UPPAT TI NAPATEG a yakarko idiay Old Balara, iti dakkel a balay daydi Mariano. Umuna ti pamiliak, maikadua ti bassit a daan a makiniliak, sa ti double deck a kama nga impatawid kaniak daydi Terry. Ken ti lamisaan ni Lingling nga inted daydi Mang Badong. Idi maipaluganko dagiti tallo nga agiinak iti dyip nga inarkilami a pagikargaanmi kadagiti gargaretmi, insarunok daydi Underwood-ko, sa ti double deck.
ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (32)
Sangkadagullitko ti maikatlo a kapatgan kaniak, ngem kadagidi a panawen, diak nalaglagipen dagidi nakaduak idiay Coromina; rinimbawan ida dagiti inaldaw a pakakumikomak. Sakami la nakapagkikinnomustan kada Kompadre Fred wenno Prescy, ken daydi kompadremi a Cris wenno Tino no agkikitakami idiay opisina ti Bannawag. Adda idin daydi Terry ken ti pamiliana idiay California, kasta met ni-wenno-daydi Ben Chua a nakaasawa iti agnagan met laeng iti Sally a saan nga Ilokana ket awanen ti damagko kalpasan daydi naudi a panagsaritami sangapulo a tawen ngatan ti napalabas; ta nagadu met ti agnagan iti Benjamin Castillo Chua no birokek iti internet. Ken ti pamilia ni Tante Domingo nga addan idiay Hawaii—immawag itay nabiit ket naammuak a pimmusay gayamen daydi Lori a kaingungotna.
Ket ni Peter? Agakar-akar. No dadduma, adda idiay Temecula, no diak mariro, idiay California; wenno idiay Isabela—agaaddayo ngamin dagiti aburoy a lallaki nga annakna. Makitkitak man ita ti aggigidiat a nagturongan ti biagmi.
Ket ‘toy numo?
Nasaok sa metten a ni laengen Herman ti simmurot kadakami idiay Old Balara. Dagidi dadduma, ti la addan a naturturongda.
Agarup nagkakasangpetankami kadagiti Alcantara. Insangpetda ti sangabukel a pamiliada, a bassit pay idi ni Dylan a buridek, ket daydi Omar ti inauna, a sinaruno ni Djuna, ken Britt sa ti nagan daydi maysa. Diak ammon no asino kadakuada ti Junior, ken no asino ti Dodong. Adda pay maysa a babai a kabsatda ngem diak sigurado no Pearl ti naganna, kasta met a diak malagip no intugotda. Prinsipal sa idi daydi Mang Pelagio idiay Flora, Sto. Domingo sakbay a nagkameng iti Department of Public Information (DPI). Nayakar iti Manila isu nga intugotna ti sangabukel a pamiliana.
Kunak itay a dakkel daydi balay dagidi Mariano isu nga immanay a nagyanan ti dua a pamilia.
Adda ti Old Balara iti sidiran ti UP Campus iti daya-nga-amianan. No kasano ti kinalatak ti UP kadagidi a panawen, ken nalatak pay la ita ta isu la ngarud ti University of the Philippines, maibilang idi a kaiskuateran iti abagatan ken dayana. Ti la NAWASA idi ti nangitagtag-ay iti Old Balara. Dita idi ti kangrunaan a paggapgapuan ti danum ti sibubukel a Metro Manila. Iti kabatogna iti abagatan, agarup matantan-awan ti University of the Philippines Integrated School wenno UPIS, ti Mirriam a diak malagipen ti sangabukel a naganna, sa ti Ateneo de Manila University.
Daydi balay dagidi Mariano ti kadakkelan iti Old Balara. Tantan-awanna dagiti babassit a balbalay iti kaiskuateran iti sidiranna, a ti maysa iti laudenna ti sumaruno nga akaranminto. Iti ballasiw ti kalsasda iti amianan, nalatak daydi golf course, a nalipatak ti nagannan, nga ar-arogen dagiti babaknang.
