ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (37) 2
NAITUNGTUNGKUA ti panangitugawko iti daytoy a paset gapu iti nagadu a tubeng. No saan a ti panangpalukat ni kaingungot iti telebision ta agdengngeg iti kankanta nga Ilokano iti YouTube iti dis-oras ti rabii, agtabbed nga agandar ti nautoyanen nga utekko ket diak maarikap ti pangrugiak.
Gapu ta natungday manen ti tuturogak, ket alas dosen ti parbangon, ti la adda a linuklukatak a basaen. Naisagud ti imatangko iti sungbat ni Cary Leach iti suratko iti Messenger.
Kellaat, nagruedo ti utekko kadagidi panawen a kaaddak idiay Upland, California. Nalagipko ti nasaokon a Journal, ken ti suratko ken ni Sinamar a naadresan iti 2460 North 5th Avenue, Upland a naglaon kadagiti napateg a banag a mangtulong kaniak a manglagip. Daytoy a surat ni Sinamar, naukagak a di naigagara, ken naitugotko ditoy yanmi ita. Kasta met ti kopia ti Bannawag a napetsaan iti Pebrero 26, 1996, a rimmuaran ti salaysayko nga Iti Abroad: Ania, Nagasatak? Maipanggep kadagiti agtatapaw a kararua ti nasao a salaysay, a naipagpagasat a naitugotko ditoy. No apay nga iti kaadu ti kopia nga urnongko daytoy pay ti naipatpatang a nairaman a naitugot idinto a karkardayo a panggepko a suraten daytoy. Tinumoy ti isno daytoy Journal a naalawko iti likud ti Townhouse a nakaibasuraanna idi nalayus ti basement ket nagrerekket payen dagiti binulongna. Masaok a mirakulo ti pannakaitugotko iti yanmi ti surat ni Sinamar (wenno kaingungot—pagsinsinnublatek dagitoy), ken ti kopia ti Bannawag.
Napateg amin dagitoy a taliwanay dagiti laglagipko kadagiti naggagampor a paspasamak iti 2460 North 5th Avenue Manor a lubong dagiti agtatapaw a kararua...
DAYDI VITO a delivery boy dagidi Cananea ti nangitulod kaniak iti baro a lubongko. Inranada iti linawas a panagitulodna iti abasto dagiti residente ti panangyakarda kaniak iti 5th avenue Manor. Nakatingtingra iti suli ti lagipko daydi nalabaga a Subaru a pinangitulodna kaniak!
Sumang-at nga agpaamianan ti rusanger ken akikid a 5th Avenue nga agtunged iti arigna nababa a pader a natuontuon a batbato—sabalin ti akinkukua ta inlakoda kano idi 1998. Iti kanawan a sikigan ti abenida ti nagkul-oban ti pasilidad nga iti sangona iti kanawan adda dua kapuon nga apricot a narnuoyan iti amarilio a bunga—agkaraiwara ti naregreg iti sirokda. Iti nalawa nga abagatan a sikigan ti pasilidad, nabengbeng ti pagattumeng a ruot a langana ti nabayagen a di napukisan. Natannawagak iti likud ti pasilidad ti sangapuon a plum a narnuoyan met iti bioleta a bunga. Iti lakub ti nabuntuon a bato a bakud, nabengbeng ti plantasion ti mandarin a narnuoyan iti natingra nga amarilio a bunga.
Nagsasaruno dagiti lima a residente ti 5th Avenue Manor a rimmuar iti ridaw ti pasilidad iti sango. Nalimlimpio ti tigtignayda ngem dagiti agtatapaw a kararua idiay Crystal Care Center.
Iti sikigan ti pasilidad iti abagatan ti nagiserkanmi iti daydi Vito iti makalawas nga abasto dagiti residente.
Sinaggaysa daydi Vito nga inayaban ida.
“Arthur Ramirez.”
Eme daydi naawagan—kasta ti awag kadagidi ‘M’ Mehikano—a nabagi ken kasla kanayon a matmatnag ti akimbaba a bibigna. Inyawat daydi Vito ti sobre a yan ti ayudana.
