Panangsapul Iti Puraw A Kabalio (19)-Bannawag

Nobela ni ARIEL SOTELO TABÁG

(Grantee, 2013 National Book Development Trust Fund para iti Nobela nga Ilokano)

19 | MIGUEL

INKUMEG ni Miguel bayat ti pannakagunggon ti daga. Kasla maitartar-ap. Kimpet kadagiti mabalinna a pagkaptan a ruot wenno apagrusing kayo iti bakir—nagurgurnot dagitoy agingga a nakakapet ti kanawanna iti kasla gurong ti puonna a kayo. Ad-adda met nga insalikepkep ti kanigidna ti punial ken latigo.

Bayat ti panaglagawna, insamirana ti timmaliaw iti ayan ti mapupuoran. Ti arigenggen ti daga, kunam la no danum a naipasuyot ket nasayyasayya ti mabisbisinan a gil-ayab. Nagkallakallatik dagiti rissik. Ket dagiti gil-ayab, kunam la no sinulnot ti daga.

Agingga nga awanen ti makitana nga apuy. Nagsardeng metten ti ginggined.

SEGUN iti Nasantuan a Biblia, agingga a saan a matnag ken matay ti maysa a bukel, agtalinaed daytoy a maymaysa a bukel. Ngem no matay, agrusing, dumakkel ken agbunga.

Dayta ti napampanunot ni Miguel bayat ti napartak a panangunorna iti desdes nga agsubli iti national highway. Yantangay ta ammona metten ti pagsublianna, nagtaray-pagna. Uray no nagdeppaagen ti apuy, ammona, mabalin nga adda dagiti maawis ti uram ket amangan no madarudaranda pay—into ket no tiliwenda ket mabalud iti panagpuor, dinan maaramid ti rumbeng nga aramidenna.

Pagimbaganna met ta pamigsaen ti ginggined, adda banag a pakakumikoman dagiti tattao, sakbay a mapanunotda ti mapan iti ayan ti uram. Nasaysayaat manen no awan ti nakadlaw. Ta uray no ibagam a nakadidillaw ti uram iti kastoy kasipngetna nga aw-away, nasapa met a matmaturog dagiti taga-away ket mabalin a narnekanen dagiti amin a lumugar bayat ti pannakauram ti balay. No bilang man ta natiagda iti ginggined, ad-adda a pinanunotda ti kabukbukodanda a kinatalged ngem iti agwanawan iti aglawlaw. Ket inton nagnadnaden ti epekto ti ginggined ket pangiliwliwaganda iti danagda ti panagwanawanda iti aglawlaw, awanen ti uram ta kas naimatangan ni Miguel, kasla inigup ti daga. Mabalin a gapu iti ginggined ket naibatog ti balay iti nagrekka a daga—presto, inalimonnan ti sibubukel a balay ken ti apuy. Karamanen dagitoy ni tatangna ken ti burangen a naitanem iti tukot ti daga.

Awanen ni tatangna.

Uray kaskasano, dayawen ni Miguel ti inaramid ti amana. Barbareng no dayta nga ipapatay daytoy, agbunga iti naimbag ket uray no saanen a karaman isuna iti dayta a naimbag a bunga—uray ni lattan Eliezer.

Ta dina pay met ammo ti pagbanaganna iti panangisayangkatna iti daytoy maikadua nga addang a kuna ti amana a ni Felipe.

Idi makagteng iti national highway, inalistuanna ti nagpadaya. Nalagipna ti mapa a nakitana iti Internet: kamangenna ti ili ti Bangui ket sadiay nga agsada iti paglugananna a mapan idiay Cagayan. Tapno malisianna dagiti asino man a maintriga iti uram no adda man nakasiput. Nasaysayaaten ti agsakbay.

Tartaraigidennan ti national highway nga agpadaya idi taliawenna manen ti disso nga ayan ti uram. Talaga nga awanen ti pamalpalatpatan nga adda uram. Nakasipsipnget manen dayta a disso. Ken awan met ti pagilasinan nga adda mapan umarayat a tattao.

