Babaen ti wagas a “fertilization and rejuvenation technology” mapagungarmo ti awan langlangana a kinawayanan...

KADAGITI adda kinawayananna, adtoy ti sumagmamano a balakad ni Dr. Charlie B. Batin, propesor ti agroforestry ti Department of Forestry ti CAFSD, Mariano Marcos State University iti Siudad ti Batac, tapno mapalapsat wenno mapapintas:

Maparegta dagiti lallakayen a kawayan babaen ti umno a panangtaming ken umno a wagas ti panagabono. Iti Ingles, maawagan daytoy iti fertilization and rejuvenation technology.

No umno ti pannakaipakat daytoy simple a wagas, kuna ni Dr. Batin nga umadu manen ti rabong dagiti agrakayan a kinawayanan. Iti kasta, maaddaantayo iti umdas a kawayan a para kadagiti nadumaduma nga industria, ken makaited iti nayon pamastrekan dagiti addaan iti kinawayanan.

Nasional

Mapukpukaw a nobia, nasarakan iti Pangasinan

Paset ti napasayaat a plantasion ti kawayan ti MMSU, ti MMSU Bamboo R&D Station, dati a maaw-awagan iti MMSU Bamboo Plantation Project, a masarakan iti Brgy. Mabaleng iti Siudad ti Batac.

Kuna ni Dr. Batin a saan a narigat nga iwayat ti wagas ti fertilization and rejuvenation technology. Kastoy laeng ti aramiden: Iti rugrugi ti tudtudo, ikkaten amin a natangkenan ken nadadael a pinuon ti kawayan, agraman dagiti burrarawit iti sakup dagiti pinuon agarup dua a metro manipud iti daga.

Mangkali iti bassit a kanal iti aglikmut ti rimmuong dagiti pinuon (clump) sa ditoy nga ipan ti kompleto a ganagan. Kalpasanna, gaburan ti ganagan agraman dagiti nagparang a pamayor a ramut (rhizomes).

Nupay agbiag latta ti kawayan uray saan a maabonuan, nasaysayaat met laeng no maabonuan aglalo no naimula iti saan a nataba a daga,

Kuna ni Dr. Batin nga umdasen ti dua a kilo a kompleto nga abono (14-14-14) a para iti sibubukel a rimmuong tapno makapataud iti umdas ti kaaduna a rabong. 

Iti naiwayat  a panagsukisok, napaneknekan nga ad-adu ti agtubo ken agbiag a rabong no kanayon a madalusan ti pinuon ken aglikmut  ti kinawayan, ken malapdan ti ibabalay dagiti bao nga agkaan kadagiti rabong.

Uppat a bulan kalpasan a maabonoan dagiti pinuon, kuna ni Dr.Batin nga umabot iti 8.82 a sentimetro (cm) ti diametro dagiti rabong kadagiti nadalusan a kinawayanan, idinto  nga umabot laeng iti 7.99 cm ti diametroda no saanda a maabonoan.

Kuna dagiti eksperto iti Forestry Department ti MMSU a no maipakat daytoy simple a wagas ti fertilization ken rejuvenation, sigurado a makaganansia iti saan a nakurkurang ngem P5.00 manipud iti kada pisos a puonan iti panagpatanor iti kawayan.

Ni Prof. Charlie Batin, mangimaton iti MMSU Bamboo R&D Station.

Daytoy wagas a fertilization and rejuvenation technology, isu met laeng ti ipakpakat ita ti MMSU iti pannakapagungar ti dati a plantasion ti kawayan ti Unibersidad a nabaybay-an iti uneg ti adu a tawen. NI Dr. Batin, iti babaen ti liderato ni MMSU President Shirley C. Agrupis, ti napusgan a mangimaton iti pannakapasayaat iti daytoy agarup maysa nga ektaria ti kalawana a daan a plantasion dagiti nadumaduma ti pulina a kawayan nga impasdek ti Unibersidad iti  Brgy. Mabaleng iti Siudad ti Batac idi pay 1993.

