Autobiograpia ni LORENZO G. TABIN
DIAK UNAY NAKARIKNA iti pannakaikawa iti pannakaipusingko kadagidi tatang ken nanang iti daydi immuna nga ipapanawko idiay Labut, ta naranga ti tarigagayko a lumung-aw manipud iti kadilian ken tangrib ti timmippang. Agpayso, awan ti nalawag a pagturongak ta kayatko la ti rumuk-at iti pammekkel ti kinakurapay a nariingak: pannakigasanggasat ti agturturay idi iti panunotko.
ALLON TI BIAG: Walo A Dekada A Panagdaliasat (32)
Nagadayo ti pakaigidiatan daydi pannakaipusingko kada kaingungot. Nalawag ti panggepko idi nga aglupos, ken adda manamnama a trabaho nga agur-uray iti papanak, ngem ti riknak, kasla aggudeng nga umadayo. Makababbabawyen ti riknak; ngem nalagipko daydi agan-anang-ang nga aso a nangkuskusilap kaniak bayat ti panangulod daydi gimmatang.
Ngem naglagawak idi addakamin iti eropuerto a mangur-uray iti pannakabagi ti IPAMS. Saan a simmangpet iti naituding nga oras ket adukami a nagdanag. Nagsala iti panunotko kadagidi nangnangngegko nga adu ti suitik a recruiter ket nagsubli nga imaima dagidi inallilawda. Ti pay imasna, adu ti naglako iti mabalinda nga ilako tapno laeng adda gastuenda, nangruna dagiti naggapu pay iti probinsia. Iti biangko, awanen ti trabaho a subliak no kas pagarigan, ta nagikkatakon kadagiti trabahok. Ken awan ti pangalaak iti binulan a pagbayadko iti kaal-alami a balay idiay Montalban, a nangibautak iti naalak a separation pay, a nagkarian pay daydi Manong Johnny Molina a tumulong kada Samar inton umakarda idiay Montalban.
Nakaangeskami met la iti nalukay idi simmangpet ti tao nga ur-urayenmi, maysa nga oras laengen sakbay nga agtayab ti eroplano a mangipusing kaniak iti pamiliak. Inlawlawag daydi tao nga adda napateg a banag a nakatalaananna.
Nakadagdagsen ti riknak idi agpipinnakadakami kada Samar idiay Manila International Airport, idi nagsisinnublat nga immarakup kaniak dagidi nakipagtulod, nangruna ni kaingungot ken dagiti lima a bungami. Idi maibilin ti ipapanmin panaglugan, kasla nabuttuonan metten dagiti sakak iti nadadagsen a bato!
Idi rugianmi ti umaddang nga umadayo, saanakon a timmaliaw ta amangan no agbaliw ti panunotko ket ulodendak dagiti sakak nga agsubli!
Kasta met ti nadlawko kadagidi kakaduak, a padak nga agdadamo a maipusing kadagiti patpatgenda.
Nangruna daydi kasla agruprupa nga Arabo, a sangkakepkepna ti impapanko a kaayan-ayat no dina man kasimpungalan. A kasla siping a saba.
Air France daydi nagasat nga eroplano a nangipusing kaniak. Daydi nga eroplano ti naranggas idi a mangipusing kadagiti mangipatpateg iti ipatpategda.
Kasla adda naibuttuon a bato iti barukongko. Katugtugawko pay laeng, ilinglingedkon ti panagubbog dagiti matak! Diak impagarup, mangitak met gayam!
Nagkuy-os ti rusokko idi ag-take off ti eroplano; inapputko dagiti lapayagko ta kasda la bumtak. Nagngangaak ket kayatko ti agriaw ngem awan simngaw a timekko.
Sa la in-inut a napukaw ti pellengko idi makapagsimpan ti eroplano iti tangatang. Gagangay ti agdadamo, masmasdaawak idi addakamin iti rabaw dagiti puraw nga ulep, a natalnan ti eroplano, a kasla saan nga aggunggunay.
Idi agtaltalnan ti riknak, kinitak ti kaabayko iti tugaw, a nairana a daydi kunak a karuprupa ti Arabo. Nalabaga met dagiti matana.
“Ngayon ka rin lang ba?” sinaludsodko.
“Oo... naawa ako sa misis ko...”
“Saan ka sa atin?”
“Cabanatuan, Nueva Ecija. Librarian sa Nueva Ecija University of Science & Technology.”
Imbagak ti naggapuak. “Saan ang tungo mo?”
“Dhahran... ARAMCO Recreation Library...”
“Doon din ako!” Inyam-ammok ti bagik.
“Ako naman si Manny... Manolo Naagas.”
Saan la a maymaysa ti destinasionmi.
Agkapammatiankami pay!
Salsaligemgemenak idi nag-stop over-kami idiay New Delhi, India. a diak maawatan iti kaadu ti agsasallupang a tao nga agduduma ti maris ken pagsasaoda iti pagurayan ti pasahero. Kasdiay ti riknak idi, ammoyon, a, gagangay ti agdadamo a mayadayo iti wangawangan ti agongna!