Nalagipna ti amana. Talaga nga awanen. Pimmusayen nga awan ti sabali a nakaammo.

Ket uray kaskasano, nakarikna iti nagpaiduma a kinaragsak ken kinasaranta.

PARBANGONEN idi makasada ni Miguel iti van nga agturong iti Tuguegarao. Nakadalikepkep tapno saan a madlaw dagiti punial ken latigo nga insakibotna. Nagbabawi a saan a nangitugot iti uray backpack la koma a pagipananna. Ngem amangan met no nagatap koma ni Eliezer—managamiris met ngaruden ken adda met sidap ti panunotna.

Nagtuglep. Nariing idi adda nangiruangan a pasahero a nakita kano daytoy iti Facebook a nagginggined iti Ilocos Norte ket iti Burgos ti sentrona. Agpigsa iti intensity 5.4.

Adda nagangaw a saanna a nadnadlaw ti ginggined. Idinto a kuna ti drayber, naimbag ta saan a napigpigsa bassit into ket no naidungparda koma.

Adda met nagangaw a no Burgos ti sentrona, naimbag laeng no saan a natulid ti sumagmamano a windmill.

Adda met simmalingbat a natibker la ketdi ta pribado met ti nangipuonan daytoy no saan a mariro, dagiti Ayala. No saan a mabasol, manamnama a maikalkalawa ti mapatakderan kadagiti windmill. Ngem medio naitantan ti pannakaipatakder dagiti dadduma ta adda dagiti disso iti Kapurpurawan a kukua dagiti pribado a tattao ket narigatda nga ilako dagiti dagada. Sa maysa, adda dagiti protesta dagiti environmentalist kontra iti panagpatakder ta masapul a maisakripisio dagiti ginasut no di man rinibu a pinuon ti kaykayo.

Nalagip ni Miguel ti amana. Mabalin a sanikua daytoy ti disso a nagsaadan ti balay ken ti pasto dagiti ayup a nagaariangga bayat ti panaggingginedna. Ita ta awanen ti amana, nalaklakan nga ipatakder dagiti maseknan dagiti dadduma pay a windmill.

Adda nangkontra iti nadakamat ti naudi a nagsao nga adda iti abay ti drayber. Kuna ti kimmontra a maragsakan koma metten dagiti tao ta para met kadakuada—malaksid a pagpapigsa iti turismo, pagparnuay iti ad-adu a koriente.

Adda met nagpugtit. Kunana a mano a tawenen nga adda dagiti windmill iti Bangui ngem nangina met latta ti koriente.

Adda met kimmontra a narigat met no dayta kabassitna a windmill ket maminpinsanen a lumaka ti bayadanda iti koriente. Ngem uray kaskasano, mausar ti saan a maus-usar a disso iti Ilocos Norte ken ayan ti napigsa nga angin para iti kakasta a gannuat. Sa kinatawaanna ti kuna ni Presidente Noynoy a saan a praktikal ti agipatakder iti windmill ta kasano kanon no awan ti angin. Pinasarunsonan daytoy ti saona iti muttaleng ken abnoy.

Adda kimmanunong a kuna la ti kasta ni P-Noy ta proyekto ngamin ti Marcos dayta. Nga ania man nga aramiden ti Marcos, saan a nasayaat para kadagiti Aquino.

Simmalingbat met ti maysa a taga-Cagayan a napia kano dagiti Marcos ta adda ar-aramidenda iti Ilocos Norte idinto a ni Fagaran, imbes a tulonganna ti probinsia daytoy a Cagayan, inyuna daytoy ti nag-logging ket idi maibusen dagiti tarikayo iti nasao a probinsia, insarunona met ti panag-blacksand mining, idinto nga agtultuloy ti panagpasugalda idiay Santa Ana ken panagisang-atda kadagiti luglugan a saan nga agdalan iti Customs.

Kimmanunong ti maysa pay nga idinto a pimmusayen da Cory Aquino ken Cardinal Sin, mailansa koma iti Kailokuan da Fidel V. Ramos ken Julio Fagaran ket amin nga Ilokano a mamati ken ni Marcos, uray saggaysada laeng a saplit ti latigo.

