(MAIKA-2 A PASET)
“PANGAN-ANUAM kadi iti retratom, tata?” inunton ti retratista.
NOBELA: Apo Baboy Party-List (6)
Impudno ni Lakay San Lucas ti panggepna.
“Kasta? Nagsayaaten!” kinuna ti retratista. “Sapay koma ta mangabakkayto, tata. Pitokami nga agbotos idiay balay. Ibotosdakayto.”
“Dios ti agngina, barok,” kinuna ti lakay.
Uppat a shot ti ala ti lakay. Adda nakatakder, adda nakatugaw, adda nakasango, ken adda nakasikig.
“Urayemon, tata, ta iprintak. Mabiit laeng. Ngem no adda pay papananyo, mabalin a sublianyonto.”
Imbaga ti lakay nga agsubli kalpasan ti kagudua ti oras. Napanunotna ngamin ti mapan iti tiendaan ta kitaenna dagiti aglaklako iti karne ti baboy. Amangan no mabain met nga agkampania ni Lucia.
“Dikay’ nagibiahe ita iti baboy, tata?” dinamag ti maysa a babai nga agat-atay iti iniw-iwana a karne ti baboy.
“Inton umay a lawas, nakkong,” kinunana ket insilpona ti maipapan iti Apo Baboy Party-List.
“Ay, wen gayam, nasao ni Manang Lucia nga innalayo kano a kaduayo iti party-list,” kinuna ti partidora. “Kongresmankayonton!”
“Para kadatayo amin daytoy, nakkong,” kinunana. Parimrimanna koma ti partidora ngem napamusiig ta kasla nagganukgok pay ti babai iti ragsakna iti kinunana. “Isu a dikayto mangliplipat, nakkong, a?”
Nagsubli iti studio apaman a naunorna dagiti aglaklako iti karne iti tiendaan. Maysa kadagiti partidor iti baka ti agkuna a gapu ta karamanda met, mayat koma no mairaman met ti baka iti nagan ti party-list. Wen koma, aya, inyanamongna latta itayen. Sa inrasonna a narigaten a masukatan ta nairehistron. “Ngem uray ta para kadatayo amin daytoy,” inulitna ti kinunana iti partidor ‘ti baboy. Ngem kinapudnona, maalasan iti aweng ti nagan ti party-list-da no mairaman ti baka. Apo Baka Baboy Party-List. No mayunam a maibalikas ti Apo sa agpamayanka a mangisaruno iti baka-baboy party-list, nalpas.
Naiprintan dagiti retrato. Naidumduma nga agpayso ti langana.
Umis-isem ti retratista a kumitkita kenkuana.
“Pudno a napintas dayta a napanunotyo, tata,” kinuna daytoy. “Ita laeng a nakakitaak iti kasta. Kinapudnona, nangipadakkelak ta kayatko nga ikuadro. Isab-itko dita diding—no mayatkayo.”
“Nagsayaaten, barok,” kinunana a maragsakan.
Nagtarus iti balay da Atty. Rey Palpallatoc tapno ipakitana dagiti retratona.
Nagayad ti isem ti abogado idi inatay-atay ti ulitegna dagiti retrato.
“Mayat, angkel,” kinuna ti abogado. “Ngem maymayat pay koma no nakaannangaka a kas idi inkay’ aggatang iti baboy no tiempo ti tudtudo.”
Nagkatawa ni Lakay San Lucas. “Awan met ngaminen ti aglaklako iti annanga kadagitoy a tiempo,” insungbatna. “Pasig met aminen a payong wenno kapote ti ar-aramaten dagiti tao. Maysa pay, awan sa ngaminen ti silag wenno anaaw nga aramidenda nga annanga. Hmmm, mangipilaakton sa iti gakat a panagpamula iti silag kada anaaw!” Nagkatawa.
Nagpili ni Atty. Palpallatoc kadagiti retrato nga aramatenda iti paiprintada a poster ken ti ipigketdanto iti igid ti kalsada.
“Pagpaimprentaam ngarud, angkel?” dinamag ti abogado. Adda am-ammok ket nga imprenta idiay Manila.”
“Isun, a, barok,” kinuna ti lakay.
“Wen ngarud. Ngem ditoyton nga agpaaramidtayo iti tarpaulin.”
