NO KOMA ADDAAK iti asideg ti tawa a pakatannawagak iti bantay ti Magna, awan duadua a makitak ti umadanin nga ilelennek ti naduyaw nga init.
ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (41) 2
Ngem diak kayat a panunoten ti kaipapanan dayta ta adu pay a pasamak ti ikarkarigatak a sedseden, a kayatko nga ibaskag, a mangted iti naan-anay a ladawan ti kasla awan patinggana a panagdaliasat daytoy numo.
Sumagmamano a lawas itan a marikriknak ti panagrekreklamo daytoy kanawan a patongko a sumuknor iti sanganayon a gurongko. Nabasak iti Bing a sciatica ti awagda iti dayta nga ut-ot. Diak ammo no bunga ti katutugawko nga agkubkubbo a mangsango iti monitor. Malaglagipko daydi nakatrabahuan ni Samar a kapilitan a pinutedda ti gurongna ta nag-gangrene; no dida putden as-asideg no kuan ti wangawangan ti tanem.
“Ti la sasawem,” kinuna ni Samar itay naipasagidko kenkuana bayat ti panangaldawmi.
Diak dinakdakamat ti isasagid no dadduma dagiti nalidem a sirsirmata; pilpilitek a liklikan a panunoten ket ibaisko kadagiti nalasbang a napalabas.
Ala, agsubliak iti daydi panawen a masapulen a makisina ti maikadua a pamilia daydi tatang. Saanen a nagbayag sakbay a napan sinukon ni Mercy ni Jun Dasalia idiay Santa Maria, Ilocos Sur. Childhood sweetheart-da kano. Nagkaturposanda iti sekundaria iti daydi Santa Maria Agricultural High School, a nagbalin nga Ilocos Sur Agricultural College.
Masapul a subliak ti panaggayyem daydi tatang ken daydi Dr. Godofredo S. Reyes. Agpadada a beterano idi maikadua a gubat ti sangalubongan, sa saan nga agaddayo ti pagtaenganda idiay poblasion. Malaksid iti panangsugsugsogko iti daydi tatang, impatigmaan daydi Dr. Reyes a nasaysayaat no ipanna ti pamiliana iti America total benepisio dayta kadakuada a beterano.
“Imbagak ken ni tatangmo a gundawayanna ti benepisiomi,” kinuna daydi Dr. Reyes idi nakapagpatangkami iti naminsan nga isasarungkarko iti yan da tatang idiay Santa Maria. “Ipagpagapuna iti masakbayan dagidiay babbalasangna.”
Kaduami a mannurat nga Ilokano daydi Dr. Reyes. Masansan idi nga iti balay ken resort-da idiay Suso Beach ti pakaang-angayan ti tinawen a kombension ti GUMIL Filipinas.
Kasdiay ti puon ti nakayegan daydi tatang iti pamiliana ditoy America. Sayang laeng ta saan a nairaman daydi Tessie, ni Violy (naaprobaran ti yaayna ngem isu metten a pimmusay daydi tatang, ken dina kano naawat ti surat ti imigrasion), ken ni Jose a bishop itan idiay Kasiglahan Ward, Montalban Philippines Stake. Wen, dagidiay tallo, palabsak man ida...
DAYDI TESSIE ti adda idi panawen a maawagan iti black sheep ti pamilia. Nasagsagidkon san bassit ti maipanggep kenkuana, ngem ulitek. Naulimek, ngem adda iti unegna ti bulkan no bumtak. Saan nga agrekreklamo iti daydi tatang. Masansan a daydi nanang ti siuulimek a kuriruenna. Dakami amin, daydi nanang ti kalakaan nga asitganmi. Siak, saanak unay a nagrengrengreng; daydi la panagpagatangko iti bisikleta idi addaak idiay CI.
Ngem daydi Tessie? Malagipyo daydi kunak nga inlusotna ti ulona iti buttaw a datar ti balaymi idiay Labut?