Tricycle ti kangurnaan a lugan a kumamang iti Payatas, ken iti ruar ti UP, manipud iti Old Balara kadagidi a panawen. Sabali dagidi dyip nga aggapu iti Katipunan, lumabas iti Ateneo, sa mapan agrikus iti UP Campus santo manen agsubli iti Katipunan. Sabali dagiti dyip a UP Ikot nga agrikusrikus lattan iti kampus, a sagdidies sentimos ti plete.
No dakkel ti balay nga inakaranmi, dakdakkel pay ti diak ninamnama a sangpetanmi a parikut. Adda met ketdi dagidi saggaysa a katkatawa a mangbalanse iti angsenmi iti daydi a lubong ken panawen, ngem kabilegan a nangpatpatibker iti pakinakemko ti kaaddak iti sidong ti ipatpategko. Ammok, ken nariknak, a no awan iti sibayko, saanko a mayangsan dagidi nadagsen a pannubok a kas man la mangrim-it kaniak iti nagbaetan ti agpiangpiang a langit ken daga.
Yunak dagidi banag a babassit ngem mangiladawan iti pagdumaan dagiti addaan ken dagiti awanan.
Iti daya-nga-abagatan ti dagusmi, adda matan-awan nga arigna maysa a bunggalo nga iskuater a kinabite, saan a napagtutugpa a karton ken lata. Kanayon a nakawangwang ti ridawna ket amano a matan-awan ti telebision a kanayon a nakalukat iti malem a pannakaipabuya ti ay-ayam ti PBA. Nalatak idi nga agribribal dagidi tallo a team, a Crispa ken Toyota, ken ti San Miguel. Philip Cesar ken Adornado ti pambato ti Crispa. Jaworski, Arnaiz, Fernandez ken dagidi dua nga agkabsat a Reynoso iti Toyota. Iti biang ti San Miguel, nalatak idi daydi Yoyong Martirez, ken Mariano. Adu dagidi maka-Crispa idiay UP Library ket nakaar-ariwawada nga umay agtrabaho no mangabak ti manokda. Maka-Toyotakami ken ni Herman ket dikam’ maun-uni no kasdiay a kurang la aglabutab ti ngiwat daydi karuprupa ni Philip Cesar no agistoria.
Idi naadalmi ken ni Herman ti malem a kaadda ti torneo ti PBA, ammomin ti pagpuestuanmi a makibuybuya iti matan-awan a bunggalo. Dimi met matengngel ti bagimi ket maipigsami ti mangdayaw no makasiot ni Jaworski wenno ni Arnaiz wenno ni Fernandez. No kasdiay, magutad ti tengnged dagiti adda iti bunggalo a mangtangad kadakami a nakaal-alsem ti rupada. Siguro, dida manok ti manokmi. Pamrayanmi ti agkinnita ken ni Herman, ken agulimek.
Ngem no maayatanka, dimo met latta mapengdan ti riknam a mangdayaw iti paboritom.
Idi kuan, no nadlawen dagiti adda iti bunggalo, a nakapuestokamin ken ni Herman iti tawa, dagdagusendan nga irikep ti ridaw!
Todas ni laing! Awanen ti pagbuyaanmi iti libre!
No apay a malagipko pay la ita, ket manon a dekada ti napalabas, isu ti dakkel unay a paggidiatan ti sasaaden dagiti addaan ken dagiti awanan. Iskuater laeng dagidi tantanawanmi, ngem adda telebisionda!
Dakami ngarud, piman? Dakkel nga agpayso ti yanmi ngem dimi met balay!
A, ket piman a talaga ta adda pay dagidi gundaway nga awan ti igatangmi iti sidaenmi!
Malagipko ti maysa a pasamak iti maysa a pangngaldaw.
Ugalimi ken ni Herman ti saan nga agbalbalon iti aldaw. Agawidkami a mapan mangaldaw. Karkulok a sumagmamano gasut a dadakkel nga addang ti tal-ayen wenno pagnaenmi no manglintegkami iti sinabaan a nagaarimutongan dagiti iskuater no agawidka manipud idiay UP Library; napartak bassit daydi a pannagna ket tumrem la ketdi ti ling-et iti kilikili ken sellang a makadanon iti papanan.