“Mark Stagner...”
Puraw nga agsaringgayad ti buokna iti abagana daydi Mark Stagner; nabuntog a magmagna, a nakatingtingra ti nikotina iti pattungagan ken tammudona a kanayon a nakaipit iti sigarilio. Pagallapayagnak ngata.
“Bismark Heffermann!”
Nalimlimbong ti ulo ti naawagan. Nakurang ngata a tallopulona, a taga-Nicaragua. Isu ti kaubingan.
“Sean Waters!”
Isu ti karapisan. Awan pay ngata ti tallopulona. Neurotiko met, nakangisngisit met dagiti ramayna a tinina ti nikotina.
“Alan Singers!” Puraw met laeng. Kataebko ngata. Saan a taga-California; naggapu kano iti Dumaya nga estado ti America. Isu ti kalakayan ken, kasla kanayon a makasangsangit—napaliiwko idi agangay a pawpaw-itan ni nanangna iti naisobre a sensilio, a maiparit ngem baybay-an lattan ti koreo ta ammoda ti pagpaayanna.
Adda maysa nga agtawen ngata iti nasurok a tallopulo nga aglanglanga met la nga Igoy, a di inayaban daydi Vito. Kalalaingan ti katayagna, pangrapisen ken tangad a magna a kasla kanayon nga adda tantannawaganna iti adayo—sigud a soldado nga intayab ti gubat idiay Vietnam ti limbong ti panunotna. Adda tukkol a sanga ti kayo a kasla pagsarukodna no magna-taray a kunam no di mabannog a manglawlawlaw iti pasilidad. Deretso amin ti kuartana ken ni Emy.
Sakbay a pimmanaw daydi Vito, imbatiannak iti listaan iti aramidek iti inaldaw. Isaganak ti pamigatda a tinapay ken kape nga adda gatasna; diak liplipatan ti naituding nga agasda iti bigat, aldaw ken malem. Masapul a diak agbiddut iti bilang ti agasda, ken no ania nga agas ti maited kadakuada. Cogentin. Prolexin. Buspar. Ativan. Risperdal. Trazodone... Iti aldaw, adda nailista a lutuek, kasta met iti malem. Kangrunaanna, masapul a masurot ti naituding nga oras.
Sisiak ti nangbantay kadagidi nga agtatapaw a kararua! Siak ti puon ti biagda... wenno mangpatay kadakuada! Adda oras a pannangtedko iti sigarilio daydi Alan Singers; agpakaro no malabsanna ti agsigarilio. Dagidi dadakkel daydi Mark Stagner ken daydi Sean Waters ti mangmangted iti sigarilioda, isu a kasla simborion ti agongda!
Saggaysa iti kuarto dagidi Mark Stagner ken Sean Waters iti tengnga ti pasilidad. Napunno ti rungrong ti pagyarsangan iti kuartoda. Iti likud ti yan ti kuarto dagidi dadduma a residente, a kasilpo ti salas a yan ti kanayon a nakalukat a telebision a pangisagudan dagiti agtatapaw a kararua iti panawenda tapno maalay-ayan ti panagiwet-iwet ti panunotda. Adda met banio a pagdigosan, ken yan ti washing machine ken dryer. Ammoda met ti aglaba!
Adda daydi maysa a residente nga insangpet daydi Vito iti naminsan. Nalipatakon ti naganna!
Dina annugoten a maysa kadagiti agtatapaw ti kararuana. Dina kayat ti agtomar iti agas.
“I’m not crazy!” kinunana. Igoy met daydi.
Insuro daydi Emy ti aramidek.
Imbes a pildoras ti itedko nga agasna, likido ti ilaokko iti inumenna. Dina impagpagarup a nalaokan iti agas.
Sabali pay daydi agruprupa a nalimbong, ken adda pay, a, nobiana a tagaruar. No kasarsaritam, nakalimlimbong nga agsungbat. Ngem naestoriana no apay a nairaman kadagiti agtatapaw a kararua.