Nangrugi a nagrebelde idi nakaaramid daydi tatang iti maymaysa ken kakaisuna a biddut. Nangrugi kano daydi a biddut idi addada pay idiay Labut, idi addaakon idiay Manila a nagkutkutkotak iti balitok, a kunada. Adda idin madmadlawda a naisalsalumina a tignay daydi tatang, malagipyo ti naipadpadamgiskon? Idi immay daydi nanang idiay Times, a nagpulong? Daydi a biddut ti nangrippuog iti naannayas a panagtaray ti pamilia nga inlangoy daydi tatang iti baet ti kinakurapay—malagipyo daydi panagkamangda idiay Old Balara, iti balay daydi Mariano nga immakaranmi manipud idiay Times; daydi isusurot dagiti Alcantara?
Uray no babai nga awan kurangna daydi Tessie, in-inut a nagiray iti sabali a kinatao. Madlaw unayen idi addakami idiay Amorsolo. Nakasurat pay ni Samar iti sarita a naibatay iti daydi Tessie, idi nagpalabas ti sumagmamano a bulan idiay Mandaluyong Mental Hospital. Idi makaruar, nakasarak iti maysa a babai nga insangpetna idiay Pinatubo. Sa idi kuan, pinatakderan ida ni Herman iti barongbarong iti asidegda nga igid ti estero.
Nasayaat ti tunosda idi damo ngem in-inut a nagbalbaliw daydi Vilma iti daydi Tessie. Impapilitna nga agsinadan ket indawatna nga ibati daydi Tessie ti barongbarong. Diak ammo no kasano a napasamak. Insaklang ni Vilma daydi Tessie. Ni Herman ti nagremremedio iti imbayadna tunggal bista. Kasdiay gayam, inranranta daydi abogado nga itantan ti kaso ta tunggal bista, sabali manen a lima gasut a pisos. Naminsan met a napankami nagatendar ken ni Samar, isu a nasaksiak no kasano ti aramid daydi nga abogado. Bassit la a rikus ti saritaan, nga awan met ti nalawag a nagtarayan ti kaso. Imbagana nga agsublidanto iti inkeddengna nga aldaw.
Adu ti naitulong ni Herman kenkuana, a di ammo ni Mirriam. Nagreklamo pay naminsan ni Mirriam kaniak ta dina kano ammo no pagip-ipanan ni Herman iti kuartana. Siempre, diak metten, a, imbagbaga ti ar-aramiden ni Herman. Nasayaat unay iti daydi Tessie, pulos a di nagreklamo no umasug ti kabsatmi. Uray ni Jose, adu met ti naitultulong ni Herman—nagpulong ni Jose idi addan iti sidongmi. No manganda kano, ta nagyan kadakuada iti diak malagipen no kasano ti kapaut, saan a patakderen ni Mirriam agingga a dina maibus ti sobrada a taraon!
Ni Herman ti kasayaatan ti tegged kadakami ta naigasatanna ti nagtrabaho idiay Asian Development Bank. Ti kaaddana idiay ti nakabangonanda iti dakkel a balayda idiay Pasig.
Daydi met ketdi ti nakariingan daydi Tessie iti kunak a dakes a tagtagainepna, kalpasan daydi padasna idiay Mental. Nakapagtrabaho iti sapatosan idiay Marikina ket nagsabat ti dalanda iti daydi Oti a naaksidente iti tricycle iti naminsan a panagbakasion da Sadiri idi addadan ditoy America. Nasaem, ta nabarikugkog ti lugan ket adda landok a limsot iti matana a simmalpot iti puon ti lapayagna.
Iti panagsarak daydi Tessie, ken daydi Oti, nagtiponda ket nagbungada iti maysa a Jomar a nakatungpal iti arapaap daydi Tessie—nagturpos iti edukasion, ket nairuarna ti eksamen ti gobierno; mangisursuro itan.
“Naragsakakton no makaturpos ni Jomar,” kinunkunana idi. Naidalit daydi Tessie iti breast cancer. Apagisu nga agraduar ni Jomar idi pumusay daydi Tessie.
Agsubliak biit ken ni Herman.