Naawagan iti MMSU Bamboo Plantation Project, paset daytoy dagiti addang a mangpadur-as iti industria ti kawayan iti Ilocos Norte.  Napintas ti imbunga daydi a gannuat ta nagpaay ti plantasion a lugar a pageksperimentuan dagiti agsuksukisok a mangisursuro iti  MMSU College of Agriculture, Food and Sustainable Development (CAFSD). Nagserbi pay daytoy a paggapuan dagiti dekalidad a sanga ti kawayan a naaramid a patubo (bamboo propagules) a mailako ken maibunong kadagiti mayat nga agmula iti kawayan iti sapasap a Kailokuan.

Saan idi a nagsarday ti panagaramid ti MMSU kadagiti napipintas ti kalidadna a muebles a naaramid iti kawayan, agraman  dagiti nadumaduma a produkto a maaw-awagan iti engineered kawayan wenno E-Kawayan Products.

Iti daydi a panawen, ti MMSU ti kakaisuna nga institusion iti Kailokuan nga agar-aramid kadagiti produkto manipud iti e-kawayan a kas iti plake, tropeo, sagaysay, baldosa (tiles), pulpito (rostrum), ken kansir (divider), malaksid kadagiti gagangayen a produkto a kas kadagiti tugaw, aparador, ken lamisaan. Daytoy ti gapuna a pinapartuat ti MMSU ti dua a makina a pagaramid kadagitoy a produkto – ti Kawayan Pole Maker ken Kawayan Tile Maker.

Ngem bayat ti panaglabas ti panawen, in-inut a nagrakaya ti plantasion gapu iti saan a malapdan a panagbasakbasak dagiti tattao  iti plantasion ken panagal-alada kadagiti rabong ken kadagiti mabalinen nga apiten a pinuon ti kawayan. Sabali laeng dagiti walang ken atap nga ayup a namagbalin iti lugar nga umok ken ayuyangda.

Isu a kalpasan ti 26 a tawen, saanen a makaay-ayo ti buyana. Dagitoy ti gapuna a nagtignay ti liderato ti MMSU tapno maisubli ti sigud a buya ti plantasion  ken kas tulong manen iti pannakapadur-as ti industria ti kawayan iti sapasap a probinsia.

Nangrugi daytoy a tarigagay kalpasan a nariing manen ti pagilian iti kinapateg ti kawayan gapu kadagiti adu a pagimbagan nga itedna iti aglawlaw ken kadagiti indibidual a tattao a mayat a mamagbalin iti daytoy kas komersial a mula (mula a panguartaan). Gapu ta naamnut a mula ti kawayan, nasamay daytoy a mausar a para iti reforestation wenno maimula kadagiti nagbalinen a kalbo a turod ken bantay, ken tapno matengngel ti panagreggaay dagiti teppang dagiti karayan ken igid dagiti dan-aw.

Ti plantasion ti kawayan ti MMSU, ti MMSU Bamboo R&D Station, dati a maaw-awagan iti MMSU Bamboo Plantation Project, a masarakan iti Brgy. Mabaleng iti Siudad ti Batac, idi saan pay a napasayaat.

Isu nga itay Oktubre 5 ita a tawen, indauluan ni Dr. Agrupis ti pannakayusuat ken pannakaparegta ti plantasion ken nabaliwan ti naganna iti Bamboo R&D Station ti Unibersidad. Dinar-ayan daytoy dagiti pannakabagi ti  Provincial Agriculture Office, Department of Environmental and Natural Resources (DENR), Department of Trade and Industry (DTI), Department of Labor and Employment (DOLE), City Government ti Batac, ken dagiti opisial ti Brgy. Mabaleng ken Payao iti Batac, ken ti MMSU.

Paset ti aktibidad ti pannakaimula ti 100 a patubo a kawayan babaen ti pannakitinnulong ti 20 a mannalon iti Brgy. Mabaleng ken Payao a nasanay iti panagmula iti kawayan ken panangtagiben iti nursery. Sabali laeng ti agarup 300 a lallakay a rimmuong ti kawayan nga aglasat iti rehabilitasion wenno pannakapasalun-at.

Iti agdama, adda 11 a babassit a plantasion ti kawayan iti Ilocos Norte a masarakan iti  ili ti Currimao, San Nicolas, Paoay, Vintar, Bacarra, Pasuquin, Solsona, Dingras, Nueva Era, Badoc, ken Siudad ti Batac. Umab-abot laeng iti nakurang a kagudua ti ektaria ti kalawa ti tunggal plantasion a kaaduanna ti namulaan iti bayog. –O

(Bannawag, Nobiembre 16-30, 2022)