Adda kano mangmangngegna a mangmammandar kenkuana. “Run! Run! Run! Keep on running!” A kasla adda mangbasbasnot iti likudna. Isu a taray a taray. Dina kano marikrikna ti bannogna. Agingga a madalupisak lattan.
“No awan dagita agasda, plop! Arigdan ti bumtak a lobo!” kinuna ti psychiatrist a nagdamagak no adda pay namnamada nga umimbag. Saggaysa ti doktor dagiti residente; adda aldaw a nailatang nga isasarungkar ti tunggal maysa kadagiti pasienteda.
Dakkel a parikutko ti panangsurnadko iti aplikasionko iti abogadok no mapanak iti opisinada. Awan ti pamanawak kadagiti aywanko nga agtatapaw a kararua. Awan dumak iti naiparnged a baka wenno nuang idiay Baybayabas ken idiay Abbarit.
Kasano pay a magna ti papelko?
Pinalpaliiwko dagiti aywanko; no adda mabalinko a talken, a pamanawan.
Daydi Arthur Ramirez ti kanayon a makisarsarita kaniak, a ti la adda a masalsaludsodna.
Inungtak iti naminsan nga isusumro ti iliwko kadagiti napanawak, ken ti kasla diak pannakaanges iti pannakabaludko iti agdama a trabahok.
“Why are you so mean, Lorenzo?” sinaludsodna
Nakariingak! Ania, naistriktoak?
Nalagipko daydi Emy. No agpulong, amangan no kugtarannakon ni Zac a diak pay naurnos ti petisionko.
Linamlamuyotko nga inlawlawag ti parikutko. A kasla ketdin saan nga agtatapaw a kararua ti kasarsaritak! A kasla nagparikna a mabalin a makatulongto kaniak.
Dinangdanggayak no makisarsarita kaniak. Agingga a nasaona no apay nga adda iti 5th Avenue Manor.
Mabuteng kano iti adu a tao, dina kayat ti makitaltallaong. Uray iti bus, dina kayat ti aglugan. No nasken a rummuar, masapul nga adda mangilugan kenkuana, wenno mangkadua a magmagna. Kasla kano ngamin adda sisasagana a mangrugma kenkuana.
Nalabit a matulongannakto daytoy, kinunkunak.
Ngem adda pay sabali a parikutko. Masapulko ti lugan. Saanak a makapan iti kayatko a papanan no awan ti luganko, uray pay adda lisensiak nga agmaneho. Ken saanak a mapalubosan nga agmaneho no awan ti lisensia a naalak iti estado a yanko, kas koma iti California. Awan ti serbi ti naalak idiay LTO, idiay Quezon City, uray koma no International Driver License. Malagipyo ti kinuna daydi nadayaw a tao ti LTO? “Ay, sayang, sir, sana sinabi n’yo kaagad!”
Napanunotko ti mapan mangala iti California ID idiay DMV (Department of Motor Vehicles), idiay Rancho Cucamunga. Inadalko dagiti aldaw a yaay dagiti doktor ken ti panagitulod daydi Vito iti abasto dagiti residente. Inyawagko met ken ni Miguela no mabalindak da Elmer a kabbalayna, nga itulod.
Intugot ni Elmer ni Ralph, ti maysa kadagiti annak ni Miguela iti immuna nga asawana a nabati idiay Filipinas, a nangsukon kaniak.
Naikkanak iti handbook nga adalek sakbay a mangalaak iti driving test.
Nagsayaatanna ta Sabado ken Domingo ti day off-ko. Adda daydi Benny, nga Indonesian, nga imbabaon daydi Emy a mangreliebo kaniak. Isu ti pappapanko idiay Indio. Daydi Elmer ti naanus a mangdagdagas kaniak ta adda met trabahona, ket isu la ti pannakasarungkarna kada Miguela.