Adda daydi panawen nga inkeddeng ti ADB nga ikkan dagidi nabayagen iti serbisio iti gundaway a mangpili no kayatda ti agretiro a nasapa. Dakkel a kantidad no kua ti awatenda. Diak malagip no mano a milion a pisos idin ti kuna ni Herman.
Ket ginundawayanna.
Imbaisna iti negosio ti dadduma a naawatna. Nagtulagda iti daydi maysa a mannurat met a manglukatda iti computer shop. Ti dadduma, inkeddengna nga ipasiar ti sangabukel a pamiliana iti America. Ti imasna, dida pay nakapagbaybayag iti America idi impadamag ti kinasugponna iti negosio a sinerrek dagiti mannanakaw ti shop-da ket innalada amin a computer-da. Sayang ti kuarta ni Herman.
Immuna a nagyanda iti maysa a kabagianmi idiay California. Idi kuan, immayda iti yanmi, ngem di nagbayag ni Mirriam ta nagsubli idiay California—nakastrek iti trabahona idiay.
Saanen a nagsubli da Herman idiay Filipinas, malaksid ti maysa nga anakna. Nagyanda iti balaymi idiay Yorkshire bayat ti panangprosesoda iti panagyandan iti America. Nakastrek ni Herman iti maysa a convenience store idiay Park City. Intultuloy ni Mirriam ti nagtrabaho idiay California bayat ti panangpagadalda iti buridekda iti nursing iti U of U, a nagangayanna, nakastrek idiay St. Mark’s Hospital.
Naasawaan aminen dagiti annakda—adda maysa nga anakda a nabati iti Filipinas—ket nasayaaten ti teggedda. US citizen-da aminen nga adda iti Utah. Nagretiron da Herman ken Mirriam ngem agtartrabahoda pay laeng! Addan balayda idiay Grantsville, Utah, a naudi nga immakaranda. Kaduada ni Myrrh Lyn wenno Maymay, ni Richard a manugangda a Puraw, ken tallo nga appokoda. Adda idiay Florida ti pamilia ti maysa kadagiti annak da Herman.
Ti la imasna, di metten masango ni Herman ti agsurat; naglatin sa metten ti plumana! Nangabak pay met ngarud iti salip iti daniw maipanggep ken ni Jose P. Rizal, ket immawat iti dakkel a gunggona, ken maysa kadagidi nangiggem iti daydi Rimat Magasin.
Nagdalan kadakami amin dagiti kakabsatko ken dagiti kakabsat ni Samar. Dimi ida natulongan iti pinansial ngem iti sidongmi ti nangrugianda. Dakami ti inayanda sakbay a sinapulda ti bukodda a dalan a nangragpat iti agdama a kasasaadda. Nakapagturpos daydi Erning iti edukasion idiay MLQU, nagsursurat met iti Bannawag, ken kaduami iti translation; sayang laeng ta nasapa a pimmusay. Ni Grace, nagturpos met amin dagiti annakna, nasayaaten ti panagtaray ti biagda.
Ay, ket wen, a. Uray kaskasano, nakaduami met ni Marilou, malagipyo daydi panagkakaduami idiay Coromina ken Buenviaje? Uray ni Miguela, napanna met kinurkuriro ni Samar idiay eskuelada no agkasapulan idi iti kuarta.
Malagipko amin dagidi tattao nga immay simmalipengpeng kadakami ken ni Samar.
Ket ni Violy?
Nangrugi ni Violy iti Fisheries idiay UP Diliman. Idi kuan, nakasarak iti maysa a pammati a nangiwanwan kenkuana iti yanna ita, a nakapagturposanna iti bukodda a pagadalan, nga idi agangay, nakapangisuro idiay Lyceum of the Philippines University, a nangileppasanna iti doktoradona sakbay a nagretiro. Kadakami nga agkakabsat, isu la ti nakapagdoktorado. Uray kaskasano, adda met kabsatko a doktor... dakami ken ni Herman, master laeng... Ngem ni Violy laeng met ti di naestaduan—adda met kunkunada idi nga asideg iti pusona, a kanagnagan daydi tatang a Clemente ngem diak ammo no ania ti napasamak; nasaona ketdi itay nabiit a yaayna ditoy Utah, a dina kayat nga isu ti mangyaruangan iti riknana iti lalaki. Idi nagretiro, inusarna ti dadduma iti isasarungkarna idiay Jerusalem, sa dimmaw-as ditoy Utah.