Kas idi ag-take off ti Air France idiay MIA, inapputko manen dagiti lapayagko idi ag-take off idiay New Delhi.
Pinadasko nga inlinged ti kinaignorantek!
Ngem adda latta nakadlaw. Imbagana nga inton maminsan, gumatangakto iti ear plug.
Idi makapagsimpan ti Air France iti tangatang ket kasla manen matmaturog a higante, immagibas iti panunotko dagiti nadamdamag a na-crash nga eroplano. Agpapan ita, di pay napunas iti panunotko dayta; kinapudnona, nasuroken a sangapulo a tawen manipud iti daydi naudi a panagluganko iti eroplano, daydi panangsukonmi nga agassawa kada Dondon, ken Mimi ken ti anakna a ni LA, ket no di kapilitan, diak kayaten ti ageroplano, uray no kasano ti iliwko a mangkita manen iti daga a nakayanakak... nangruna ti Abbarit, Bantay Baybayabas, Labut, ken ti Montalban! Barko koma, ngem nakabumbuntog kano met ken pagbaliktadenna kano ti entero a kinarakaram iti nalaus nga ulaw.
Ken adda latta di mapakpakadaan a disgrasia kas iti daydi Titanic.
Napunas ti aligagawko idi kumitaak iti ruar. Iti laksid dagiti narasay nga ulep, agkiremkirem dagiti bituen iti tangatang a nangipalagip kadagidi bituen idiay Abbarit, a sumirsirip iti regkang ti sapawmi iti bangkag, dakami nga agkakasinsin, a nasangal babaen ti kinerker a garami. Diak inkaskaso ti pabuya iti telebision. Sa la nasinga ti panagpampanunotko idi agiwaras dagiti stewardees iti makan ken mainum.
Pinadasko nga intuon dagiti matak iti telon ti telebision iti sango. Nupay diak napagsisilpo ti buybuyaek, naimbag la a nangkerras iti kebbakebbak. Ken nangkessay iti kasla di mapulsot nga oras ti panaguray.
“Ladies and gentlemen, we have ten minutes until touchdown... welcome to Dhahran!” immaweng ti timek iti mikropono.
Saan a nagbayag, immawengen ti : “Ladies and gentlemen... fasten your seat belt...”
Idi kuan, kasla awanen ti mangngeg nga ungor ti eroplano iti baet ti kasla panaguyasna nga agpababa; arigna mapuri dagiti pasdek iti daga. Kimpetak iti tugawko.
Ngem apagapaman ti nariknak a panaglag-oy ti eroplano idi sumagirad dagiti pilidna iti daga. Nagpapalakpak dagiti pasahero.
Sakbay a nakaruarkami iti airport, inamiris dagiti guardia dagiti kargami.
Nalipatak gayam. Inggunamgunam ti management ti IPAMS idi agrubrubatkami a maiparit ti agitugot iti ania man nga adda pakainaiganna iti relihion; nangruna ti Biblia. Pagsublienda kano dagiti matililwanda nga agiserrek iti kontra iti pammatida.
Ngem nangitugotak latta iti Biblia ken Book of Mormon. Manangngaasi ni Apo Dios, ti nagturay iti panunotko.
Naibatang kaniak ti ubing a guardia nga Arabo a nagkawes iti puraw nga atiddog ti manggas ken pagatlansalansa ti kagayadna. Ken adda turbanna. Naglagawak idi rugian ti guardia a sukimaten ti bagko. Nakitana dagiti librok!
Apo kaasiannak, indawatko.
Nagkidemak ket inur-uraykon ti kusilapna idi kitaek, ken ti panangiturongna kaniak iti panguloda.
“Welcome to Dhahran!” kinuna ti guardia ket umis-isem a nangiwagis iti papanak.
Napangangaak.
“Welcome to Dhahran,” inulit ti guardia iti nainayad a timek.
Nagdardaraskon a nagtungpal amangan no ibabawina ti bilinna. Nagtibnok ti yaman ken siddaaw a nariknak.
Naammuak idi agangay nga awan la ketdi ti makitada a krus ken mabasada a Christ, awan bibiangda no ania a libro ti itugotmo. Di ngata nakita ti guardia ti another testament of Jesus Christ a silpo ti paulo ti Book of Mormon.
Agur-urayen iti ruar ti amarilio a bus nga agud-udaud iti Dhahran North Camp a mangitunda kadakami a new hires iti pakaangayan ti orientation. Adukami a naglalaok a puli. Filipino, Sri Lankan, Indian, ken no sadino payen a suli ti lubong ti naggapgapuanda.
Lumuglugankami pay laeng, nariknakon ti sumuyop a naidumduma a lamiis iti serserrek ti bulan ti Marso. Nagtitibnok ti diak mailadawan a rikna nga ad-adda a namaglamiis kadagiti dakulap ken dapanko.
Apaman a nakaruar ti bus iti airport, simmabat ti kasla taaw a disierto. Apagtangkayag pay la ti init ket nakitak iti ruar ti tawa ti bus dagiti narasay a ruot ti disierto a kaarngi dagidi tartaray idiay Panay-ogan... Awan makitam ni sangapuon a kayo iti nawatiwat a kalsada, awan ti kakumpitisan ken kabuluan ken kapan-awan ti Baybayabas.