Iti Lunes, Mayo 8, nagsubliak iti DMV. Nairuarko ti eksamen ket naikkanak iti temporario a lisensia. Naibilin kaniak nga iti 22 ti Mayo ti panangalak iti road test; agasem ta kasangayko pay! Isu met ti panangitukon kaniak ni Miguela iti kotsena a bayadak iti $1,300. Kunana a tintinnagak.
Adu ti surat a naawatko kadagidi simmaruno nga aldaw, nga intulod daydi Manong Verin ta naiturong iti balayda; ken nagkunaanna a nangina daydi kotse ni Miguela. Maysa ti surat ni kaingungotko a Sinamar nga agpaay ken ni Emy, nga inkeddengko a diakon ited. Agkibitkibit ngamin idin ti sasaadek iti trabahok. Adda pay ngamin naawatko a surat ni Brother Delfin a nangipadamaganna iti pangpanggepen ni Emy a mangikkat wenno mangsukat kaniak gapu ta nadamagna ti panangpampanawko kadagiti agtatapaw a kararua, kas iti ipapanko iti DMV. Isu nga ultimo annadkon, uray ti pannakimisak. Imparipripko iti daydi Manong Verin ti panggepko nga agsapul iti sabali a trabaho. Adda ammona ngem $5.50 per ora laeng. Kayatko koma.
Nalipatak nga inagapad nga adda dagidi suratko ken ni Sinamar maipanggep iti idadawatko iti sertipikasion manipud iti daydi Tata Ben Pascual, daydi Kompadre Cristino Iloreta Inay Sr. nga adda pay la idi iti UP. Ken ni Ofelia Silapan a kaarrubami idi idiay Amorsolo, UP nga adda itan ti pamiliana idiay Sta. Cruz, Ilocos Sur. Impaw-itko amin dagidi a sertipiko iti abogadok. Dinak pinalubosan daydi Zack nga ag-day off iti Lunes, nga isu koma ti panangalak iti road test. Iti daydi nga aldaw, inawagak daydi Manong Verin a mangkuyog kaniak idiay Indio iti Domingo a panangalak iti kotse ni Miguela.
Iti sumuno nga aldaw, adu ti naawatko a birthday card. Inawagak ni Miguela maipanggep iti papanmi panangala iti kotse a kaduak daydi Manong Verin. Iti dayta met la nga aldaw, addda dagidi tao ti Crystal Care Center nga immay agpukis iti naraber a ruot iti arubayan, dagidi agassawa nga Art ken Gilda, daydi Robby, ken daydi Mekene Abe.
Iti bisperas ti kasangayko, immaydak sinukon da Miguela ken Elmer iti Upland, sa nagderetsokami idiay Torrance a pangsukonanmi iti daydi Manong Verin a mapan idiay Indio, a pangalaak iti daydi kotse. Kalpasan ti pangaldaw, napankami iti daydi Manong Verin idiay Mecca. Adu ti nagsarsaritaanda ken ni Marilou maipanggep iti panggep daydi Manong Verin a gumatang iti lote, ta adda idi maipatpatakder a balbalay idiay Mecca nga asideg da Marilou.
Nagluaskami idiay Indio iti 6:20 ti agsapa ti Lunes, Mayo 22, 1995, a naipatpatang nga aldaw a pannakaipasngayko idi 1944. Diak pay idi nairuar ti road test ta dinak ngarud pinalubosan ni Zac a mangala iti daydi aldaw nga schedule-ko koma. Daydi ti immuna nga aldaw a panangmanehok iti umuna a kotsek!
Nagsinnublatkami iti daydi Manong Verin, bayat ti panangsurotmi kada Miguela ken Elmer. Immannugot ni Miguela nga alaek ti kotse nga awan ti pauna a bayad. Iti malem, napanak idiay Foothill a nangpakopiaak iti plaka ti kotse. Sakbay dayta, nakaawatak iti surat ni Sinamar a lima a panid. Sabali la ti surat ni Brother Delfin a nangisapitanna iti surat daydi Patriach Velasco.
