a lawag—agkidiakidiap.

Insaganana dagiti nasken nga isaganana. Pinatayna dagiti amin a silaw iti pagtaenganna.

Nadlawna ti panaggulagol ti burangen a rinimpongna. Agingga laengen iti kasta ti maaramidan daytoy. Ta binusalan ken pinernganna. Napia ta dina impupok iti botilion kas iti inar-aramidna kadagiti tiniltiliwna a mangmangkik nga imbistina kadagiti diding daytoy a pagtaenganna. Nakaay-ayat ta malaksid nga awan pulos ti pinadpadap-awna iti daytoy a disso, dimo madlaw a mangmangkik dagiti nakabalud no di ket kasla babassit nga insekto sa dagiti dadduma pay, timmangkenen dagitoy a bangkay—saanda a nagrupsa ta addada dagiti di pulos serken ti oksiheno, dagiti inkeddengna a papatayen.

Minatmatanna pay naminsan ti sumungsungad a lawag sa simrek iti maysa pay a pagbaludan a kas iti nangikulonganna iti burangen, insaganana iti daytoy a gundaway. Inserrana ti simrekanna. Intrangkana. Sa kalpasanna, imbatona ti ipus ti pagi iti salas. Iti disso a nawaya a makita ti tinagtagiurayna.

Wenno ti sumungsungad.

Ta ti sangkagilang a lawag, dumakdakkel a dumakdakkel. Umas-asideg nga umas-asideg.

Agingga a ti bugbugtong a lawag, kunam la no lusis a nagbettak ket naiwarasiwis iti aglawlaw dagiti bituen ken kulalanti—agkidikidiap dagitoy. Ti anaraar dagitoy, nagkaykaysa tapno umdas a mangsilnag iti aglawlaw ket maanninagam dagiti bambanag iti aglawlaw kadagiti kaykayo, alad, dagiti nagduduma a ramit…

Ken ti simmungad a pinarsua—ni Miguel.

Iti biang ni Miguel, binay-anna a ti maanninaganna a desdes ti nangitunda kenkuana iti daytoy nga arubayan ken idi agangay, iti ruangan ti maysa a panakkelen a maysa kadsaaran a balay. Simken manen ti danag kenkuana ket kinunana, “Du-dum, du-dum, du-dum, du-dum/ Du-dum, du-dum, du-dum, du-du-du-dum!”

“Ammok a dumtengka,” kinuna ti timek a nupay ammona a naggapu ken ni ayup a Felipe ta awanen ti sabali pay a tao a namnamaenna a makaam-ammo kenkuana ken sangbayanna dita, sabsabali dayta a timek a puon ti nakakellaatan ni Miguel. Nakapsut, nataengan unay, awanan bileg.

Ket limtuad iti imatangna ti nagyan ti panglawaen a salas: adda agsumbangir a pagbaludan. Ti pagbaludan iti kanawanna, adda dita ti maysa a lakay nga iti laksid ti kinadakkel daytoy ken aglanglanga a makabael pay laeng, awanan iti ingas ti kinaayup. Iti pagbaludan iti kanigid, nakitana dita ti aggulgulagol a narimpong a burangen—nabusalan ken naperngan.

“Dumanonka, Miguel, barok.”

Ad-addan ti pannakakellaat ni Miguel. Daytoy ayup a Felipe, barok ti awag daytoy kenkuana?

“Pinataymo ni inang,” kinuna ni Miguel ket nasdaaw iti naisawangna—pettat lattan a limtuad daytoy iti panunotna. Ayupka, kinunana pay ngem dina naisawang. Sika ti kadadaksan, sika ti kangingisitan iti kararua!

“Ammok a saan a dayta ti inayam, barok,” kinuna ni Felipe. “Ta ammok nga ammom a nagbasol kaniak ti inam. Iti laksid a nakikasamiento kaniak iti kallaysa, nakikamalala iti nagduduma a lallaki. Ammok nga ammom dayta, barok, a rebbengna laeng a madusa ti kas kenkuana a babai. Nupay, siempre, saan koma a siak ti nangipataw iti pannusa. Ngem iti sabali a bangir, asino koma no di siak a linokona?”