Nalagip ni Miguel a nagserserbian iti nabayag ni tatangna daytoy a Julio Fagaran. A mabalin a no ania man dagiti inaayup nga inar-aramid ti amana, para iti inserserbianna.

Adda simmalingbat a nagbabawyan kano metten ni Fagaran ti basolna—nga idi nagkandidato a senador iti tiket ni Fernando Poe, Jr., dimmawat iti pammakawan kadagiti Ilokano.

“Ay, diak la mapakawan ti bagastiukininana!” kinuna ti pasahero iti abay ti drayber.

Kimmanunong ti maysa nga inlaklakay ni Fagaran ti kinamannanakawna. A no di agerrado, mabalud iti mabiit. Gapu dayta kontrobersia iti PDAF segun iti imbutaktak ni Benhur Luy, karaman ditoy dagiti senador a da Ocampo, Bautista, ken Fagaran.

“Sapay la koma ta malungsot iti pagbaludan ti bagastiukininana!” kinuna manen ti pasahero iti abay ti drayber.

No malungsot, sigurado a tulawan dagiti igges dagiti bangkayna. Ni tatangna, uray kaskasano, napuoran ken inalimonen ti daga.

Di napupuotan ni Miguel, nagtuglep manen. Ken nairidep.

MANIPUD iti Magapit, Lal-lo a dimsaaganna, naglugan ni Miguel iti mini-bus a nagkaratula iti "Sta. Ana." Sakbayna, gimmatang iti maysa a backpack, dua a tisert, ken maysa a shorts iti nakitana a pagtagilakuan iti segunda mano wenno ukay-ukay. Pagimbaganna ta nairuamna ti saan nga agkalkalsonsilio ta di pay isu a paggastuanna.

Nakatangkayagen ti init ket nalawagen ti aglawlaw. Ngem awan ti nalawag a mapanunot ni Miguel. Naminpinsan a ganggannaet iti ayanna a pagdaldaliasatan. Dagiti napapanayag a nalangto a kataltalonan, dagiti kabakiran, dagiti pasahero, agpapada a dina mailangaan.

Ti laeng nalawag iti panunotna, masapul nga aramidenna daytoy para iti anakna. Awanen ti sabali.

Ken para metten ken ni Marina, ni baketna. Ta no awanen ti parikut ni Eliezer, agtalna metten ti nakem ni Marina—ammona, maburiboranda unayen kadagitoy a gundaway. No natalgedto metten ti rikna ni Marina, mabalin a makabukelto met iti baro a pamilia daytoy. Awan ti makunana iti panagayat ken kinaimbag ni baketna. Isu a masapul laeng met nga agragsak—ammona, agingga laeng met iti gagangay a ragsak ti kalkalikaguman ni baketna. Ti agbiag a natalged iti pinansia ken adda mangipatpateg kenkuana a kasimpungalan—nga isuna koma no saan a gapu iti daytoy nakidiablo a lunod a kimmapet iti kaputotanna.

Nagsennaay. Inkagumaanna a di marissingan ti kired ti nakemna. Para ken ni Eliezer.

Idi lumabas ti van iti kanigid a sangi ti rangtay a nagsaadan ti sigud a balayda, kunam la no adda nayubad a nakalamlamiis a tirad ti tadem iti durina. Ket iti apagdarikmat, nagsubli ti parbangon a naimatanganna ti panangpapatay ti amana iti inana. Ti panagtartarayna a nanglibas iti amana. Kunam la no adda nagbukel a yelo iti buksitna ket linammin a makaduldul-o.

Inturturedna a tinaliaw dayta a disso. Apagapaman a nagkalma ti riknana ta saannan a mailangaan ti adda dita a pasdek. Kasla pasdek ti botika ken panaderia. Wenno pansiteria ken videoke-an? Awanen daydi balayda. Ket ni lilangna? Adda pay ngata a biag? Kasla lattan tapok a nayallin iti lagipna. Saanen a pulos a pimmudno daydi dinarepdepna nga agkitadanto met laeng. Nagsennaay.

