BAKU, Azerbaijan (AP) — Iti laksid a kumarkaro ti kinapudot ti planeta a Daga, ita met a tawen, mangipatpatangang met dagiti tattao iti 330-milion a tonelada (300-milion a metrika tonelada) nga ad-adu a carbon dioxide iti law-ang babaen ti panagpuor wenno panagusarda kadagiti fossil fuel no maidilig idi napan a tawen.
Iti daytoy a tawen, umabot iti agdagup iti 41.2-bilion a tonelada (37.4 bilion a metrika tonelada) a carbon dioxide ti maipalaw-ang ket daytoy ti mangkubong iti pudot a lalo laeng a mangpangato iti temperatura ti Daga. Immadu daytoy iti 0.8% no maidilig itay napan a tawen, segun iti Global Carbon Project, maysa a grupo dagiti sientista a mangsipsiput iti emissions wenno kaadu ti polusion iti law-ang. Sumagmamano a report ti United Nations ti mangibalbalakad a masapul a makissayan koma ti maipatpatangatang a carbon dioxide iti 42% inton tawen 2030 tapno di madanon ti rigat a pasaren ti lubong a mabalin a narigatton a “maagasan.”
Ti yaadu ti polusion ita a tawen ket saan ketdi unay a kas iti kadakkel ti 1.4% nga ingangato idi napan a tawen, kinuna dagiti sientista bayat ti panangidatagda iti datos iti panagsasaritada iti United Nations maipapan iti klima iti Azerbaijan.
Maysa a pumpjack ti agan-andar iti sango a paset ti ladawan idinto nga iti adayo, mapatpatakder ti maysa a wind turbine ti Buckeye Wind Energy. Naala ti ladawan idi Sept. 30, 2024, iti asideg ti Hays, Kansas, U.S.A. (Ladawan manipud iti AP/Charlie Riedel)
Resolusion ti UN nga agkidkiddaw ti ceasefire iti Gaza, saan a pinaboran ti Estados Unidos
Ngem no agtultuloy ti panagpuor ti lubong kadagiti fossil fuel iti agdama a kaaduna, addaan laengen iti innem a tawen sakbay a labsanna ti 1.5 degrees Celsius (2.7 Fahrenheit) a kangato ti lebel sakbay ti yaadu dagiti industria. Daytoy ti limitasion a napagnunumuan iti saritaan maipapan iti klima idiay Paris idi 2015, kinuna ni Stephen Sitc, maysa kadagiti nangsurat iti resulta ti panagsukisok. Iti agdama, 1.3 degrees Celsius (2.3 Fahrenheit) ti temperatura (kapudot) ti lubong, segun iti United Nations.
“Nalawag a saan nga umdas ti ar-aramidentayo tapno maksayan ti emissions. Kasta ti kinasimplena,” kinuna ti kadua ni Sitc a ni Mike O’Sullivan, maysa a sientista iti klima iti University of Exeter. "Masapul nga agpanunottayo iti wagas tapno maikabassit ti maipalaw-ang a carbon dioxide ken saantayo koma unay nga agpampannuray iti panagusar iti fossil fuels.”
Inusar dagiti sientista dagiti naireport nga emission manipud kadagiti nabaknang a pagilian ken datos ti industria ti lana a kas nagibatayan iti panagadalda, kinuna ni O’Sullivan. Daytoy a kaadu a maipatangatang a carbon dioxide iti 2024 ket iramanna dagiti manamnama a maipalaw-ang a karbon kadagiti dua a maudi a bulan ti tawen. Impalgak ti Global Carbon Project team ti kaadu ti carbon dioxide nga ipatpatangatang dagiti uppat a kalaingan nga agipugso iti polusion — China, Estados Unidos, India, ken Europa. Malaksid kadagitoy Top 4, impalgak pay dagiti sientista ti kaadu ti ipatpatangatang a karbon ti agarup 200 a pagilian para iti 2023.
Daytoy agtultuloy a panagngato ti polusion wenno carbon emissions ket kaaduanna ti aggapu kadagiti napanglaw a pagilian ken iti China. Adu nga analista ti nangnamnama idi a nadanonen ti China ti limitasionna a kaadu ti maipatangatang a carbon dioxide— ta daytoy a pagilian ti kangrunaan a mangrugrugit iti law-ang gapu ta kukuana ti 32% kadagiti maipatpatangatang a carbon dioxide. Ngem nagbiddut dagiti analista; ngimmato ti emissions ti China iti 0.2% manipud idi 2023, ket ti polusionna manipud iti panagusarna iti karbon (coal), ngimmato iti 0.3%, kas karkulo ti Global Carbon Project. Ngem mabalin a bumaba dayta iti zero iti sumaganad a dua a bulan, kinuna ni O’Sullivan.
Ngem awan ketdi ti makapatar iti kinapardas ti India a mangnaynayon iti carbon dioxide nga ipatpatangatangna, ta dimmakkel iti 4.6% iti 2024, kuna dagiti sientista. Iti 8% a bingayna iti dagup ti carbon dioxide a maipalpalaw-ang, daytoy a pagilian ti maikatlo a pagilian a kakaruan a mangrugrugit iti law-ang.
Bimmassit met ti carbon dioxide nga impatangatang ti Estados Unidos ken European Union. Mapan a 0.6% ti bimmassitanna iti U.S. gapu iti panangikabassit ti U.S. iti us-usarenna a karbon (coal), lana, ken semento. Ti U.S. ti akimbingay iti 13% ti amin a carbon dioxide a naipatangatang iti 2024; idi 1950, 21% ti bingayna.
Addan 22 a pagilian a makitkita a bumasbassit ti polusionda, mairaman ditoy ti U.S., Japan, Germany, ti United Kingdom, ken Ukraine.
Ti met Europe, nga akimbagi iti 7% ti carbon pollution iti sibubukel a lubong, naikabassit iti 3.8% no maidilig itay napan a tawen.
Ngem iti pakabuklanna, ti carbon dioxide nga adda ita iti law-ang, doblienna ti kaaduna no maidilig 50 a tawen itan ti napalabas, ken 50% nga ad-adu ngem idi 1999. Kimmaro ti prolusion iti 6% iti napalabas a 10 a tawen.
“Palagip daytoy tapno sanguentayo koma ti krisis iti klima,” kinuna ni PowerShift Africa founder Mohamed Adow, a saan a nakipaset ti panagadal. “Ti parikut ditoy ket isu ti industria ti fossil fuel industry; kugkugtaran ken ik-ikkisannatayo nga agin-inayadtayo koma tapno agtalinaed ti negosioda iti mabayag pay. Daytoy ti gapuna a dakkel ti pondo nga intedda para iti panagkampania ni Trump.”
Ti carbon dioxide a mapatpataud manipud iti panagus-usar dagiti tattao iti karbon (coal), lana, ken natural gas ket agdagup iti 2.6-milion a libra (dandani 1.2-milion a kilogramo) iti kada segundo. Daytoy ti mangkubkubong iti pudot iti lubong. (Associated Press/Manila Bulletin)