Awan ti nasangpetanmi a sidaen iti daydi nga aldaw. Awan kano ti nakaribnas ni kaingunot a dengdengen.
“Addan sa pay sobrami a sangalata a sardinas,” kinunana. “Isun, a, ti lukatanyo.”
Adu ti trabaho iti daydi nga aldaw idiay library sa nabannogkami pay a nanglinteg iti sinabaan, a sumalog-a-sumang-at... ay, ket talaga a mabisinkami!
Kapilitan a daydi nagasat a Ligo ti nagbingayanmi ken ni Herman. Sa naglabaykami iti manteka ken asin!
Ngem saanak a nabsog!
Nagsapulak iti mabalinko nga inayon.
Nasarakak iti bangkera daydi sangalata a gatas daydi Arvin. Naimbag la a pagsinam-it, nakunak iti nakemko; saanko nga impakita ken ni Herman tapno dinak tuladen, isu pay ‘diay mabati a gatasento ni Arvin!
Inlingedko ti simmusop; ngem diak nakasusop.
Adda ketdi nakulbet a narikna ti dilak.
Imposible met a nagbalay a gatas.
Kinitak.
Mariakosina: alutiit!
Kasano a nakastrek ti sinalbag nga alutiit ket bassit met ti abut ti lata? Malagipko man ita, nga inlaokda ket ngata idi ilatlatada daydi kagasatan nga alutiit!
Nagsagkakak, dandani la ngarud rimmuar amin a kinnanko!
Imbes nga inapalannak ni Herman, ay-ayek-eken a timmallikud.
Inaldaw nga apaman a makapangaldawkami, mapanko iridep iti sumagmamano a minuto sakbay nga agsublikami iti trabaho. Sumurot no kua ni kaingunot...
NAGPAKARO ITI NAMINSAN daydi Arvin ket intartaraymi idiay Fe del Mundo Children’s Hospital idi, a Fe del Mundo Medical Center itan. Diak malagipen no nagremremedioak iti inyunak a bayadmi, no pinagbayaddakami, ta malagipko nga adda daydi salaysay nga insuratko: "Dra. Fe del Mundo: Adda ti Pusona kadagiti Agasanna" nga inruar ti Bannawag idi 1967.
Tallo nga aldawna laeng iti ospital ta no bumaybayag ti kaaddana sadiay, ngumatngato ti bayadan. Pumipia met ngamin idin isu nga inruarmi. Arinunos ti Mayo idin.
Ngem kalpasan ti tallo nga aldaw, masapul nga isublimi ta kellaat a ngimmato ti gurigorna.
“Hundred twenty ang down payment, mister,” awan pangngadua a kinuna ti receptionist.
“Miss, puwede ba... wala kaming maida-down.”
“Hindi ho puwede, ‘yon ang patakaran ng ospital.”
“Pero pangatlong araw pa lang ngayon mula noong inilabas namin dito.”
“Pasensiya na ho kayo...”
Simleng ti panagkitak. Nalagipko manen daydi Dr. Confesor idiay Fabella, siguradok nga awan itan.
Tinengngelko ti riknak.
“Paki naman, o. Kailangan lang talagang magamot ang bata.”
Nagwingiwing ti receptionist sa inggay-atna ti umadayo.
“Puwede ko bang makausap si Dra. Del Mundo? Kilala n’ya ako,” impaspasarakko, a diak ammo no malagipnak. “Sinulat ko ang tungkol sa kanya at ang ospital na ito.”
Impangato nga impababanak a kinita ti receptionist.
“Sandali lang, po...”
Diak nakasarita daydi Dra. Fe del Mundo.
Ngem inawatda daydi Arvin Salacnib.
Imbatik ida ken ni Samar ta nasken nga ag-report-ak iti trabahok. Kaadu idi ti trabaho idiay library ken sumaksakit ti papangreman kaniak daydi Miss Dayrit iti kaadu ti panagpakadak para iti pamiliak.