Immatiddog a kasla puted ti tren ti agur-uray kadakami a TCN (Third Class Nationals) iti pakailawlawagan ti rumbeng ken saan a rumbeng nga aramidenmi iti uneg ken ruar ti ACC Dhahran North. Saan a mabalin, daytoy ti kangrunaan a reglamento, ti mangiserrek iti babai, wenno uray no makisarita laeng, iti uneg ti kampo.
Maiparit ti arak (adu ti makaammo nga agaramid, naammuak idi agangay).
Maipawil ti agsusugal (adu ti mangikurkurimed, a napagawid idi naduktalan ida dagiti security.)
Diak mabilang ti kaadu dagiti agaabay ken agsasaruno a kampo. Dua a mangmangged ti naibatang iti tunggal kuarto, a saggaysada iti kama ken tulbek. Naipatuldo kadakami ti Post Office iti kampo a pagibusonanmi iti surat: ACC Dhahran North P.O. Box 943, Dhahran K. S. A. Idiay ti paggatangan iti selio ken amin a masapul iti koreo.
Idi maisimpami dagiti gargaretmi iti naituding kadakami a kuarto dagiti nagaabay ken agsasaruno a kasla tren a dormitorio, naitundakami iti departamento a pakaidestinuanmi.
Naggiddankami ken ni Manny Naagas a naipan iti ARAMCO Recreation Library iti Main Camp ti Dhahran. Pamalkaten daydi Dolores Pratt nga Amerikana a Head Librarian. Taga-Inglatera met daydi Gordon Hazeldine nga Assistant Librarian; masansan a nakapuesto dagiti dakulapna, a nakaluklukay dagiti ramayna, iti sirok ti timidna. Nadanonmin ni Nestor Cusay (addan idiay Australia) ken daydi Edzel Palacio a napan idiay California, a pimmusay sadiay idi agangay. Ken daydi Alfredo Espiritu a taga-Zambales a diak ammon ti yanna. Ken ni Celso Malabayabas—ni, kunak ta awan pay nakadamagak no timmangaden iti barsanga wenno adda pay a makigubgubal iti biag; adda mailasinko a ladawanna iti Facebook, ngem di met sumungsungbat; amangan no nakalipaten ta mano pulo a tawen met ngaminen daydi panagkakaduami. Ken tallo nga Indian a nalipatakon ti nagan dagidi dua. Daydi la Salim ti malagipko ta nadekket iti daydi Gordon Hazeldine. Dakkel a tao ken nangisit daydi Salim ngem naragsak ketdi... Ken daydi gayam Munirah a maysa nga Arabiana a kanayon a nakaabungot, a kasinsinna kano ti asawana—nangina kano ti mangasawa kadagiti Arabo isu a mabalin dagiti agkakabagian ti agiinnasawa. Dagiti makaas-asawa nga awan ti mabalinda nga asawaen ta awan ti kuartada, mang-rape-da kano iti padada a lalaki, nangruna no makasarakda iti bakla. A no masukalan ida dagiti security nga Arabo, sigurado a magerret ti tengngedda.
Naipalagip la ngarud kaniak daydi maysa a pasamak. Idiay Dhahran North Camp, adda nakitak a naglapsat. Ania ti ar-aramiden daytoy ditoy?
“Bakla ‘yon!” kinuna ti nagdamagak. “Huwag kang lalapit-lapit doon kung gusto mong magtagal sa trabaho mo!”
Adda Audio-Visual Room ti library. Adda snack/launch room iti amianan a sikigan ti library.
Nabingay dagiti staff iti dua a shift—7-3, ken 3-11. Naibatangkami ken ni Manny iti second shift.
Ordinario nga aldaw ti Sabado ken Domingo idiay Saudi ket ti Huebes ken Biernes ti pannakaSabado ken Domingoda. Ngem pito nga aldaw ti trabaho idiay library. Adda naituding a day-off dagiti staff, a saan nga aggigiddan.
Adda mess hall a panganan iti Dhahran North, iti dis-oras a mamitlo iti agmalem. Iti met mess hall ti pangalaan iti balon dagiti di makapan mangan iti mess hall iti naituding nga oras gapu iti iskediul ti trabahoda. Masapul a kamakamem ti maudi a biahe ti TCN Bus iti sakbay ti pangaldaw.
Saankami a nagkakuartuan ken ni Manny Naagas. Filipino met laeng ti kakuartok. Pulos a dinak iniseman idi nagranakami iti kuarto. Kasla dina kayat nga adda kakuartona. Ngem paglintegan ti kompania nga agpaay iti dua ti maysa a kuarto.
Naammuak nga agpadakami iti kasangay. A diak malagipen no kasano. Pulos a dinak pinagpagunian agingga a nagsinakami idi agangay. Saan latta a nagun-uni; nadlawko a dina kayat ti kaaddak.