Idi makababa iti sango ti pagdadapunan ti Santa Teresita, nagbirok iti aglako iti nakabotelia a danum. Idi makainum, kasla naidarekdek iti pangwayaen a sementado a disso. Ammona, mariknana, addan iti lugar a dimmakkelanna. Ngem dina mailasin dagiti adda iti aglawlawna—dagiti pasdek ken dagiti tattao a kasla awan met aniamanna kadakuada ti kaaddana dita. Idi a naamirisna a nakatisert ken nakamaong a pantalon ken nakasapatos laeng iti goma. Pudno nga awan ti ik-ikutanna a talugading a mamagtaliaw kadagiti tattao. Uray ti atiddog a nasilap a nangisit a buokna, awan ti mangdillaw kadagiti tattao. Nalabit gapu ta aldaw ti tienda, ad-adda a pakakumikoman dagitoy dagiti gatangenda ken ilakoda. Awan bibiangda iti maysa a natawtaw a parsua a managan Miguel a makumikom met iti panangalawna iti anakna iti lunod ti kaputotanda.

Natukay ni Miguel iti adda nagsardeng a traysikel iti sangona. “Traysi, ‘nong?” kinuna ti drayber.

Imbagana a mapan iti pagtaengan ni Apong Luciano Tabaco iti Barangay Villa.

Idi matuntonna ti balay ni Apong Luciano nga adda itan iti asideg ti national highway, nabayag a minulmulagatan ti lakay isu nga inyam-ammona nga isuna ni Miguel Tabaco nga apoko daydi Ago.

Dagus a pinekpekkelan isuna ni Apong Luciano. Agtigtigerger ken nalamiis dagiti dakulap ti lakay. Dinakamat daytoy a sumagmamano laeng a tawen kalpasan a nagpukaw, pimmusayen ni lilangna gapu iti sakit iti puso. Nagsennaay man met laengen ni Miguel. Nangitanamitim iti kararag para iti kararua ni lilangna. Agingga laengen iti kasta ti maaramidanna para iti daytoy.

Bayat ti panagkapkapeda iti nagiling a mais a produkto kano ti bario, saan a dinakdakamat ni Miguel dagiti bambanag nga iti panagkunana, saan nga ammo ni Apong Luciano nupay ammona babaen ti panangipalpaltiing ti puraw a lakay iti tagainepna.

Inam-amad wenno kinomkompirmana laeng dagiti patienna nga ammon ti lakay ta mabalin a daytoy ti mismo a nangis-istoria kenkuana idi adda pay iti daytoy nga ili.

Dina nadakdakamat a nagkitada nga agama ngem kinuna ni Apong Luciano: “Sabsabali ni tatangmo. Nasapa unay nga impakatna ti makipinnadas iti pigsa. Dina pay nasursuro ti agagas, nangrugin a makipinnarpar iti rupa.”

“Apay a kasdiay, apong?” nakuna ni Miguel.

“Nalabit nasusungeg iti panangsursurdo dagiti padana nga ubbing. Sangkabagada ngamin nga agmauyong daydi lilongmo nga Ago. Nupay saan met. Napakigtotan laeng iti kinarungsot dagiti Hapon.

“Sa maysa, panagrikna ni tatangmo, isuna ti ibagbagada nga agmauyong no kasta. Sabagay, ditay mapabasol ta amana la ngarud mismo.

“Daydi lilongmo ti nakapsut unay ti riknana,” nagngilngilangil ti lakay.

“Adda pay daydi a kallupit, apong?” sinaludsod ni Miguel.

“Adda pay. Ngem kua…” Kellaat a kinelkel iti uyek ni Apong Luciano. Dagus nga immasideg ti maysa kadagiti apoko daytoy ket nagpadispensar ken ni Miguel. Masapul kano nga ag-nebulizer daytoy.

Nagkontar ni Miguel. Sumurok-kumurangen a nobenta ti lakay. Naimbag pay ta adda pay a sibibiag a nadanonanna.

Tinung-edan ken inisemanna ti apoko ni Apong Luciano a mapan nga ikitna metten.

Sa kalpasanna, nagpakada.