“Adun sa ketdi ti magastotayo, barok…” kinuna ti lakay.
“Talaga a kasta ti politika, angkel. No mangabaktayto, masubbottayto dagiti gastostayo. Saan la a dayta, rabrabak kadi ti maawagan iti kongresman? Mangopisinatayto pay idiay Kongreso. Kanayontayton a nakabarong wenno nakaamerikana. Amangan no addanto pay ketdin manobiayo a napintas a balasang.”
Nabagas ti panangkita ni Lakay San Lucas iti abogado. Nakalawlawa ti isemna. Makanobia pay ita nga aggatgatang laeng iti baboy, anianto la ketdin no maysan a kongresman? Amangan no makaaremto pay iti artista.
Ibagana koma pay iti abogado a no mangaladanto iti balasang nga staff-da, para kenkuananto. Ngem nagbabawi. Dumtengto dayta. Narigat ti agkarkarintar.
“Kaano ngarud a malpasmo dagita, barok, ta isunto ti ipapanko idiay Manila?” kinuna ti lakay. Ti panangi-lay-out ti abogado iti ladawan ti kayatna a sawen. “Tapno adda pay tiempok a makagatang iti Bannawag.”
“Agbasbasakay’ pay met laeng iti Bannawag, angkel?” inunton ti abogado.
“Isu ti pannakabibliak no innak aggatang iti Bannawag. Kinapudnona, isu ti nakaited kaniak iti idea tapno mangbangonak iti party-list! Daytanto ti ibagak no mapanak idiay opisina ti Bannawag.”
“Inkayto idiay Bannawag, angkel?”
“Koma ngem diak ammo no yan ti opisinada!”
“Asideg iti COMELEC a napanantayo. Idiay met laeng Intramuros,” kinuna ti abogado.
“Kasta? Ala, innakto a talaga sumarungkar idiay. Padamagak ida tapno aglataktayo. Saan laeng a ditoy Kailokuan no di pay ket iti sapasap a pagilian. Adu kano pay ti Bannawag idiay Hawaii isu nga uray idiay, aglataktayto metten. Apay, sinsinan, aya, daytoy?”
Saanen a nagbayag ni Lakay San Lucas iti balay ti kaanakanna nga abogado. Nagpakadan.
“Umaykonto idaw-as idiay balayyo, angkel, no malpasko,” kinuna ti abogado.
Idi dumteng iti balayda, impasindayag ni Lakay San Lucas ken ni baketna ti kinaguapona iti retratona a nakakallugong iti tabungaw.
“Agbibisin a laklakayan!” kinuna ketdi ni Baket Caria. “Kunam la ketdin no baknang nga adda gastuenna nga agpolitiko. Ibagakto kadagiti kapurokan a didaka ibotbotos! Kitaenta no asino ti nalalaing nga agkampania kadata!”
Agpapaus met ngarud ni Rey, a, dandani la kunana met. Ala, ket abogado a daydayawenda ni Rey. Ngem saanen a nagtagari ni Lakay San Lucas. Amangan no agapada laeng ken baketna. Aglalo ket nabayag bassiten nga awan ti kuarta nga intedna iti daytoy. Dua a lawas ngaminen a saanda a napan naggatang iti baboy. Sa ita, asikasuenna pay ti party-list-da. Naimbag laeng ta adda nalimed nga iduldulinna a kuartana a gastuenna.
Nalagipna ti ginatangna a tiket ti lotto. Anian a lipatna a nangsublat iti pagiwarnak ti kaanakanna nga abogado ta kitaenna koma bareng no nangabak.
Tapno maliklikanna ti agsaosao a baketna, nagsubli iti balay ti kaanakanna nga abogado. Ngem dua la a numero ti rimmuar iti numerona.
Napawingiwing. Aglalo idi makitana a nasurok a sangapulo a milion a pisos ti abaken ti mangabak. No inabakna koma dayta a gatad, saanna koman a problema ti gastuenna nga agkampania agingga iti eleksion no Mayo 2013.
KALPASAN ti dua nga aldaw, indaw-as ni Atty. Palpallatoc ti in-lay-out-na a paiprintada a poster.