Sakbay a nagiddaak iti daydi umuna a rabiik, iti tren a dormitorio, nangikur-itak iti surat para ken ni kaingungot. Impeksak a dagus ti nakaro a pannakailak iti damo a rabii a pannakaipusingko kadakuada. Manipud iti kaadda ti pamiliak, pulos a dikami nagsina iti nagiddaan.
Nautoyanak iti napalabas nga aldaw, ket apagkupinko pay la ti surat no ar-arigen, nagkeppeten dagiti matak.
Naikawaak iti panagriing iti sumuno a bigat nga immuna a pannanganmi iti Mess Hall 764 a para kadagiti Asiano. Sabali ti mess hall a para kadagiti sabali a puli. Masapul nga agriingka iti sakbay ti naituding nga oras ti pannangan no dimo kayat ti agayuno a dina oras. Iti panagdardarasko, simmabat ti karkarna a lamiis ket kellaat a naglulok ti riknak a kasla mapukaw ti angesko iti arsadanan ti agdan ti kampomi. Naglagawak. Diak la ketdi kayat ti mapukaw iti ganggannaet a lugar a diak makapagpakada iti pamiliak. Nagtugawak ket nabayag bassit nga inalawko ti riknak.
Iti mess hall, agpilika iti kayatmo nga ipauneg. Manok idi rabii, manok manen... manmano a makapagsidakami iti manok idiay balay. Kaaduan a letson a manok, prito, wenno liningta nga itlog iti mess hall. Mangalaka ti kayatmo nga inumen kadagiti agur-uray a napudot wenno nalamiis—agumaka iti ice cream, itayam laeng ti basom ket uray no paspas-ulam.. Gatas, kape... adda pay dadakkel a sili ti sairo, wenno berde a kakasla kikit; adda dagidi agkilaw iti sili nga isawsawda iti patis wenno suka.
“Wala nang iba kundi manok... manok sa umaga... sa tanghali... sa gabi!” intanabutob ti butiog a Pinoy iti sangok. “Bukas, tutubuan na ako ng pakpak!”
“Kaya nga ako kain ng kain ng manok, e!” inggarakgak ti adda iti sango, nga intarapnosna nga inaprosan ti sumilsilap a tuktokna.
Idi makapamigatak, napanko imbuson ti suratko iti Post Office. Adda met la iti dayta a pasdek ti recreation area a pangiwagsakan dagiti mail-ila iti iliwda. Adda idi maymaysa nga agbilbiliar.
Kaarruba ti pasdek ti laundry mat. Simmiripak, diak malagipen no mano a washing machine. Ken dryer. Para kadagiti Asiano. Dita ti naituding a paglabaan dagiti TCN.
Idi napanak nangaldaw, manok manen! Prito! Mano a pannangan pay laeng a kanayon a manok, naumaak metten! Naibilin a mangala dagiti agtrabaho iti rabii iti packed lunch manipud iti dakkel a freezer. Gudua ti sangabukel a manok ti naguneg ti styrofoam! Nga adda nayonna a sandwich! Iti langana laeng, alidukdokenakon!
Immuna nga inaramidko idi makatugawak iti puestok iti counter ti library, linasinko no adda aglanglanga a kapammatik, nupay agduaduaak no adda idi idiay Dhahran, a pagilian ti Arabo!
Sanguek koman ti computer idi mapasungadak ti rummuar a pamilia ti lima: tallo nga annak ken agassawa. Nakakaki ti ama ket nabasak iti badge-na ti Boy Scout of the United States of America. Adda immapay iti panunotko.
“Excuse me, sir,” kinunak. “Do you know something about the Mormons?”
“Yes. I’m a bishop... of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints!”
Kunam pay, napalalo ti ragsakko!
Naammuak nga adda Arabian Peninsula Stake, ket adda Dhahran Branch.
Iti maikadua a rabii, diak napakpakadaan ti yaay ni Manny Naagas iti kuartok. Nakalidliday a nakisarsasrita ta mailiw kano unay iti pinanawanna a pamilia.
Sabali ngata ti nangipapanan daydi kunak a kakuartok, ta idi sumangpetak iti sumuno a rabii, addan nagatiddog a tape a naipigket iti tengnga ti kuartomi. Senial ngata dayta ti diak ilalas-ud iti sabali a bangir.
Saankami nga agkaorasan iti trabaho.
Wenno kayatna ngata a sawen a diak sagsagiden ti tallo katuon nga stereo set-na? Kinapudnona, idi la a nakakitaak iti tallo katuon nga stereo. Ngem diak ugali ti agsagsagid iti diak kukua.
ITI DAMO a yaatendarko iti Sacrament Meeting iti Dhahran Branch—nagtulaganmi ken ni Manny nga agsinnublatkami nga umatendar iti miting—iti Dhahran Academy a binulod ti simbaan, naam-ammok dagiti dadduma a miembro a Filipino. Malaksid ken ni Manny Naagas a naam-aammok idiay eroploano, maysa daydi Brother Juanito Asuro a taga-Bulacan, Juanito Mariano ken ti pamiliana, ni Efren Sorilla a taga-abagatan—diak malagip ti probinsiana, ni Ramon Marcelino a taga-Manila, ken daydi Honorio a maysa a taga-Pampanga a diak metten malagip ti apeliedona. Nadlawko a dagus ti kinadekket daydi Honorio kadagiti miembro a Puraw—Amerikano, Australiano, ken dadduma pay. Kadakami a Filipino daydi la Jun Mariano ti nakaitugot iti pamiliana ta adda iti kategoria a Senior. Dakami a TCN wenno Third Class Nationals, saan a qualipikado a mangitugot iti pamiliada.