ITI aldaw a ti maikatallopulo ket innem a panagkasangayna, nasapa a nagriing ni Miguel. Nairana a Biernes ket sagabasaben. Kas nadakamat ti amana, ita nga aldaw a mapan sumrek iti gukayab iti Bantay Nalban. Ita a panagkasangayna a tiempo ti ilalasatna manipud iti biag ti lawag a mapan iti kasipngetan—no malasatna daytoy aramidenna. Ken iti Biernes a kapigsa dagiti kas kadakuada a naparaburan iti bileg nga agagas—ken mangdangran.

Idi makaruar iti nagdagusanna a transient house iti Gonzaga, napan iti maysa a computer shop. Ag-e-mail iti Bannawag—y-email-na ti maikadua a paset ti salaysayna a naipablaak itay napan a tawen. Kinapudnona, adda daytoy iti draft-na iti e-mail. Maipapan daytoy ken ni Dugang ken dagiti nadumaduma a mangmangkik. Inurnosna segun iti napasamakda ken ti amana ken ti nagsarsaritaanda ken Apong Luciano.

Kalpasan a nakapag-e-mail iti Bannawag, nangi-draft iti e-mail-na ken ni Eliezer—sa in-set-na iti settings no kaano a maipaw-it iti anakna. Ipanna a maipaw-it daytoy iti panagkasangsay ti putotna inton umay a tawen. Masiguradona, kadagita a gundaway, natalgedton ti putotna—ikagumaanna a mapasamak dayta.

SUMAGMAMANO pay a minuto sakbay ti alas dose iti aldaw ti Biernes iti dayta a maikatallopulo ket innem a panagkasangay ni Miguel, addan iti Turod Dir-an. Nakadakdakkelen ti puon ti kallupit. Kasla higante a nakasagana a mangrugma iti sibubukel a barangay. Karkardayo nga awan ti mulmula iti asideg ti kayo. Nalabit, bibiangan dagiti mangmangkik isu nga awan ti agtubo. Nupay saan a naisarsar-ong ditoy iti panagubingna ta impagpagel ni Apong Luciano, kabisado ni Miguel ti aglawlaw daytoy. Masansan nga agparang daytoy a lugar kadagiti tagainepna.

Idi saannan a mangngeg ti banurbor ti traysikel nga inarkilana manipud pay idiay sentro ti Gonzaga a binayadanna iti dua gasut a pisos, immasideg ni Miguel iti puon ti kallupit. Sinangona. Nariknana ti idadap-as ti angin. Sa ti kasla adda dina makita a ruangan wenno ridaw a naglukat iti puon ti kallupit ket iti uneg daytoy, kunam no adda nakabilbileg a ngiwat a nangigup kenkuana.

Pinetpetan a nalaing ni Miguel ti punial ken latigo ket intulokna ti bagina nga inigup ti puon ti kallupit.

(Adda tuloyna)

Napalabas: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18

Magatang ti Bannawag kadagiti sukiyo nga aglaklako iti pagiwarnak ken magasin.

Para iti subskripsion, ag-email iti [email protected]. Para iti dadduma pay a detalye, kontaken ti Circulation Department iti 8527-8121 Loc. 369, wenno iti CP No. 09567620852.

Mabalin pay a magatang ti Bannawag iti

Shopee: http://bit.ly/Bannawag-Shopee

Lazada: http://bit.ly/Bannawag-Lazada

Para iti digital a kopia:

PressReader: http://bit.ly/3n83kNQ

Magzter: http://bit.ly/407pazG

Para kadagiti kompleto a sarita, nobela, daniw, salaysay ken dadduma pay, bisitaen ti opisial a website ti Bannawag iti https://bannawag.ph

Laglagipenyo koma met, kakailian, nga ag-join/i-follow (ka)dagiti official a social media account/page/group ti Bannawag,

iti Instagram: https://www.instagram.com/bannawagmagazine

iti Twitter: https://twitter.com/BannawagMagasin

Facebook Page: https://www.facebook.com/BannawagMagasin

Facebook Public Group: https://www.facebook.com/groups/bannawag.magazine