“Ne, apay a dimo met imbaga dita nga ibotosda ti party-list-tayo?” kinunana idi makitana ti maplampano a maiprinta a poster. “Daytoy met laeng nagan ti party-list-tayo ti impanmo ken ladawan dagiti baboy.”
“Angkel, maiparit, a! Saan pay a campaign period!”
“Kasta?”
“Tuladentayo laeng ti ar-aramiden dagiti agkandidato a senador. Kitaenyo ket agan-anunsioda iti telebision. Ngem dida ibagbaga nga ibotos ida dagiti tattao.”
“Saanak a nagriro a nangala kenka a maysa kadagiti nominee, barok!” Naggarakgak ni Lakay Lucas.
“Kaano ngarud ti panagpa-Manilam, angkel?” inunton manen ti abogado.
“Inton rabiin, barok. Narigat no itantantan,” kinuna ni Lakay San Lucas. “Wen gayam, ti adres ti am-ammom nga adda imprentana, dimo liplipatan.”
Kinaut ti abogado ti petakana ket inruarna ti calling card ti printer. Kinopiana ti nagan, adres, ken ti numero ti telepono daytoy. Inyawatna iti lakay.
“Wen gayam, agpaimprentaak met iti kasta a calling card ta addanto iwarasko kadagiti paggatanganmi iti baboy,” kinuna ti lakay ket indulinna ti sangapirgis a papel.
Iti aldaw, napan ti lakay idiay ili tapno gumatang iti Bannawag. Makaisem ta nabayag metten nga agbasbasa iti Bannawag ngem dina inin-intoran no sadino ti yan ti opisina ti magasin ken no ania ti teleponoda. Kitaem kad’ la no adda masapul, aya, nakunana iti panunotna.
Idi makagatang, sinapulna ti numero ti telepono ti magasin. Napan iti tiendaan nga adda teleponona.
“Long distance, balasangko,” insungbatna idi damagen ti balasang no sadino ti tawaganna.
Imbaga met ti balasang ti pagbayadna iti tallo a minuto.
Nagtung-ed ti lakay. Ngem imbaga ti operator a busy ti Editorial ti Bannawag.
Naguray iti sumagmamano a minuto. Kalpasanna, inulitna ti nagdayal. Nagkiriring manen ti telepono. Pinaguray ti operator tapno ikonektana iti editorial.
Nakasaritana ti maysa nga staff ti magasin. Imbagana ti panggepna nga ipapan iti opisinada ta kayatna ti agpaanunsio. Naubing ti boses ti nakasaritana ken naragsak.
“Umaykayonto, apo, ta pagsasaritaantayto dayta a problemayo,” insungbat ti kameng ti Bannawag. “No ditoykayo nga agpaanunsio, sigurado a mangabakkayo!”
Anian a ragsakna iti nangngegna ket imbagana nga agpa-Manila a dagus. Napanunotna a sigurado nga ibotosto met dagiti staff ti magasin ti party-list-da.
Nalag-an ti rikna ti lakay a nagawid. Special trip pay a nagtraysikel ta kayatna ti agsolo iti lugan tapno padasenna ti agkayang nga agmaymaysa. Ta mano laengen ti treinta pisos a pletena? Sensilionto laengen dayta inton maysan a kongresman.
Idi sumangpet iti balayda, imbagana a dagus ken ni Baket Caria ti panagpa-Manila-na.
“Uray dikanto agaw-awiden!” insungbat ti makasuron a baket. “Saanka met la nga agtalna ditoy balay, agyankan iti pappapanam!”
Nakudkod ni Lakay San Lucas ti ulona. Inangin sa manen ti ulo ni baketna? Gapu kadi ta awan ti ipapetpetna a kuartana? Ala, aganus, a, naimbagto la no maysan a kongresman.
Inrubuatna dagiti aruatenna. Sumagmamano laeng ti tisert nga intugotna a pagsukatanna. Intugotna ti maong a diaketna. Umanayen ti maysa a pantalonna a maong nga aramatenna iti tallo wenno uppat nga aldaw a kaaddana iti Manila. Agtarus met laeng iti balay ti kaanakanna iti Sampaloc.
Kinarkulona ti oras a panagluganna. Daytay apagisunton nga aglawag inton makadanon idiay Manila. Intugotna ti Bannawag a pangkitaanna iti adres ti magasin. Pudno gayam nga addan iti Intramuros ti opisina daytoy. Idi agbasbasa pay iti daytoy a magasin, idiay Makati ti opisina ti Liwayway Publishing, Inc. a mangipabpablaak. Ita, adda gayamen ti magasin iti Manila Bulletin.