Idi makapagsimpaak iti trabahok iti daydi nga aldaw, naitalimudok ti panunotko iti kotse. Kalpasan la ti innem a bulanko iti America, addan kotsek! Umuna a kotsek! Ha-ha!
Diak pay gayam nailadawan ti inap-aprosak a kotse sakbay a simrekak iti kuartok.
Thunderbird 77. Atiddog a maris dapo—kuna kano da Mimi idi makitada ti impaw-itko a ladawanna: “Kotse ni Batman!”
Naragsakak iti daydi a panawen; apagapaman a nalipatak dagiti parikutko.
A diak ninamnama nga ad-adu ti insangpetna a parikut! Ken parabur!
Makapabang-ar, uray kaskasano, dagiti naawatko a sursurat. Pinampanunotko a dakkel ti maitulongna kadagiti sertipiko a kasapulan ti Popkin, Shamir and Golan Law Offices.
Sinuratak idi daydi Tang Benjamin M. Pascual, daydi Kompadre Cristino I. Inay, ken ni Ofelia Silapan nga adda idi saadna idiay UP ken kaarrubami iti Amorsolo; nagyamanak kadagiti sertipiko nga intedda. Nangted pay gayam idi ni Honor Blanco Cabie iti surat—isu ti simmublat kaniak a presidente ti GUMIL Metro Manila kalpasan ti saanen a naulit a panagpresidentek. Pati ti kopia dagidi sertipiko ti panangabakko iti paspasalip iti panagsuratan. Dinawatda pay ti kopia ti tesisko idi nagturposak iti masteral idiay UP. Intedko amin dagitoy iti ahensia babaen ni Gale Ard. Kadagidi met a panawen ti pannakisalsalipkon iti daniw iti North America Open Poetry Contest, ket nangtedak iti kopia ti sertipiko ti kinamiembrok iti American Society of Poetry.
Intedko amin a namnamaek a makatulong iti petisionko.
Kas inkarik ken ni Miguela, masapul a mapanak idiay Indio tapno agbayadak. Ngem sakbayna, masapul nga alaek pay daydi Benny a mangreliebo kaniak. Daydi ti damo a panagmanehok iti kotse iti kasdi kapautna, agarup dua nga oras manipud Upland agingga idiay Indio. Idi makadanonak, nagpatulongak ken ni Elmer a nangpasukat iti lana ken oil filter ti kotse. Nangyunaak iti $150 ken ni Miguela.
Inim-imasko a minaneho ti kotsek a Batman idi agsubliak idiay Upland! Kasdiay gayam ti rikna ti agtatakkon nga agmaneho! Diak pinampanunot a temporario laeng ti lisensiak! Itinto pay la trese ti Hunio ti impalubos da Emy a panag-driving test-ko gapu ta adda miting idiay Crystal Care sakbay daydi nga aldaw. Idiay koma DMV Pomona ti pag-test-ak, iti alas dies ti agsapa, window 2.
Hulio idin mairuarko ti driving test idiay Indio ngem diak pay la nairehistro ti luganko ta nagpason ti timbre ti pasaportek. Masapul nga agurayak pay iti 60 nga aldaw. Idi napanak iti Rancho Cucamunga nga agparehistro ti lugan, masapul ti pirma ti sigud nga akinkotse. Sangkaulitko met daydi Gale Ard, a kasla lansa a di lumnek no di martiliuen. Ay apo, ta makatektek ti aguray!
Ngem awan ti narugian a di aggibus; adda pagbanagan ti amin a nausatan nga aramid. Agngalayen ti Hulio idi, iti kamaudiananna, nairehistro met laengen ti luganko iti naganko. Idiay DMV Rancho Cucamunga ti napanak, iti alas 7:30 ti bigat ket 10:10 idi maiwakasko.
Kasla adda maysa a lansa a naparut iti barukongko! Ti laengen papelko ti nabati a pampanunotek. Isu a nakasuratak iti sumagmamano a daniw.