Nalagip ni Miguel ti panagsakayna iti bukot ti lalaki a nangyala ken ni inangna. Pettat a kasla maulaw ket nagsikaw ti rusokna.

“Ammok a kangrunaan ti amin, para iti anakmo ti inayam ditoy. A patpatgem la unay ti putotmo ket kayatmo nga agbiag a gagangay.”

“Kayatka a papatayen,” kinuna ni Miguel. “Kayatka nga unaan. Ken wen, kayatko nga agbiag ti anakko a nawaya iti lunod a sika ti nakaigapuanna.” Tinaliawna ti napungo a burangen iti maysa a pagbaludan. “Kaduam dayta a burangen a nangriribuk iti biagko, iti biag ti pamiliak!”

“Kas makitam, rinimpongko. Inton makapanawka, ipanko met iti botilion a kas kadagita nagduduma a mangmangkik.” Insungo ni Felipe dagiti nadumaduma a botilion a naintar kadagiti diding.

“Ammok nga ammom met itan a manipud kadaydi tatang, agpapadatayo a biktima iti dayta ibagbagam a lunod. Ubingak pay idi, saan pay a nagpakpakita kaniak dayta a burangen, masansanen nga ibagbagak kadaydi inang a pumanawkami iti dayta a lugar. Ngem dinak impangag. Ta nalabit, awan met ti ammona. Agingga a nasursurok a salakniban ti bagik ken lumaban para kadakami ken inang. Agingga a namatiak iti dayta a burangen. Ta awan met ti sabali a pagkamangak kadagidi a tiempo.

“Biktimanak met ti lunod, barok. Nagbalinak a managdakdakes. Maysaak a pinarsua iti sipnget. Ta ti sipnget ti nangako kaniak. Ket amin a pagimbagan ti sipnget, aramidek.” Iti panagrikna ni Felipe, kasla immun-unan a dinakamat daytoy ti burangen. Awan nagdumaanda ken ti burangen a biktima daytoy a pasamak iti kaputotanda!

Ammok daytan, kinuna ni Miguel ngem di simngaw ti timekna. Nakitak iti tagainepko. Iti tagainepko, nagbalin a siak ni Lilong Ago. Nariknak no kasano a nagsagaba iti impaaramid kenkuana ti amana. Ken ti awan sardayna a panangkurkuriro kenkuana daytoy a burangen.

“Naipaltiing, barok, a nakaala daydi lilongmo iti litaw, ti mutia nga adda kasinginna. Ti kasingin ti mutia a naalana, naala ti pagayamna a ni Julio Fagaran.

“No nausarna koma iti kinaimbag daytoy, ad-adda koma a nagbalin a naimbag. Ngem napilitan a nangusar iti kinadakes. Naipaltiing pay nga idi tiempo dagiti Hapon, ginundawayan dagidi animal a kusipet daydi lilang. Nagsikog. Iti ayat ti inangna a di maammuan daydi lilong, pinilitna daydi tatang a regregen ti sikog. Daksanggasat, daydi a sikog, isu dayta nagbalin a burangen. Natay nga alis, nagbiag, nagbalin a burangen. Isu a daytoy a burangen ti nangisungsong iti daydi tatang. Kayatna a mabales ni tatang ken ti agbalin a kaputotanna.”

Nagungor ti burangen ket naluyaan ni Miguel. Ammona dagiti sinarita ni Felipe. Isuda dagita dagiti impaltiing ti puraw a lakay iti tagainepna. Nga insuratna. Nga adda laeng iti draft ti e-mail-na a nakasagana nga ipatulodna iti maysa a magasin.

“Ket gapu iti babak daydi tatang, nailunod. A dayta a lunod, isu met ti simrekan dagiti adipen ti sipnget. A nangusar kaniak. A kinayatko met. Ta awan ti sabali nga adda iti kaunggak bayat ti panagubingko no di sakit ti nakem.