Umuna a Domingo ti bulan daydi, aldaw a pannangted iti Testimony wenno pammaneknek. Diak pinalabas daydi nga aldaw. Impeksak ti ir-iruken ti maysa nga ama a naipusing iti pamiliana. A nasken a napintek ti pammatina ken ti panangitakderna iti katulagan nga inawatna idi maipabatok iti danum ti bautismo. Nasken a natibker ti pammatina tapno maitakderanna ti kinapudno, ken tapno makapagbayag iti makatawen sakbay a makita manen ti pamiliana. Dagiti dadduma, kas kada Ramon Marcelino a saan nga empleado ti ARAMCO, addan sa idi iti BECTEL, kada dua a tawen nga agbakasionda. Uray sa idi ni Efren Sorilla.
Iti daydi nga aldaw ti nangyam-ammuan kaniak daydi Bishop Henderson kadagidi dadduma a lider ti Dhahran Branch, a pakairamanan daydi Sterling Rigby. Laglagipenyo, addanto dakkel nga akem dagitoy a nagasat a tattao iti biag ‘toy numo.
Tunggal malpas ti Sacrament Meeting, adda nadlawko a pagsarimadengan dagiti tao nga agsada iti luganda a mapan iti Dhahran North. Dua a dadakkel a bulletin board. Nakipagbasbasaak met kadagiti paskil.
Adu dagiti naipaskil a tagilako; aglalaok—karpet, makinilia, kamera, ken dadduma pay. Kaaduanna ti menos presio. Naisagud a dagus ti imatangko iti makinilia. Electric typewriter! Daytoy ti kasapulak unay. Masapul a mangilatangak iti umuna a sueldok iti igatangko.
No konkontarek ti sueldok iti makabulan, marigatanak a makaurnong iti igatangko, nupay menos presio dagiti tagilako dagiti agbakasion wenno nag-finish contract; wenno nagikkaten ket masapul nga ilakoda dagiti didan kayat a yawid idiay America wenno iti Inglatera, wenno sadino man a pagawidanda.
Masapul nga adda pangalaak iti pangsupusopko iti igatangko iti makinilia.
Masapulko ti pagsuratak. Adda idin mabukbukel a panggep iti panunotko: mangsurat iti salaysay, wenno ania man maipanggep iti obserbasionko iti Saudi.
Napaliiwko dagidi agkopkopia met iti kayatda. Part time house cleaner.
Dinamagko ken ni Celso Malabayabas a naal-alimadamadko nga adda maikadua a trabahona.
“Pitik,” kinunana. “Di mo kaya ‘yon,” insuldongna. Nasasaok ngamin idin dagiti napanawak a trabaho.
“Ano ba’ng pitik?” dinamagko.
“Part time,” imballaet daydi Fred Espiritu.
“Kuskos!” binagi daydi Nestor Cusay. “Tiga linis ng bahay. Tiga sisid ng iniduro!”
Pinarparimrimannak daydi Edzel Palacio.
Nakarawak ti nabiit pay a singsing iti ramayko. Nagturpos iti master’s degree nga agkuskuskos?
No part time met laeng... part time met ti panagsurat. Ngem kasano a makasuratak no awan ti pagsuratak?
Iti panagsasao dagidi kakaduak, kasla dakkelen ti padasda iti panagkuskosan. 12 Saudi riyals kano ti maysa nga oras. Kinse pay dagiti natahor, ken no makitada a pulido ti aramidmo, aramidendakan a permanente a kuskusero!
Pitikero! Wen, pitikero!
Ket apay koma? Ibagbagamto kadi pay no addakan idiay 'Pinas?
Ken saan la gayam a maymaysa ti pagpitpitikan dagiti pitikero. Dua... tallo pay dagiti nagaget! Awan inninanaan... naim-imbag ngem daydiay agkumkumegka iti kuartom idiay North Camp a ti la adda a mapampanunotmo! Into no kuan, agluluasitkan. Into no kuan, ipukpukkawmon: “Ibalik n’yo ako sa Pilipinas! Ibalik n’yo ako sa asawa ko!”
Napaliiwko dayta idi agangay. Adda kano pay daydi nakatallo a bulan laeng, saanen a pinaigawid. Nagawid ta nagawid lattan nga agwidwidawid.
Adda daydi nagayyemko nga Ilokano a life saver iti swimming pool ti ARAMCO a kaarruba ti Recreation Library. Nalipatak ti nagannan, ngem malagipko unay ta isu la ti pilay kadakuada nga agkakadua. Nagbalinkami a nasinged iti tunggal maysa ta masansankami nga agranrana idiay mess hall. Ken saan a nalangsot; maigidiat unay kadagidi kakaduana.