Adda met iti bag-na dagiti insagana ni Atty. Palpallatoc a paiprintana.
Alas sais iti agsapa idi dumteng ti naglugananna iti estasionda iti Sampaloc iti Manila. Pinagnana agingga iti balay ti kaanakanna. Dua ngata a kilometro ti kaadayona manipud iti estasion. Asideg laeng dayta. No mapanda aggatang iti baboy, agmalmalemda a magmagna. Agsardengda laeng no adda masarakanda a tagilako a baboy ken no makipanganda iti pakadanonda iti oras ti pangngaldaw weno pangrabii.
Idi makasangpet iti balay ti kaanakanna, inlawlawagna no apay a nagsubli iti Manila.
Apaman a nakapamigat, napanen iti Intramuros. Insuro ti kaanakanna no kasano ti mapan: Aglugan iti dyip nga agpa-Quiapo ken Mabini. Dumsaag iti batog ti city hall ti Manila.
Imbagana dayta iti tsuper ti naglugananna ket indissag met daytoy. Nagdamag kadagiti aglaklako iti bangketa.
Intudo ti babai a nagdamaganna ti pasdek ti Manila Bulletin. Idi taliawenna, pudno a nakadaddadakkel ti karatula daytoy iti maikadua a kadsaaran ti pasdek.
Limmugan iti bisikleta nga adda sidecar-na. Duapulo a pisos ti plete. Nakaas-asideg met gayam. Iti pattapattana, naparpardas pay no magna ngem ti aglugan iti sidecar.
Nagdamag iti guardia idi sumrek iti pasdek ti Manila Bulletin. Dinamag met ti guardia no sadino ti papananna. Imbagana ti editorial ti magasin.
Napan ni Lakay San Lucas iti lamisaan ti sabali a guardia. Dinawat ti guardia ti ID ti lakay.
Inyawat ti lakay ti ID-na a kas senior citizen. Inikkan met ti guardia iti Visitor’s ID.
Nakigiddan ti lakay iti maysa a babai a simrek iti elevator. Sinipsiputanna ti buton nga intalmeg ti babai.
“Saan kayo, ‘tay?” dinamag ti babai.
“Bannawag, nakkong,” insungbatna.
Immisem ti babai sa intalmeg daytoy ti numero 2.
Nagpangato ti elevator. Nagkuy-os bassit ti tianna ta damona ti aglugan iti kasta. Naganas gayam. Naglukat apaman a nakadanonda iti maikadua a kadsaaran.
“Dito na po kayo, ‘tay,” kinuna ti babai.
Dandani la di kayat ni Lakay San Lucas ti agkuti. Tinaliawna pay naminsan ti babai sa rimmuar. Napasagawisiw iti sawaw idi makapagrikep ti elevator.
Nagdamag iti lalaki a masabatna no sadino ti opisina ti Bannawag. Nagwagis ti lalaki.
Nakadanon iti opisina ti Bannawag. Nakitana dagiti akkub ti magasin a naipigket iti ridaw. Induronna ti sarming a ridaw. Nagdamag no sadino ti yan ti editor ti Bannawag apaman a nakastrek. “Wala pa siya,” kinuna ti naayug ti timekna a lalaki ti maysa a nakatugaw iti sango ti kompiuter.
“Wala?” inulitna. “No aldawen?”
Ngem sakbay a makasungbat ti naayug a lalaki, adda timmakder iti maysa kadagiti tugaw ket sipapardas daytoy a nangsabat kenkuana. “Dakayo daydi timmawag idi naminsan nga aldaw, tata?” dinamag daytoy. Naubing pay. Nakatirintas pay ti buokna.
“Wen, apo, ” insungbatna. Sa dinarasna nga impasaruno, “Wen, barok. Sika ti nakasarsaritak?”
Intudo ti naubing pay nga staff ti atiddog a tugaw a pagtugtugawan ti maysa nga imingan a padana a lakay ngem nataytayag ngem isuna. “Ni Apo Fagaragan. Maysa a mannurattayo,” kinuna ti staff.