Ngem kadakkelan a nakausaran ti nabati iti kuartana a nagretiro, ti panangtartarakenna iti daydi Tessie idi naidalit.
Isingitko man. Manokami nga agkakabsat ngem duduakami ken ni Jose nga agkapammatian. Ni Herman, Iglesia ni Cristo. Da Violy ken Sadiri, agsupadi a Christian ti pammatida. Ngem no agdedennakami, dimi pagsarsaritaan ti pammati. Saan a narubsi ti agduduma a pammati ti singensingedmi nga agkakabsat...
Dudua ita da Violy ken Heidi nga inauna nga anak ni Sadiri, nga aggigian iti dakkel a balayda idiay San Mateo. Naibati da Sadiri gapu iti yaayda met ditoy America. Tinulongan kano ni Violy a nangileppas iti balayda idiay San Mateo. Ur-urayen da Sadiri (wenno Honorio) ti yaay ni Heidi iti America bayat ti panangisursurona iti maysa a nalatak a pagadalan dagiti nasaliwanwan idiay Filipinas. No matultuloy, maymaysanton ni Violy idiay dakkel a balayda, no saan la a makaumay iti America, a panggep nga ipagna da Sadiri. Di kanon kayat dagiti dua nga annakda ken ni Angie, ti agsubli idiay San Mateo ta nagturposda iti prestihioso a pagadalan idiay California—magna cum laude ni Herbert, a nakapagpasiar payen idiay Europe, idinto a summa cum laude ni Hazel a buridek, ken mangisursuron idiay California.
A, wen, ni Sadiri wenno Honorio.
Pinanawanna ti napintas a negosiona idiay Filipinas gapu iti indiaya kenkuana ti pammati a sinurotanda, nga umay mangiturong iti maysa a grupoda idiay California.
Duduada laeng iti daydi Tessie a di nakapagturpos iti karera. Ngem immala ni Sadiri iti daydi tatang iti wido.
Iti naudi a panagtungtongmi, naagapadna no kasano a nagballigi iti laksid ti kinakurang ti adalna. Nagturpos laeng iti sekundaria; namitlo a nangala iti College Admission Test, namitlo met a nabitog. Ngem saan a napukawan iti namnama. Pinalpaliiwna dagidi am-ammona nga engineer kada architect a kasla di dumur-as ti panagbiagda iti baet ti kinagraduadoda. Isu nga immapay iti panunotna nga amangan no uray makalpas met iti kurso no kas met la kadakuada, awan mamaay no kua ti panagad-adalna.
Pinagturayna ti widona.
Nangrugi iti curing, idi kuan insublatna ti wallpaper. No ti maysa a rolio idi ket agpateg iti trenta pesos, ipasana iti beinte singko. Sangsangkabassit ti ganansiana idi damo, ngem isu ti nangrugian ti idudur-asna. Nagdidinnamagan dagiti aggagayem/agkakabagian ti nababa a presiona, ken ti napulido nga aramidna. Ti bassit a napagpagketna, ad-adu ti imbungana ta immadu ti customer-na. Nakadkadanon iti Cebu, Baguio, kalpasan ti Metro Manila. Idi kuan sinerrekna dagiti daddadakkel a kontrata, a saan laengen a wallpaper. Nangala iti engineer, ken architect. No adda awatenna a kontrata, ayabanna ti engineer wenno ti architect ket paadalna no ania ti rumbeng a mabaliwan; iti ababa a pannao, isuda ti mangaprobar iti plano. Dina impadpadlaw ti pudno a kabaelanna. Gapu ta isu ti kontratista, impagarup dagiti taona a maysa met nga engineer. Inaw-awaganda iti engineer. Agingga a dimmanon iti limapulo dagiti trabahadorna. Ken dandani didan magabenan ti trabahoda.