“Wen, a,” kinunana idi dinamagko no agpitpitik met. “Agsapsapulak ti mangreliebo kaniak ta agbakasionakto no next week.”
“Kasta? Adu ket ngata ti mayawidmo?”
“Makayawidak iti stereo set... tallo a katuon. Naggapu amin iti pitik ti inggatangko.”
“Kasta?”
“Idi naminsan a bakasionko, saggaysa a kuentas ti nayawidko para iti tallo nga annakko ken ni misis. 14k, 20k dagiti balitok ditoy. No matiempuam ti panagbaba ti presio, nakurang pay a 30 riyals ti maysa a gramo idiay Al Kobar ken Dammam. Makitam dagidiay nagdadakkel ti pulseras ken kuentasna a kakaduak idiay swimming pool? Naggapu amin iti pitik dagidiay!”
“Talaga?”
“No diak agpitik, brad, awan, a, ti mayawidko. Ammom ditoy ARAMCO, saan unay a dakkel ti sueldo kadagiti kas kadatayo a TCN ti kategoriana. Ngem adda ketdi repatration allowance. 1k daydiay. Isu ti pangal-alaak iti pangipletek kadagiti bagahek no kua.”
“Ne, nagsayaaten.”
“No kayatmo, kasaritak ‘diay amok ta sika ti irekomendarko a mangriliebo kaniak. No kayatmo.”
“Kabaelak ngata?”
“Kabaelam, a, no laglagipem ti ragsak dagidiay umawat... Dinaka no kua malagip nga isukat ni baketmo! He-he! Angawko laeng... ‘Mom, adda idi kaduak dita swimming pool a kinallong ti komparena a soldado ni baketna. Idi naammuanna, nag-emeregency leave. Huh, idi nasangpetanna a madama ti innimas ni baketna ken ni komparena, pinaratupotnan!”
Iti ababa a pannao, inawatko ti karit daydi gayyemko.
Ket inawatnak met daydi amona.
Saanak unay a naikawkawa ta malagipyo? Nagsudsudsodak met ti kasilia idiay Evangelista idi...
Kunam pay, daydi ti immuna a pitikko... ken nangrugiak a nangsirigsirig itoy graduation ring-ko, nasaludsodko idi, daytoy kadi ti katukad daydi master-ko idiay UP Diliman?
Huh, wen, diak ibain nga ibaga ta isu ti pudno!
Ken nakagatangak iti electric nga Underwood a makinilia. Nalaklakakon ti agsurat, a dandani inaldaw nga agibusonak ken dandani met linawas a makaawatak iti subalitda.
Manipud iti Volume 3 ti "Sursurat Manipud iti Saudi, 1982-1986," immuna ti subalitko iti surat ni Herman, a napetsaan iti Agosto 1, 1982. Imbuksilak ti riknak iti panangiladawanna iti kinadayag ti lugar a nakaalaanmi iti balay idiay Montalban. Kinunak iti paset ti suratko, “Gapu ta addaak ditoy, adda dayta. Ngem gapu ta addaak ditoy, diak met makita ken marikna ti ngayedna. No kitkitaek babaen ti panangiladawanyo a dua ken ni Erning, kas man maysa a bassit a paraiso... diak nagawidan ti nagkatawa iti puted ta kinitadak dagiti tao iti Mail Center idi basbasaek ti suratmo iti kinuna ni Dondon: ‘Ay-ayabannaka ‘ta baka, uncle!’ gapu ngata ta Emmaaa, kuna ‘diay baka, ha-ha! Adu a talaga ti mabalin a suraten ditoy... uray obra maestra... a kas kadagiti nalalatak a ganggannaet a mannurat kas kada Albert Camus, Bertrand Russell, Ernest Hemingway...”
Iti suratko ken ni Kompadre Diony (Dionisio S. Bulong) idi Oktubre 27, 1982, naagapadko a sinerrekna ti humorous a nobela, kasta met nga idi a rimmuar ti umuna a nobela ni Cles Rambaud—isu itan ti editor ti Bannawag—a "Rangtay...," nagyamanak met iti panangiruar ni Manong Joe Bragado kadagiti daniwko, kas iti "Dormitorio..."
Maysa pay a suratko ken ni Herman ti nangipalagip iti daydi Emy, nga asawa daydi Orly Elagio, a librarian idiay UP a nangibaga nga agaplayak iti IPAMS. Kanayon idi a kamkamatek ti orasko. Nagsursurat met dagidi Molina a pinanawanmi idiay Amorsolo.
Ah, adda pay maysa a mannurat nga immawag kaniak, kas naagapadko iti suratko ken ni Kompadre Diony idi Nobiembre 13, 1982. Benjamin Gapasin ti naganna, adda idiay Riyadh. He-he! Diak ibagbagan ti inaramidna, ngem Ilokana kano ti kiniddakiddayanna! Diak ammo no pinasuksokanna ketdi dagiti istrikto a security.