Sakbay a pimmanawak, tinan-awak pay naminsan daydi Arvin nga umar-araraw a paubba ken ni Samar. Inlagidna kaniak dagidi naliday a matana, a kasla agpakpakaasi idi ipuestoda ti dextrose iti takiagna. Nangngegko ti apagasngaw a timekna: Mama... Mama...! Nga itangtanggayana dagiti imana. Diak ninamnama a daydin ti naudi a panagsabat dagiti matami.
Nadagsen dagiti addangko nga immadayo.
Diak pay nakaruruar iti library no ar-arigen idi nakaawatak iti damag a kurang la namagpiangpiang ti langit ken daga a nangrim-it kaniak.
Awanen daydi Arvin Salaknib!
Sinarunonan daydi Lorimar.
Agpadada a pimmusay iti ospital.
A rumbeng koma a nangyatiddog iti biagda!
Nasaem idi a panunotek dagidi a pasamak.
Ket manen, natangadko ti langit ket no ania la ti sinalsaludsodko; a makapungpungtot. Agtabtabbuga!
Diak malagip no kasano a nayawidmi.
Ngem malagip ni Samar: intulod kano dagiti tao ti ospital. Inkahonda.
Kahon... kahon!
Iti pannakaaburidok, diak ammon ti inar-aramidko.
Aragaag ita ti lagipko, ngem adda dagidi tao a nasayaat ti panagpuspusoda a timmulong kadakami. Uray dagidi nangrikep ti ridawda no adda torneo ti PBA tapno dikami makabuya ken ni Herman, timmulongda met.
Uray idi maitabon... idiay Payatas sa idi, wenno diak malagipen no sadino.
Adda pay akinkukua iti traysikel a nangitulod kaniak iti nangpaaramidanmi iti bassit a balayna idiay sementerio.
A manipud iti pannakaitabonna, saanmin a nasarsarungkaran; awan payen ti palualo, awan payen ti pasiam. Awan ti adda!
Manon sa la a tawen ti plaso ti panagpaut ti tanem, sukotandan.
Kasta no awan ti kuartam a pangtaginayonmo iti tanem ti patpatgem.
No malaglagipko ita, dagidi dua nga ubbingmi, awan ti adda iti panunotko no di mangnamnama nga addadan idiay Langit, iti sidong ti Apo, nga agur-uray kadagiti makapudno a mangipatpateg kadakuada, a makipagsagrap iti bendision ti Mannakabalin.
Nasaok sa idin, a naminduan a natagtagainep ni Chichi daydi manongda a Lorimar, nga umis-isem. Kunana man, nga amangan no sibibiag pay ta dimi met ammo no nangipananda iti bangkayna idi imbagada a dina nalasat ti gasatna. Kunana man nga amangan no saan a pudno a natay ket intedda iti awanan iti anak. Ket sibibiag pay ita.
Diak kayat a panunoten a kasdi ti napasamak, ta diak idi pinennek no agpayso a natay, ta nakiro ti panunotko. Ngem no bilang agpayso, sapay koma ta nasayaat ti sasaadenna ket addanto panawen nga agkikitakami, no saan a ditoy a lubong, itinton sabali a biag. Ket dinakto koma sidsidiren...
DUA A LAWAS pay la ti napalabas manipud iti ipupusay daydi Arvin idi tumao ni Dondon (Lorenzo II) iti ngalay ti Hunio. Maymaysa nga ospital ti timmaw-anda iti daydi Arvin; iti daydi Ortañez University Hospital, idiay Aurora Boulevard., nga awan kano itan.
Narigatan ni Samar a nangyanak kenkuana ta dakkel ti ulona, a kas kaniak. Nataranta dagidi mangas-asikaso ken ni Samar ta mano a minuton a rimmuar ngem di pay nagsardeng ti dara ta dida mairuar ti kadkaduana. Inay-ayabanda ti doktora a pangulo dagidi agpapaanak.
“Ano’ng ginagawa n’yo!” nagunget ti doktora. “Mamamatay na ang pasyente n’yo!”
Nagdardaras a nangala iti guantes.
Sinarita ni Samar nga inserrek ti doktora ti imana iti puertana.
Kinautna ti kadkadua ni Dondon a kimmayammet iti rusok ti inana.