Adda sistema a sinursurotna. Sakbay a panawanna dagiti trabahadorna, ibagana a nasken a malpas ti trabaho, ken saludsodenna no kabaelanda. No ibagada a kabaelanda, agsubli iti naituding nga oras ket saludsodenna no apay a di nalpas. impatigmaanna kadagiti trabahadorna a tapno agpautda iti trabahoda, masapul a saysayaatenda ti agtrabaho no arapaapda ti dumur-as. No kasdiay nga adda maileppasda a kontrata, ikkanna ida iti bonus, sana pay ida ipasiar ken pakanen. imbagana kadagiti matalekna no kasano a nagballigi, ken saan a pudno nga inhiniero. Isu a Sir Honorio ti awagda kenkuana.
Adda maysa a padasna iti maysa a kontratana idiay Baguio. Naadalna iti nabayagen a panagkonkontratana. No mapan sumarungkar iti jobsite ti kontratana, ibagana kadagiti taona a dida ibagbaga nga adda idiay no adda agsalsaludsod. No maammuanda, sigurado a mapan koriruen dagiti NPA.
Daytoy ti pagtaktakdernna, ken patigmaanna kadagiti taona: saysayaatenyo ti aramidyo, tungpalenyo ti saoyo tapno agtalek dagiti tattao kadakayo.
Malaksid iti napundarda a balayda idiay San Mateo, adu pay ti nagatangda a dagdaga idiay Cavite, ken no sadino pay.
Insursurotna idi ni Jose, ti buridekmi, iti kontratana. Idi kuan, nakasursuro ni Jose—Jose wenno Joe— agingga a nagsolon idi immay da Sadiri ditoy America.
No nasaok idin, ulitek manen. Ni la Jose ti saan a namagsisina kadagiti innem nga annakna.
Subliak no kasano a nagsabat ti dalanda ken ni Evelyn a tubo ti Cebu.
Idi RM, wenno Return Missionary-n ni Jose ti Baguio Mission ket addan iti Montalban, nairana nga iti Quezon City Philippines Mission ti pagserserbian ni Evelyn. Sakup ti QCPM ti Montalban. Ni Jose idi ti Ward Mission Leader iti Burgos Branch. Idiay ti nagsabatan ti dalanda.
Nalibatawak sa ketdi nga imbaga, a ni Jose ti nangsursuro iti pamilia daydi tatang idiay Santa Maria agingga a nabautisaranna amin ida.
Putdek ta mapanak iti panag-chat-mi itay nabiit.
Dinamagko no ania ti nagan ti Ward nga iggemna.
“Kasiglahan Ward, Montalban Stake, manong... Apay, aya, manong?”
“Adda sursuratek, a pakasagidak iti achievement-yo.”
“Napintas ngarud, a, no kasta.”
“Idiay Baguio ti nagmisionam?” panangpennekko.
“Wen, manong, Philippines Baguio Mission, August 1986-August 1988.”
“Nakitak ti family picture-yo a kinablaawan ni Brother Almosara (sigud a miembro ti Burgos Branch ngem addan idiay Canada) kunak, nasayaat ta sangsangkamaysakayo. Dakami kada Herman ken Sadiri, saggaysakami iti anak a nabati dita Filipinas.”
Naibais ti saritaanmi kadagiti annakna.
Innem, tallo a babbai ken tallo a lallaki. Duan a babbai ti naasawaan; maysa daydi inauna a nagmision ditoy Utah. Dua met a lallaki ti nagmision, katurturpos ti maysa iti BS in Computer Science.
Napagsaritaanmi dagiti templo idiay 'Pinas. Kunak no sisiam ngem kinorihirrnak.
“Sangapulo ket tallon, manong: Alabang, Bacolod, Cagayan de Oro, Cebu, Davao, Iloilo, Laoag, Manila, Naga, Santiago, Tacloban, Tuguegarao, ken Urdaneta...”