Sabali la ti suratko iti daydi Brother Cornelio idi Nobiembre 24, 1982 maipanggep iti panagpaw-itko iti itedna ken ni Sister Asuro idiay Bulacan nga isunto ti pangalaan ni kaingungot. Naagapadko met ditoy nga imbes a ni Ramon Marcelino ti pagpaw-itak, ni laengen Brother Cornelio ta umun-una nga agawid.
Masaok amin dagitoy tapno makitayo no kasano ti panangipamuspusak a makaited iti uray ania kadagiti patpatgek a nabati idiay Filipinas.
Sinaggaysak met a sinuratan dagidi adda idiay balay, a kas kada Lingling, Dondon, ken Mimi. Kasta met daydi Nanang Elen. Impaganetgetko ken ni kaingungot a dida agliwliwat a makimisa, a kas met iti ar-aramidek iti kaaddak iti Saudi.
Iti immuna a Paskuak iti Dhahran, ti kalidayan iti amin a Paskuak. Mapalubosankami nga empleado iti library nga umawag kadagiti patpatgenmi iti Filipinas, ngem awan ti teleponomi idi idiay Montalban, ket bagbagik la ti immap-apal kadagiti kakaduak nga adda telepono iti balbalayda, kas iti daydi Edzel Palacio ken ni Nestor Cusay. Salawasaw pay daydi Edzel ta isursurona ti aramiden ni baketna bayat ti panagsarsaritada iti telepono!
Enero 4, 1983 ti suratko iti daydi Manong Jun Hidalgo a nakaagapadak met iti daydi Ben Gapasin, ken ti pannakadamagko a napan ni Esmenio Galera idiay Singapore. Ken isu met ti pannakadamagko iti ipupusay daydi Andres Somera a maysa met a nalatak a mannurat nga Ilokano. Naipalagip la ngarud kaniak a sinuratannak ni Kompadre Esmenio idi sakbay a napan idiay Singapore. Dumawdawat iti makinilia.
Diak napagustuan, ket diak la ammon no ania ti nasasaona iti liklikudak.
Dayta met a suratko ti nakaagapadak ti maipanggep iti panagmodelok! Babbai dagiti agipinta iti ladawam.
Huh, saan a mabalin ti aguksob! Tipikal a Filipino ti kayatda nga iladawan dagiti modeloda! 20 riyals ti imbayadda kaniak!
Sinuratak met gayam idi daydi Mrs Dolores Pratt a superbisor ti Dhahran Library, Recreation Services Department. Napetsaan iti Enero 10, 1983. Iti daydi a surat, dumawdawatak iti pammalubos nga irugik ti bakasionko iti Marso 31. Maudi a trabahok iti 28, ta 29 ken 30 Martes ken Mierkules ti day off-ko. Marso 8 koma ti luasko ta isu ti anibersariok ngem inyalud-odko iti makalawas. Ken dimmawatak iti sangapulo nga aldaw a pawayway tapno matamingko dagiti nabati a parikut iti kaggatangmi a balay idiay Montalban.
Idi kuan, rinugiakon a sinurat ti "Kastoykami Ditoy Saudi," a nangrugi a rimmuar iti Bannawag idi Pebrero 1983.
Iti baet ti pannakakumikomko iti trabahok iti ARAMCO Recreation Library, ken kadagiti pitikko, naisagud pay ti nabati a panawenko iti panangsursuratko iti salaysayko. Ti la pagal-alaak iti ladawan nga isapitko para iti salaysay. No dadduma, aggettengak kadagiti pagiwarnak, ken magasin. No dadduma, makaaramidak pay iti basol ta agalaak kadagiti daanen a libro a saan unay a maus-usar.
Ngem diak binaybay-an ti rebbengek kadagiti napanawak iti Filipinas. Kanayon a suratak ida. No dadduma, kasinnuratko pay ni Mila a nagbalin nga ipagmi ken ni kaingungot ta nagassawada iti daydi Erning a kayongko. Napetsaan daydi suratko kenkuana iti Marso 7, 1983, maysa nga aldaw sakbay ti makatawenko iti Saudi.
‘Shokran iti naudi a suratmo’ ti panangyaruanganko. ‘Salamalaykom’ ti panangrikepko. Iti panangkomustana iti napalabas a Paskuak, imbagak nga adda nasayaat a kapammatitayo a nangawis kadakami a Filipino a nangpalabas iti Paskua iti pagtaenganda. Nangtedda pay iti regalo. Sinarungkarandak met ti dua a naibatang a Home Teacher-ko, a maysa kadakauada daydi Brother Juanito Asuro, kaduana daydi Rich... nangitugotda iti sangatiklis a regalo, a nakairaman ti maysa a Parker a ballpen a nabayag nga inim-imluyak.
Dawdawatak idi ni Mila iti retratona iti Saudi ta iramanko nga isurat ti padasna iti serye ti salaysayko. Agrubrubbuatak idin nga agbakasion iti umuna a bakasionko, iti Marso 28, ket agsubliak iti Mayo 12.
Maisingitko laeng. Nakapagsinnuratkami pay gayam iti daydi Luz Plopino a nakaduak idiay Filipiniana Section—malagipyo daydi a library? Napan met idi idiay Lagos, Nigeria, nagserbi iti National Library of Nigeria, sa itay nabiit, naammuak nga adda metten ditoy America.
Sakbay a nagawidak, nakaipaw-itak iti colored ken remote controled a Sony a telebision. Mabalin pay a pagbuyaan iti betamax ta adda pasurotna a player. Ken dagidi nagruar nga ay-ayam iti telebision. Nayawidak met daydi tatang iti relo nga order-na.
Iti daydi a bakasionko, nakayawidak iti imbayadko iti apagkapullok wenno tithing, kas patigmaan daydi Bishop Henderson. Duapulo ket lima a ribu a pisos a nakaisukatan ti doliar a nakaisukatan ti riyal, ket masmasdaaw ni Brother Delfin ta idi la kano a nakaawat ti bishopric ti Burgos iti kasdi a kantidad. Naurnongko daydi.
Daydi met ti pannakapabakudmi iti balay a sinangpetak—diak ammo no kaanonto manen a maisaparko ti agbakasion. Kayatko a makita pay maminsan ti lugar a dinakkelan dagiti annakko, ken ti kaiaisuna a nakaibaisan ti nagrigrigatak idiay Dhahran.
Nakariknaak idi iti apagapaman a bang-ar iti naminsan a panagtakderko iti sango ti balay. At last, addaytan ti makunak a bukodmi a balay nupay makatawen pay la a binaybayadanmi. Dadakkel dagiti letra ken numero a nailanang iti landok a ruangan:
Blk 8 Lot 13
Pinatubo St., Montaña Village
Burgos, Montalban, Rizal
Naragsakanak met idi imparipirip ni Jose ti panggepna nga agmision. Inabuloyak. Isu ti buridekmi, ngem nagyamanak ta iti no manokami nga agkakabsat, isu la ti nakasurot iti ‘tugotko’ iti pammatimi. Dakami nga agkakabsat, aggigidiat ti pammati a sinurotmi. Ngem nakaur-urnoskami nga agkakabsat, uray no kaaduan kadakami ti addan iti America. Agyamanak ta awan ti nagririri gapu iti panaggigidiat ti pammatimi.
Kasla nagtubo nga uong dagiti naawatko a surat apaman a rimmuar ti salaysayko. Kaaduanna ti agpatpatulong. Adda pay dagiti babbai a mangiparparipirip iti riknada.
Imparipiripko, nga adda dagiti naragsak nga umarakup iti parikutda a sumangbay. Ibilangda a sagut kadakuada ti Namarsua ti umay a parikutda. Gapu ta dayta a parikut ti mangisuro kadakuada nga agpanunot iti nasayaat. Ta ammok a saan nga ited ti Apo ti parikut a di kabaelan a yabaga dagiti tao. Addaantayo amin iti pannubok a nasken a parmekentaayo tapno matun-oyantayo dagiti arapaaptayo. Napintas ti lubong, no ammotayo nga awaten ti kinapudno.
Malagipko gayam, maikatlon a bulan a rumrummuar ti salaysayko ket mangrugi met idin nga agangin-angin iti Dhahran, a makamermer dagiti darat ti disierto a karudkoden ti angin ta yabyabayabnan ti desert storm. Kumagkagat metten ti pudot ngem saan pay unay a nasaniit ti rupa ken kudil a billobillosen dagiti anay nga agkarayam iti arigna awan igidna a disierto. Nairana nga impabuyada iti open space daydi pelikula a "Happy Birthday To Me." Nairanrana la unay a kasangayko! Nangilatangak iti panawenko a nangbuya.
Adu a tawen ti naglabas sakbay a nalipatak daydi a kasangayko.
Malagipko, nga idi diak pay pimmampanaw idiay probinsia, ken sibibiag pay daydi naanus ken naumbi a nanangko, kanayon nga isaganaannak iti sinuman no agkasangayak—pulos a dina nalibtawan, uray kano idi addakon idiay Manila, insagsaganaannak latta.
Ngem iti daydi nga aldaw, kalpasan ti panangbuyak iti daydi "Happy Birthday To Me," nakaad-adu a laglagip ti nagsasanggala iti mugingko.
Diak man ketdi ammo, no daydi ti gapu ti kanayon a pannakaitagtagainepko iti daydi nadungngo a nanangko bayat ti kaaddak idiay Dhahran North, Saudi Arabia. Saan nga ang-angaw daytoy. No malaglagipko ita, kunak man, kasla binambantayannak bayat ti pannakaipusingko iti pamiliak.
Ken nasangsangok metten ti napan nag-Kobar Kobar ken nag-Dammam Dammam. Idi damo, nagar-arapaak laeng a nagwin-window shopping. Idi kuan, nangrugiakon a nagplanoplano iti kayatko a gatangen.
No kasdin a mangrugi nga agsasala dagiti makitkitak idiay Al Kobar, mangrugi metten a maalay-ayan ti iliwko kadagiti pinanawak..
Aglalo ket naikkanak iti baro a calling, kas paneknekan ti suratko iti daydi Carlos E. Asay idi Mayo 31, 1983.
Magazine Representative ti Dhahran Ward.
(Maituloyto)
Napalabas a paset: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 33