“Congratulations, mister,” kinuna ti doktora idi makaruar iti operating room. “Lalaki ang anak n’yo!”
“May ari ba ang anak ko, doktora?” dinamagko. Diak nasao, nga awan ti kayo ti silletong daydi Arvin.
“Ano ba namang tanong ‘yan? Siyempre, lalake, e!”
“E, kasi, ho, ‘yung kuya n’ya... wala, e...”
“Huwag kayong mag-alala... lalakeng lalake ang anak n’yo.”
Limmag-an ti riknak ta dakkel ti pakaigidiatan ni Dondon kadagidi immuna a manongna. Awan ti nagpadlaw a mansa ti salun-atna. Bassit pay ngem kabaelannan ti agsungbat iti ray-aw dagiti adda iti aglawlawna. Idi dumakdakkelen, no kunada: Sayaw, Dondon... Sayaw, Dondon... Sayaw Dondon... Sayaw Dondon! Ay, ket aggumgumintangen iti rabaw ti bassit a lamisaan!
Simmarungkar pay naminsan daydi nanang, a kaduana ni Osi. Naraniag dagidi naliday a matana a nangaw-awir ken ni Dondon. Mariknak idin ti dakkel nga imresan ti bagina. Kasla adda nalamiis a pul-oy a nangapiras iti barukongko iti kas man la nagparikna a masakbayan.
Malagipko ita, nga imbatimi ni Lingling iti naminsan nga ipapanmi idiay Labut, a diak malagipen no kaano. Malagipko laeng ta maipalagip ti panangkalbo daydi nanang ken ni Lingling ket diak nagawidan ti nagunget; babbabawyek daydi nga inaramidko.
Makalulua a nakalagip iti daydi Arvin; nalabit nalagipna daydi panangap-apungolna iti daydi nga apokona idiay Times.
Diak met malagipen no apay nga immay idiay Old Balara. Makunak a maysa ket ngata a pammakada daydi. Maudi a pammakada...
Ta iti saan a nabayag manipud iti panagawidda, naplengkami iti simmangpet a damag.
Nagpakadan daydi nanang.
Duduada kano ken ni Osi a nabati idiay balay... idiay Labut. Ta agbasbasa dagidi kakabsatmi.
Pagammuan, nangngeg dagiti kaarruba ti panagpukpukkaw ni Osi. Idi mapanda kitaen no apay, nadanonda a naidasayen daydi nanang nga agar-aruyot ti dara iti agong ken iti ngiwatna.
Nagdardaraskami a nagawid, ti pamiliak, ken ni Hermam.
Idi nakitanakami daydi tatang, imbulosna ti sakit ti nakemna.
“Apay a pinanawannak... Ania ti nagbasolak... ania ti nagbasolak!”
Iti paraangan, iti sirok ti lungboy, nakita ni Herman daydi Lelang Andiang. Agsansaning-i nga agparutparut kadagidi nagtubo a barsanga.
“A-apay, anakko, apay? Siak la koman... apay a sika pay?”
Wen, Pebrero katorse idi pimmusay daydi nanang. Aldaw dagiti puso...
Aldaw dagiti puso!
NARIGAT NGA ILIWLIWAG dagiti aglabas a pannubok, pudno unay. Ken adda latta dagiti di mapakpakadaan a pasamak.
Kunak no idi nagturposakon iti kolehio, saanakon nga agsubli iti eskuelaan.
Kinasaritanak ni Manang Namnama iti maysa nga aldaw.
“Gapu ta addaka iti library, masapul a mangalaka iti Library Science,” kinunana. “Naibagak idin.” Kayatna nga ag-master-ak.
Saan pay a napunas iti panunotko a saan a para iti lalaki ti kasdi a kurso. Talaga nga awan ti essemko nga agbalin a librarian.
Ken maysa, awan ti pagbayadko no ageskuelaak manen.
Naammuak ketdi a beinte singko porsiento laeng ti bayadak gapu ta empleadoak iti UP.
Ngem nalagipko dagidi sadut a gradok idiay MLQU... dandani nagsisikkawil amin!
Ken no mangalaka iti Masteral, masapul a mairuarmo ti entrance exam.
Awan, a! Ti met la agsurat ti ammok.
Diak inkankano; diak imbagbaga ti gapu.
Ngem sakbay a nangrugi ti semestre, pinalagipannak manen ni Manang Namnama.
Aggudenggudengak a napan nangala iti transcript of record idiay MLQU. Idi naalak, indatagko iti Registrar’s Office, iti College of Arts and Sciences, a nairana a yan daydi Kompadre Tino Inay, ken ni Ernesto Arocena a kaanakanna. Naipatpatang pay nga Ilokano daydi Mr. Pambid a boss-na.
“Awan problemam, kompadre!” kinunana. Insingasingna a mangaramidak iti bibliography dagiti sinuratko, tapno maammuan ti departamento a maysaak a mannurat.
Ngem tapno mapagustuak ni Manang Namnama, nangalaak iti subject iti Library Science, ken major subject iti Pilipino Department.
Kasdiay ti napasamak, no apay a nakastrek ti kas kaniak, a nagsisikkawil ti gradona, nga agbasa idiay UP. UP Diliman pay, a, saan a UP Los Baños, wenno College of Fisheries! Kadagiti dua a naudi a naagapad, saanda unay a naistrikto iti annuroten.
Ay, apo, kunam pay. Nangrugi manen ti sabali a kalbario a sang-atek! Ta mababainak kadagidi kaklasek iti Pilipino. Naglalaingda iti diskusion. Awan ti mayat a paatiw. Ken kasda la agbabakarda amin.
A, wen. Uppat, lima laeng ti bilang dagidi estudiante iti maysa a subject iti Pilipino. Immuna a naanderak iti daydi Dr. Bievenido Lumbera, a maysa kadagidi adigi ti Pilipino Department. Maysa met ni Virgilio Almario, a nalatak iti naganna a Rio Alma. Ken maysa pay gayam kadagidi adigi ti Pilipino daydi nalatak a nobelista a Rogelio Sicat ta nadekket kadagiti mannurat nga Ilokano a karanranana no agpasiar idiay Liwayway. Ken ni gayam Domingo Landicho.
Sisiak nga Ilokano iti grupo. Ay, kunam pay, ad-addan a kasla nasarait ti bibigko!
Ngem adda ketdi maysa a nalatak idi idiay UP. Daydi Propesor Leopoldo Y. Yabes a maysa nga Ilokanista. Ken bigbigbigenda idiay UP. Isu ti nangipetpetteng iti panagbalin ti Pilipino a Filipino. Ta no Pilipino, Tagalog laeng ti itakderanna idinto a no Filipino, sakupenna ti amin a lengguahe iti Filipinas.
Idiay met College of Library Science, pasig a babbai ti nakaklaseak!
Mariakosina, into no kuan agbalinak met ketdi a babai, kinunkunak iti bagik idi.
Adda ketdi dua a lallaki a mabigbig idi a Librarian. Pacing ti awagda ngem nalipatakon ti apeliedona, daydi natayag nga assistant librarian. Daydi Miss Marina Dayrit ti University Librarian. Maikadua ni Rod Tarlit, a nagbalin idi agangay a University Librarian agingga a nagretiro.
Ken adda pay gayam maysa. Daydi Manong Juan Valbuena, a nangtulong kaniak idi agangay a nangiruar iti immuna a librok a “Pakpakawan, Berde! Ken 22 a Sarita.”
PAGAMUAN LATTAN ta naidarekdek iti sango ti ridaw ti balay daydi Mariano. Idi la a nakitak daydi natingra ti kayumanggina a tinina ti kataltalonan idiay Subec, naangrag ti buokna ket arigna bumbumnel dagiti natangken a piskelna iti panagdaldalusna iti kulongan dagiti manok a taraken ti amona idiay Laoag.
Nagbitbit iti tampipi ken bay-on a naglaon iti natnateng.
“Adingnak ni Manang Samar,” nalawa ti iwa dagiti gigisna a nangyam-ammo iti bagina.
Natarnaw ti rimat dagiti matana a nangipalikmot iti panagkitana.
“A, sika ni Erning!” naglitek iti mugingko daydi sinarita ni Samar nga agduldulno ken agbukbukros a nagiggem iti naibuyuboy nga itlog nga idatonna ken ni manangna nga agpa-practice teaching idiay awayda. “Sumrekka!”
Nasdaaw ni Samar a nakakita iti kabsatna.
“Apay... kasano a nakadanonka ditoy?”
Adda kano nakaalaanna iti adresmi. Adda nangitulod iti yanmi ngem nagdardaras a pimmanaw ta inarkilana ti traysikel a nangitulod kadakuada.
“Nalpasakon iti high school, manang,” kinunana. “Kayatko ti umay agbasa... ken agtrabaho.”
Kinitanak ni kaingungot, nga apagbingngi dagiti bibigna.
“Pasensiakayon... Adda intugotko a pamusian ngem nakatalaw itay dumdumsaagak iti bus idiay... Balintawak sa. Kinamatkamatko, ti la napnapananna ngem simrek iti inaladan ti dakkel a balay ket saankon a nasurotan.”
Naisinged a dagus daydi Erning ti bagbagina kaniak. Nagaget, saan a nasken a baonem, isu lattan ti makaammo nga agsapul iti aramidenna iti balay, saan a kas kadagitay dadduma a Puraw a manugang ti Ilokano a no malpas a mangan, ibatina lattan ti platona iti nangananna; a ti la mangan ti ammona, a kasla kadurmenna a sagiden ti tayab ken banga. Ti la makikaidda ti paglainganna, ken agilad a makisarsarita no adda sangailina. Daydi Erning, isu ngatan ti kagagetan a nakapulapolko. Maymaysa ti bisiona—agtrabaho; dina ammo ti sumusop ken pulos a diak nakita a bimmekkel iti botelia. Diak koma baliksen ngem saan a makakikit dagiti kakabsatko no panagpusposan iti uneg ti balay ti saritaan.
Iti naminsan a nadlawna nga awan ti maisaang ni manangna, impakitana ti medalia a naawatna idi agturpos ti haiskul.
“Innak isalda, manang,” kinunana a narimat dagiti matana a nangsipsiput iti panagtillayon ti medalia iti sango ti rupa ti kabsatna.
Ngem nagsubli a leppay ti abagana.
Dida inawat ti medalia ti sirib nga imparabur ti Dios kenkuana.
“Gambang kano,” nalab-ay ti timekna. “Kunak no balitok!”
Naammuan da Manang Namnama ti kaadda daydi Erning ken ti panggepna.
Adda negosio ni Dencio a kabsatna. Agar-aramid iti alkansia. Nairana nga agsapsapul iti kaduana.
Ket nakastrek nga agtrabaho daydi Erning. Nakayawid pay iti intedna kada Lingling ken Dondon. Diak ammo no naikkanna dagidi ubbing dagiti Alcantara.
No adda idi wayana, agbasabasa met iti Bannawag. Diak malagipen no nakamano met a sarita ti naipablaakna.
MAYSA PAY a diak ninamnama. Pagammuan latta metten a naimuttalat daydi tatang ken dagiti kakabsatko: daydi Tessie, ni Violy, ni Sadiri, ken ni Osi. Ken insurotda ni... awagantayo laengen iti Rina. Diak la ammon no ania ti nasasao daydi Manong Pelagio iti kaadu ti nainayon a kaduami iti balay daydi Mariano. Naladawen tapno ibagak koma a di um-umay dagiti simmangpet. Diak ammo no ania ti naknakan daydi tatang a nangisangpet iti maikatlo a pamilia.
Ibagak koma a riniknana unay ti pannakapukaw daydi nanang. Ngem agwerwerret iti mugingko ti impulong daydi nadungngo nga inami iti namindua a yaayna, nga adda insangpetna a nadagsen a bato iti barukongna.
Ti pagsayaatanna, nadaras nga impaspasig ni Sadiri ti bagbagina kadagiti ubbing nga Alcantara. Nakadkaduana da Junior ken Dodong a napan nagpidpidut iti bola ti golf. Dandani pay napilidan iti trak idi kinamatna ti bola ti golf. Naglakolako met iti Balita, ken Liwayway—nagahente da Mang Pelagio idi. Kinamkamat pay ti aso ni Sadiri.; nagal-ala pay iti bulong ti ipil-ipil nga ipakan dagidi Alcantara iti baboy.
Ngem naplengak idi iparipirip daydi tatang ti panggepna ken ni Rina. Uray ni Herman, kasla saan a mamati iti nangngegna. Dagiti kakabsatmi, a kaduada, awan ti un-unida. Ngem daydi Tessie ti nakamisuot. Nakaul-ulimek met ni Rina a nakadumog, a di makaperreng kadakami; agarup kaedadna laeng ti maysa kadagiti kakabsatmi a babbai. No sadino ti nagadalanda, kadkaduada. Iti ababa a pannao, agarup kinagiddanda a nagbalasang.
Uray no ania ti irasrason daydi tatang, saan a simrek iti konsiensiak. Nariknak met ti nakadagdagsen a rikna ni Herman.
Nababa ti timek daydi tatang. Imbagana a dimmawat iti patigmaan daydi Dr. Apostol. Babaen ti linteg, no ania a linteg ti kayatna a sawen, awan kano ti nagbasolanna.
Ngem kabagianmi.
Kaanakan daydi nanang.
Kadagidi a panawen, serrado ti panunotmi ken ni Herman: saan a mabalin ti pampanunoten daydi tatang.
Impapanmi pay a ti napasamak ti nakadagdagan, no di pay ket isu ti gapu ti nakatayan daydi nanang, iti nakaro a sakit ti nakemna.
Daydi dung-aw daydi tatang: Ania ti nagbasolak?
Inggasgastuak. Adu ti rigrigatko kenkuana. Kasla kasta ti immapay iti panunot daydi tatang. Nasken a subbotenna ti nagrigrigatanna.
No dadduma, maam-amirisko: addan sa ketdi met biddutko—ti panangyasidegko kadakuada idi inawisko ida idiay Labut manipud idiay España Extention.
Ngem anian!
Tapno saan a lumanlan ti biddut, nagtulagkami ken ni Herman a kuniaanmi dagiti kakabagianmi idiay Lerma, Quiapo, a tulongandakami a mangyadayo ken ni Rina iti daydi tatang.
Immay kinasarita ni... wen, nin sa idi Miguela no diak mariro. Impakadana iti daydi tatang nga ipasiarda ni Rina.
Ngem saandan nga insubli ni Rina.
Impaluganda ketdi iti agpa-Lapog.
Kasta unay ti luksaw daydi tatang idi maduktalanna ti naaramid. Intugotna ni Osi, nagtampong ket saanen a pinaigawid. Nagpaprobinsiada a dina oras.
Nadamagmi laengen idi agangay a dandani inutas daydi maikadua nga asawa daydi Anti Immiang idi nakitada iti maysa a lugan. Naimbag ta nairana a daydi Insan Erwin ti konduktor ket isu ti nangisalakan iti daydi tatang iti di masaaw koma a pananggudasda kenkuana.
Diak malagipen no kasano ti pannakapukaw daydi balay nga inulianmi nga agassawa idi kallaysami. Ipapanko a nabaybay-an daydi tatang, wenno inlakona, gapu kadagidi a riribuk iti biagna.
Ni la Osi ti intugot daydi tatang, ket nabati da Violy, daydi Tessie, ken ni Sadiri iti sidongmi.
Nalpasda idin iti sekundaria, ket saan a nalawag iti lagipko no kasano a naituloy da Violy ken daydi Tessie ti nagbasa.
Idi agangay, nagpakada dagiti Alcantara ta naital-o daydi Mang Pelang a mangidaulo iti DPI idiay San Fernando, La Union.
Masapul nga agsapulkami iti akaranmi ta dimi kabaelan a bukodan ti renta ti yanmi.
Nairana a nagbakante ti balay ni Aling Orang iti laud ti balay dagidi Mariano, ket sadiay ti inakaranmi.
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28