“Nagsayaaten!”
“Mayat man ti panagrikriknak ‘ti umad-adu a Temple a maipatakder ditoy Filipinas!”
“Ipadpadamagko kadagiti kaduak a Sealer idiay Jordan River Temple ti yaadu ti templo dita Filiplinas...”
“Saan a talagan a malapdan ti panagadu ti tattao nga umaw-awat iti sao ti Apo gapu kadagiti misionario ditoy Filipinas.”
“Dinamagko ken ni Delfin Dumayas no apay nga awan pay ti mapatakder idiay Laoag. Kunana, amangan no San Nicolas ti sumaruno ta awan kano ti espasio idiay Laoag...”
Ngem saan a nagbayag naipakaammo nga idiay Laoag ti pakaipatakderan ti maika-13 a templo ti Filipinas.
Kunana nga uppat kanon a paris ti naikasar ni Jose, manipud idi napan a tawen, sakbay a nabautisaranda.
Lima a tawen kanon ni Jose a Bishop idi Abril 18, 2023. Lima a tawen la kanon ti termino ti Bishop kadagitoy ket amangan no mai-release-ton no Mayo 21 a Ward Conference-da. Nupay adu kano ti miembro idiay Ward-da a di mangayat a mai-release, nasken a maaramid ti rumbeng. Isu nga itay nabiit, naggibusen ti takemna.
Adda kano plano ti Area nga iti uneg ti tallo a tawen, aramidenda ti Kasiglahan Ward, a sigud nga Amityville Branch ken sigud nga ap-ap idi, a Kasiglahan Stake. No Stake, lima ti kababaan a bilang ti Ward wenno Branch a sakupenna ket tunggal maysa kadagitoy addaan iti di nakurkurang ngem dua gasut a miembro. Panggepda a bingayen ti Kasiglahan Ward ken ti Eastwood Ward tapno agbalin a lima a ward a kasapulan ti Stake. Ti kano ngamin Kasiglahan Ward ti kadakkelan ti attendance iti tunggal Domingo iti intero a Montalban Stake. Ipagpampannakkel kano ti Stake Presidency. Mayat ti leadership no kasta.
“Good! Congratulations! Keep up the good work!” kinunak.
Pagbalinendanto met a lima a ward ti Montalban isu a dua no kuan ti Stake iti Montalban. Agasem. Idi agtugawak nga Stake President ti Marikina—1st Councelor daydi Brother Rogelio Canto, sa nagsinnublat a 2nd Councelor dagidi Brother Tan ken Brother Ricardo Chancing—a nangsakup iti Montalban, ti pay la Burgos Branch ken ti San Mateo Ward ti adda sakbay a nagbalin ti Montalban a District... a naisina iti Marikina Stake, a gapu met ti pannakai-release-ko ta saanakon a miembro ti Marikina. Daydi Jose P. Gisala ti naipatugaw a District Pressident.
Nagdakkel a talagan ti nagbalbaliwan ti panawen! Adu kanon ti pagtagilakuan iti Rodriguez (saanen a Montalban), kas iti Robinsons, SM, Hypermart, McDonald's, Jollibee, KFC, ken dadduma pay!
Adu kanon ti awan kadagidi pioneer a miembro iti Montalban. Pimmusayen dagidi Venturina, Esquejo, Espiritu, Gisala, ken dadduma pay. Dagidi agassawa nga Esquejo ti nagkuna idi, a didan mangmangan iti inapuy idiay Hawaii a napanan ken naggapuanda! Mabilbilang kanon dagidi pioneer a miembro, kas kadagiti Madarieta, Martos ken Viernes. Diak pay ket malagipen dagita dua a naudi. Dagidi nalawa a pagtatalonan, napunnon iti balbalay. Daydiay kano Carlito Esquejo nga anak dagidi Esquejo ti agyamyaman iti panangsarsarungkar kenkuana dagiti Elders Quorum ken misionario, a nakaigapuan ti panagsublina iti Simbaan...
(ADDA TULOYNA)