Dinakulap ni Lakay San Lucas ni Apo Fagaragan. Siempre, botosnanto manen dayta.
Inruar ti lakay ti insagana ni Atty. Palpallatoc a paiprintana a poster. Isu metten ti paipablaakna nga anunsio. Ngem kinunana a manayonan iti IBOTOSTAYO! Maklaatto la ketdi ti kaananakanna no makita daytoy a rummuar iti Bannawag.
Immisem ti staff. “Saan pay a mabalin, a, apo!” kinunana. “Di pay nadanonan ti panagkakampania!”
Nalagipna ti kinuna ti kaanakanna nga abogado ngem impasaksakna: “Bay-am kad ketdin, barok, tapno makauna dataon.”
“Mateknikalkayo, Apo Lakay. Sayang laeng ti gastos ken bambannogyo,” insampitaw ti imingan.
Kinita ni Lakay San Lucas ni Apo Fagaragan a di mauk-ukas ti isemna. Kalpasanna, inipigna ti staff. “Apay, saan kadin a mairemedioan, Apo Editor? Ipanmo kadin ta uray ket mamimpinsan met laeng. Uray ta bayadak met.”
“No dakami, mayatkami latta nga agawat iti anunsio ta bayadanyo la ngarud.”
“Addanto met, a, pannakabagim, Apo Editor!” inrapido ti lakay ta iti panunotna, tapno maayatan met ti staff.
Nagkatawa ti staff; naisursurot ti imingan.
Kasla nakasirip iti napintas a gundaway ni Lakay San Lucas. “Kayatmo ti longganisa, Apo Editor? Naimas ti aramidmi idiay Ilokos. Wenno kukod ti baboy?”
Sinallabay ti staff ni Lakay San Lucas. “Kinapudnona, Apo Kongresman, saanmi a pakibiangan ditoy editorial ti anunsio. Ngem matulongandaka. Addayta ni Apo Fagaragan. Nalaing a mannurat dayta. Kuyogennaka a mapan idiay Advertising Department. Mapanyo pagsasaritaan idiay no kasano a mairemedio ti panggepyo.”
Nagsubli ti isem ni Lakay Lucas. Iti panunotna, rummuarton ti nagan ti party-list-da iti Bannawag. No maysanton a kongresman, mabalin a nga isunto metten ti kamkamaten dagiti taga-Bannawag.
MANGIGIS ti isem ni Lakay Lucas a dimsaag iti traysikel a nangitulod kenkuana iti balayda. Rummuarton ti anunsiona iti Bannawag. Kas iti imbalakad ni Abogado Rey ti imbalakad dagiti taga-Advertising Department. Ngem kasla kaykayatna ti imbalakad dagiti taga-Advertising. Pudno, awan ti naisurat nga IBOTOSTAYO. Awan pay ti nagan ti Apo Baboy Party-list ngem adda sadiay ti retratona a nakakattukong ken ibagbagana sadiay a masapul a masuportaran ti industria ti panagtaraken iti baboy nangruna ti pannakaiparit ti panagangkat iti baboy. Tapno maipakaammo met ti nagan ti party-list-na, kinuna ti taga-Advertising Dept. a kasaritananto ti Editorial ti Bannawag a mangiruarda iti damag maipanggep iti pannakaaprobar ti Apo Baboy Party-List. Dina la ket ngarud nagawidan manen ti bagina a nangikari nga inton rummuar ti anunsiona, mangipaw-itto babaen ti Partas iti lima kilo a longganisa a para iti Advertising Department. Ngem, siempre, dinanton tungpalen dayta. No libre koma ti anunsio, mabalbalin pay. Agasem ti imbayadna a nasurok nga innem a ribu a pisos iti apagkawalo ti panid ti Bannawag sa black & white pay, a kunada. Agbabawi koma ta nangina ngem nakitana ngamin ti puon ti barukong ti balasang iti Advertising Department ket naikaglis ti dilana.
Tumanabutob ni Baket Caria idi sumangpet ni Lakay San Lucas. Nagsabatda iti arubayanda. Adda igpil ti baket a tampong. “Diakton agsubsubli!” indayamudom ti baket.
Namrayan laengen ti lakay ti nagwingiwing ken nangkudkod iti teltelna.
(Maituloyto)