“Ammok a kayatmo a maikkat iti anakmo ti lunod. Mabaelam a maikkat ti lunod, wen. Adda makalawas a tiansam para iti putotmo—sakbay a magtengna ti maikasangapulo ket dua a kasangay. Para iti kaputotantayo. Adda kenkan ti gundaway. No dimo maiwayat, agtultuloy ti lunod.

“Ngem laglagipem a naikudi a talaga iti daratayo ti panagagas. Manipud punganay, nagag-agasen dagiti annabotayo. Awan ti parikut iti dayta. Ta iti kaano man, saan a nagbalin a parikut ti agaramid iti naimbag.

“Ngem masapul a mapapataymo ti among dayta a burangen, ni Dugang.Agpapadatayo amin, agraman dayta a burangen, a mawayawayaan iti tanikala ti sipnget, no agballigika.Ngem dayta laeng ti maikadua nga addang. Ikagumaanam a maaramidmo dayta a maikadua nga addang."

Dayta gayam ti maikadua nga addang.

“No adda pannakabalinna, aramidem iti panagkasangaymo a tiempo ti ipapanmo iti biag iti lawag a mapan iti biag ti sipnget—no malasatmo daytoy a maikadua nga addang. Ken iti aldaw ti Biernes a kapigsa dagiti kas kadatayo.”

Daytoy ti maikadua nga addang. Ngem ti umuna? Segun iti puraw a lakay, masapul a matay ni tatangna. Papatayenna? Ngem kuna met ti lakay a saan a nasken. Kasano? Napetpetan ni Miguel ti punial iti sakibotna.

“Daytoy umuna nga addang,” kinuna ni Felipe a kasla nakabasa iti pampanunoten ni Miguel, “isu ti aramidek.”

Nupay nakagin-awa ni Miguel, nagmaga ti karabukobna iti kinuna ti amana.

“Apaman a makatallikudka ditoy, aramidekon—ipasiguradok kenka nga aramidek, bayadak dagiti ut-utangko kenka. Ken kadagiti aminen a nagsagaba gapu kaniak.”

Papatayen ti amana ti bukodna a bagi?

“Dayta latigo dita, dayta ti aramatem a mangparukma ken ni Dugang.”

Pinidut ni Miguel ti latigo.

“Ipus ti pagi dayta. Naidumduma a sakit ti ipalayna iti asino man nga adipen ti sipnget a pangipakatam iti dayta.

Nalagip ni Miguel ti naipaltiing kenkuana. Inasutna ti punial. “Addan igamko. Kas naipaltiing, daytoy ti usarek.”

“Wen. Para iti kanibusanan ni Dugang dayta. Iwekwekmo iti teltelna. Ngem maaramidmo laeng dayta no maparukmam babaen dayta a latigo. Awan sardayna nga isaplitmo kenkuana agingga a maadasan iti pigsa. Inton agkapsuten, sakayam tapno sigurado a maiwekwekmo iti teltelna dayta punialmo."

MAPANEN a sangagasut a metro ti kaadayo ni Miguel iti balay ni Felipe idi pagammuan ta nariknana ti bara nga inkay-ab ti angin. Timmaliaw iti malikudanna. Nakalawlawagen. Maur-uramen ti balay.

Pagam-ammuan, pinisang ti nakapigpigsa a kanalbuong ti naulimek a rabii. Naikuduag ni Miguel. Naggaraigi dagiti kabalio ken naguga dagiti baka. Nagdadalagudog dagiti nasao nga ayup.

Iti nakaipuruakanna, nakita ni Miguel ti pananglamut ti mabisin nga apuy iti balay ti amana. Kunam la no ti apuy, kasla higante a santilmo nga aglaglagto iti dayta a kasipngetan. Nangngegna dagiti nadagem nga asug dagiti nadumaduma a mangmangkik a linamut ti apuy.

Pagam-ammuan, nagarigenggen ti daga.

(Tuloyna)

Napalabas a paspaset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 14 | 15 | 16

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine